Avansert søk

Vanleg søk

Bokmålsordboka 184 oppslagsord

barn

substantiv intetkjønn

Opphav

norrønt barn; beslektet med bære (

Betydning og bruk

avkom i første ledd etter mennesker
Eksempel
- få barn;
- foreldre og barn
foster (1);
nyfødt barn
Eksempel
- føde et velskapt barn;
- det står bra til med mor og barn
person som ikke er voksen;
person som ikke har nådd myndighetsalder
Eksempel
- glede seg som et barn;
- av barn og fulle folk får en høre sannheten;
- filmen er forbudt for barn
person i forhold til en tros- eller åndsretning
Eksempel
- Guds barn
- - blomsterbarn
  - sognebarn
umoden, naiv person
Eksempel
- han er et stort barn

Faste uttrykk

barn av sin tid
person formet av tiden han eller hun lever i
brent barn skyr ilden
en unngår å gjøre samme feilen to ganger
gjøre med barn
gjøre gravid
gå med barn
være gravid
ikke mors beste barn
person med tvilsom karakter
Israels barn
jødene
kjært barn har mange navn
samme sak eller fenomen kan ha flere betegnelser
like barn leker best
folk som ligner hverandre, går best sammen
sette barn på
gjøre gravid
sette barn til verden
få barn;
føde
være bare barnet
være svært ung
være med barn
være gravid

Artikkelside

være til å spise opp

Betydning og bruk

være svært tiltalende eller tiltrekkende;

Se: spise

Eksempel

barna på scenen var til å spise opp

Artikkelside

holde noen med noe

Betydning og bruk

forsyne;

forsørge;

Se: holde

Eksempel

det koster å holde barna med klær og utstyr;
de holder seg med mat selv;
kan du holde meg med selskap?

Artikkelside

skulle til

Betydning og bruk

Se: skulle

være bruk for;
trenges
Eksempel
- det er ikke lite som skal til
være i ferd med
Eksempel
- hun skulle til å legge barna

Artikkelside

fly fra/forlate reiret

Betydning og bruk

flytte hjemmefra;

Se: reir

Eksempel

barna har for lengst flydd fra reiret;
hun føler seg klar til å forlate reiret

Artikkelside

bitte små

Betydning og bruk

svært små;

Se: bitte

Eksempel

barna var bitte små

Artikkelside

ekteskap til venstre hånd

Betydning og bruk

ekteskap mellom en fyrste og en kvinne av lavere byrd der kvinnen (og barna) ikke får arverett;

morganatisk ekteskap;

Se: venstre

Artikkelside

stille som en mus

Betydning og bruk

svært stille;

Se: mus

Eksempel

han snek seg inn stille som en mus;
barna satt stille som mus

Artikkelside

sette grenser

Betydning og bruk

Se: grense

bestemme hva som er akseptabelt
Eksempel
- foreldre er flinke til å sette grenser for barna sine
bestemme hva som er mulig
Eksempel
- bare fantasien setter grenser

Artikkelside

boltre seg

Betydning og bruk

utfolde seg med lek eller lignende;

tumle seg;

Se: boltre

Eksempel

barna boltret seg i vannet;
hotellgjestene boltret seg i alpinbakken

Artikkelside

Nynorskordboka 127 oppslagsord

barne

barna

verb

Opphav

norrønt barna; av barn

Tyding og bruk

gjere gravid
få, fø barn

Artikkelside

barn

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt barn; samanheng med bere (

Tyding og bruk

avkom etter menneske i første leddet;
unge
Døme
- få barn;
- foreldre og barn
foster (1);
nyfødd barn
Døme
- fø eit velskapt barn;
- det står bra til med mor og barn
person som ikkje er vaksen (2, 1);
person som ikkje har nådd myndigalder
Døme
- uskuldig som eit barn;
- av barn og fulle folk får ein høyre sanninga;
- filmen er ikkje tillaten for barn
person i forhold til ei trus- eller åndsretning
Døme
- Guds barn
- - blomsterbarn
  - soknebarn
umogen, naiv person
Døme
- han er eit stort barn

Faste uttrykk

barn av si tid
person prega av tida han eller ho lever i
brent barn skyr elden
ein unngår å gjere same feilen to gonger
gjere med barn
gjere gravid
gå med barn
vere gravid
ikkje mors beste barn
person med tvilsam karakter
Israels barn
jødane
kjært barn har mange namn
same sak eller fenomen kan ha fleire nemningar
like barn leiker best
folk som liknar kvarandre, går best saman
setje barn på
gjere gravid
setje barn til verda
få barn;
fø
vere berre barnet
vere svært ung
vere med barn
vere gravid

Artikkelside

imot

preposisjon

Opphav

norrønt ímót

Tyding og bruk

mot (

Døme

han kom gåande imot meg;
båten har kurs rett imot land;
imot kvelden stilna det;
han er god imot barna;
kjempe imot kriminalitet

brukt som adverb
- gå med vinden rett imot

Faste uttrykk

ha imot
meine at noko er negativt;
ikkje like, rekne som dårleg
eg har ikkje noko imot å hjelpe til;
kva har du imot ho?
seie imot
uttrykkje usemje;
innvende, protestere
vere modig nok til å seie imot;
ungdomar som seier læraren imot
tale nokon midt imot
ope og uredd seie seg usamd med ein person eller ei gruppe med makt
han talte si eiga regjering midt imot
tale Roma midt imot
ope og uredd tale mot autoritetane
tvert imot
- heilt motsett;
  omvendt
  tilhøva har ikkje vorte betre, snarare tvert imot
- rett overfor (1)
  ho sat tvert imot han

Artikkelside

ta, take

taka

verb

Opphav

norrønt taka

Tyding og bruk

gripe med hendene eller reiskap (og halde fast eller flytte);
fate
Døme
- ta tauet;
- ho tok hardt i guten;
- ta boka frå bordet;
- han tek fram koppane;
- du må ta veska opp frå golvet
fange;
få tak i
Døme
- ta laksen i garn;
- ho tok fisk på snøre;
- dei har teke tjuven;
- ta nokon til fange
eigne til seg;
skaffe, hente;
krevje;
stjele
Døme
- ta lærdom av noko;
- ta heim varer;
- ta pengar ut av banken;
- kvar skal ho ta pengar frå?
- sitatet er teke frå Snorre;
- dei tok inn mykje i inngangspengar;
- banken tok høg rente;
- ta 650 kroner for turen;
- ta lommeboka frå nokon
få makt over;
tvinge til seg;
erobre
Døme
- ta ei festning;
- ta noko med vald;
- generalane har teke makta i landet;
- dei tok over styret;
- ta roret;
- faen ta deg!
- han tok henne fleire gonger
banke opp;
straffe;
drepe;
slakte
Døme
- eg skal ta deg kraftig;
- den store ville ta den vesle;
- bjørnen tek lam;
- vi skal ta grisen i morgon
få til å forsvinne;
fjerne
Døme
- nabohuset tek sola;
- han tok luven frå konkurrentane;
- ta blindtarmen
føre inn i ein ny tilstand;
overmanne, gripe
Døme
- sinnet tok han;
- gråten tek henne
kome borti;
røre, nå
Døme
- ikkje ta på den nymåla veggen!
- ta seg på kneet;
- det gjer vondt å ta på såret;
- vatnet er for varmt å ta i;
- ho tok varsamt på handa hans;
- ho vil ikkje ikkje ta i ei bok;
- flyet tek bakken;
- dei tok land lengst mot nord;
- bordet tok i veggen
verke på ei overflate;
kjennast, merkast;
røyne
Døme
- høvelen tek dårleg;
- dei nye skoa tek over rista;
- vinden tok godt;
- det tek i knea;
- sjukdomen tok på han;
- arbeidet tek på kreftene
føre til eit visst resultat;
lage
Døme
- ta knekken på nokon
gjere ei oppgåve;
lage;
fotografere
Døme
- ta oppvasken;
- ta ei avskrift;
- ho tok eit bilete
ha evne til å greie;
meistre
Døme
- båten tek sjøen lett
vinne, oppnå
Døme
- ta gullmedalje;
- ta stikk
bruke
Døme
- ta noko som mønster;
- dei tok tida til hjelp;
- ta noko i bruk
velje mellom fleire alternativ;
plukke ut
Døme
- eg tek den grå dressen;
- han tok parti for dei svake;
- ta nokon som vitne;
- ta nokon i lære
få i seg mat, drikke, medisin eller liknande
Døme
- ta tran;
- ho tek seg ein matbit
måle (1, 1)
Døme
- ta temperaturen;
- skreddaren tok mål
ha ei viss utstrekning i tid eller rom
Døme
- det tok lang tid;
- møblar som tek stor plass
ha plass til;
romme
Døme
- spannet tek to liter;
- ferja kan ta 80 bilar
gå eller føre i ei viss lei, på ein viss måte eller med eit særskilt framkomstmiddel
Døme
- ta til venstre;
- ta heim;
- ta seg fram;
- han tok trappa i eitt byks;
- ho tek båten inn til bryggja;
- ta los om bord;
- ta toget;
- dei tok bussen til byen
reagere eller oppfatte på ein viss måte;
forstå, tolke
Døme
- han tok det bra;
- dei tok det med fatning;
- dei tek det tungt;
- ta noko på alvor;
- du tek feil;
- ta noko bokstavleg;
- ta nokon med det gode;
- ho tok forklaringa raskt;
- dei tok han for ein annan;
- kva tek du meg for?
brukt i uttrykk for å meine noko eller gjere noko for å endre ein tilstand, ei utvikling eller liknande;
setje i verk ei viss handling
Døme
- ta mot til seg;
- ta seg saman;
- ta til vitet;
- ta ordet;
- ta ei avgjerd;
- ta sjansen;
- ta til nåde;
- ta i eid;
- ta ansvaret for noko;
- ta skulda for noko;
- ta vågnaden med noko;
- ta hemn;
- ta avskil;
- ta eksamen;
- ta seg ein tur;
- ta seg til noko;
- ta til våpen
brukt i uttrykk for at noko endrar seg på ein viss måte;
utvikle
Døme
- ta form;
- ta koking;
- ta eld;
- treet har teke skade av tørken;
- ta ende
brukt i ein konstruksjon med ‘og’ og eit anna verb: gjere, utføre (det som det andre verbet nemner)
Døme
- ta og gå heim!
- ho tok og hoppa ned
i grammatikk: bli følgt av eit visst ledd;
krevje ei viss form av eit tilknytt ord
Døme
- eit verb som tek objekt;
- nokre verb tek dativ på tysk

Faste uttrykk

ta att
- nå att;
  innhente;
  ta igjen (1)
  dei tok meg att i bakken
- gjere motstand;
  hemne;
  ta igjen (2)
  han fekk eit slag i magen, men ville ikkje ta att
- rette opp, bøte på;
  kompensere;
  ta igjen (3)
  ta att det tapte
ta av
- fjerne (frå)
  ta av loket;
  ho tok av kåpa;
  lensmannen vart teken av saka
- gje ly, gje livd;
  live (4, 1)
  ta av for vinden
- spakne
  vinden tok av utover dagen
- gå ned i vekt
  han har teke av i det siste
- byrje å stige kraftig;
  nå store høgder
  salet av el-bilar har teke av
- leggje til side;
  halde av;
  reservere
  ta av ei vare til nokon
- lette frå bakken
  flyet tok av
- vike av frå ei retning
  dei har teke av frå hovudvegen
ta av seg
kle av seg
ta etter
herme etter;
etterlikne, kopiere
ta for seg
- snakke alvorleg med
  mora tok guten for seg
- forsyne seg godt
  han tek for seg av godsakene
- ha som emne;
  drøfte
  boka tek for seg historia til menneska
ta i
gjere ein ekstra innsats
ta igjen
- nå igjen;
  innhente;
  ta att (1)
  ho tok dei igjen i bakken
- gjere motstand;
  hemne
  han ville ikkje slåst, og tok aldri igjen
- rette opp, bøte på;
  kompensere;
  ta att (3)
  ta igjen for mange år med stillstand i næringa
ta imot
- fange opp;
  motta
  ho tek imot ballen;
  ta imot helsinga
- ynskje velkomen (og sleppe inn)
  ta imot gjestene
- finne seg i å få
  han tek imot mykje kjeft
ta med
- føre med seg;
  la få vere med
  ho tok med seg sekken;
  ta med barna til byen
- inkludere i ein heilskap;
  ta omsyn til;
  rekne med
  ho har teke med seg mange erfaringar
ta opp
- gje plass til (på skule)
  ta opp studentar
- skaffe seg ved å låne
  ta opp lån
- leggje fram (ei sak eller liknande);
  fremje
  ta opp saka til drøfting;
  ta opp problema
- gjere opptak av lyd eller bilete
ta over
- ta til eige eller i bruk noko som andre har ått eller brukt
  dei skal ta over butikken
- ta på seg ansvar, plikt eller liknande som ein annan har hatt
  ta over som finansminister
- kome i staden for
  asfalt tok over for grus på vegane
ta på
føre med seg slit og strev;
tære på;
røyne
det tek på å drive butikk aleine
ta på seg
- kle på seg
- vere villig til å ta ansvar for
  ta på seg ei oppgåve
ta seg
bli drektig
hoppa tok seg
ta seg av
- gjere, utføre
  ho tok seg av førebuingane
- ha omsorg for
  ta seg av gamle og sjuke
ta seg for
gripe etter noko å halde seg i;
finne feste
han måtte ta seg for med handa
ta seg fram
flytte seg framover
ta seg fram i ukjent lende
ta seg inn
- kome seg inn
  nokon hadde teke seg inn i bygget
- få igjen krefter;
  samle seg
  det tek tid å ta seg inn etter ei hard veke
ta seg opp
- bli betre;
  rette seg
- bli sterkare;
  auke
  vinden tek seg opp
ta seg til
(byrje å) gjere;
gå i gang
kva skal eg ta meg til?
ta seg ut
- drive seg til det ytste
- arte seg eller sjå ut (på ein viss måte);
  synast
  dette tek seg dårleg ut
ta til
byrje
det tok til å mørkne
ta ut
- hente ut (gode, verdi eller liknande)
  ta ut pengar;
  ho har teke ut ferie i juli
- velje ut (personar) til konkurranse eller liknande
  ta ut laget
- skaffe offentleg kunngjering om
  ta ut separasjon;
  ta ut tiltale

Artikkelside

i vegen

Tyding og bruk

Sjå: veg

på ein stad som stengjer eller er til hinder for noko eller nokon;
til hinder
Døme
- barna var i vegen uansett kvar han snudde seg;
- fattigdomen står i vegen for utvikling;
- slepet på kjolen er i vegen
brukt for å uttrykke vanskar, utfordringar eller liknande
Døme
- sjukdomen kom i vegen for draumane hans;
- alt arbeidet kjem i vegen for familielivet
brukt for å uttrykke at noko er gale eller eit problem
Døme
- det er noko i vegen med bilen, han vil ikkje starte;
- kva er i vegen med deg?
- det er ikkje noko i vegen med rytmesansen hans

Artikkelside

veg

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt vegr

Tyding og bruk

tilreidd (smal) strekning i landskapet der ein kan gå, sykle og køyre;
ferdselsåre;
forkorta v.
Døme
- byggje veg;
- offentleg veg;
- krysse vegen;
- vegen mellom Bergen og Voss;
- byggjefelt med veg, vatn og kloakk
- - bygdeveg
  - gangveg
  - køyreveg
  - landsveg
  - riksveg
køyrebane, til skilnad frå fortau, vegskulder eller liknande
Døme
- gå over vegen;
- hjorten hoppa rett ut i vegen
spor (1, far (2, 1)
Døme
- sjå vegane etter kyrne i åkeren
lage eller rydde opning eller passasje
Døme
- brøyte seg veg til baren;
- løvetanna sprengjer seg veg gjennom asfalten;
- av vegen!
rute eller strekning frå ein stad til ein annan;
retning (1), lei (1, 2)
Døme
- det er trafikk berre ein veg i denne gata;
- ta same vegen;
- finne rette vegen;
- leggje vegen om postkontoret
- - heimveg
  - skuleveg
lengd (1), strekning (2);
avstand (1)
Døme
- ha lang veg heim;
- sjå nokon på lang veg
rørsle eller gang mot eit mål;
reise
Døme
- det bar i veg;
- vi er på veg heim;
- følgje eit stykke på veg
i overført tyding: forløp eller måte å handle på for å nå eit mål;
retning (2)
Døme
- gå vegen om departementet med ei sak;
- vegen til varig fred;
- nye vegar i politikken
brukt som etterledd i samansetningar som uttrykkjer måte;
i ord som kledeveg og matveg
brukt som etterledd i samansetningar om gang eller kanal i levande organismar;
i ord som luftveg (1) og urinveg

Faste uttrykk

alle vegar fører til Rom
det er mange måtar å nå eit mål på
berre tida og vegen
ikkje meir tid enn ein treng for til å kome fram eller rekke det som skal gjerast
skal vi rekke fristen, har vi berre tida og vegen
gjere/lage veg i vellinga
gjere noko raskt og effektivt;
få fart i ting
gå i veg med
starte på;
begynne med
gå i veg med store og kostesame prosjekt
gå sin veg
gå vekk
gå sine eigne vegar
vere sjølvstendig
gå vegen
gå slik ein ynskjer;
lukkast
alt går vegen for fotballaget no
i veg
- av garde;
  av stad
  dei la i veg;
  dei tok i veg
- utan stopp;
  uhemma
  ho skreiv i veg;
  han snakka i veg, utan stopp
i vegen
- på ein stad som stengjer eller er til hinder for noko eller nokon;
  til hinder
  barna var i vegen uansett kvar han snudde seg;
  fattigdomen står i vegen for utvikling;
  slepet på kjolen er i vegen
- brukt for å uttrykke vanskar, utfordringar eller liknande
  sjukdomen kom i vegen for draumane hans;
  alt arbeidet kjem i vegen for familielivet
- brukt for å uttrykke at noko er gale eller eit problem
  det er noko i vegen med bilen, han vil ikkje starte;
  kva er i vegen med deg?
  det er ikkje noko i vegen med rytmesansen hans
ikkje gå av vegen for
ikkje ha motforestillingar mot noko
han går ikkje av vegen for å tuske til seg noko ekstra
ikkje kome nokon veg
stå fast;
mislukkast
ikkje vere av vegen
ha noko for seg;
vere bra
leggje hindringar i vegen
skape problem;
skape motstand (1)
leggje hindringar i vegen for byutviklinga;
regelverket la mange hindringar i vegen for prosjektet
på god veg
i ferd med å bli
ho er på god vei til å bli ein av våre beste diktarar
på lang veg
på stor avstand;
i stor omkrets;
på langan lei
ho høyrde festen på lang veg
på veg
- på ferd;
  på reise til
  kor er du på veg?
  han var på veg til skulen da eg ringte
- i ferd med (å gjere eller bli) noko
  paret er på veg til å skilje lag;
  eg var på veg til å slå av lyset;
  ho er på veg til å bli frisk
- brukt for å uttrykkje kor langt ei kvinne er komen i svangerskapet
  ho er fem månadar på veg;
  kor langt på veg er du?
rydde av vegen
- drepe nokon
  diktatoren rydda dei politiske motstandarane av vegen
- fjerne heilt
  alle usemjene er rydda av vegen;
  testamentet rydda all tvil av vegen
skaffe til vegar
få tak i
skaffe til vegar kapital
ta på veg
bli sint;
fare opp
ikkje ta slik på veg for småting
vegs ende
slutten, målet
kome til vegs ende;
verksemda er ved vegs ende

Artikkelside

sjølvstende

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

det å vere sjølvstendig;

fridom (2);

suverenitet (1)

Døme

barna utviklar større sjølvstende når dei blir eldre;
dei kjempa for nasjonalt sjølvstende

Artikkelside

sjølv 2

determinativ

Opphav

norrønt sjalfr

Tyding og bruk

står til eit pronomen for å merkje ut at det er nett den eller det som det er tale om: personleg
Døme
- ho sa det sjølv;
- sjølve stod dei berre og såg på;
- der kan du sjå sjølv;
- eg tvilte ofte på meg sjølv;
- dei spurde seg sjølve om dei var på rett veg
står til eit substantiv for å merkje ut at det er nett den eller det som det er tale om: den verkelege eller eigenlege;
den rette
Døme
- sjølve garden er bra, men husa er dårlege;
- sjølve sentrum er ikkje så stort;
- skjere seg inn på sjølve beinet
på eiga hand;
utan hjelp eller påverknad utanfrå
Døme
- ho har gjort alt arbeidet sjølv;
- dei vil byggje huset sjølve
i eigen person
Døme
- er han sjølv heime?
- kongen sjølv var til stades;
- eg trur det var sjølve fanden;
- han var tolmodet sjølv
brukt som adverb: til og med, jamvel
Døme
- sjølv ho vart redd;
- alle, sjølv barna, var med;
- sjølv for deg blir dette for mykje

Faste uttrykk

av seg sjølv
av eiga kraft;
utan hjelp;
utan vanskar
idéen kom til henne av seg sjølv;
ryddinga går ikkje av seg sjølv
for seg sjølv
aleine
han bur for seg sjølv;
ho går mykje for seg sjølv i friminutta
gå i seg sjølv
granske seg sjølv, til dømes for å erkjenne skuld
vi må gå i oss sjølve og ikkje berre skulde på andre
i seg sjølv
uavhengig av alt utanforståande;
utan påverknad frå noko anna;
utan at ein tek omsyn til noko anna
det er ikkje eit stort problem i seg sjølv
kome til seg sjølv
få att medvitet;
bli normal att
eg kom først til meg sjølv på sjukehuset
seie seg sjølv
vere sjølvsagt;
vere innlysande
det sa seg sjølv at det ville gå gale
sjølv takk
takk, det same;
takk til deg òg
takk for laget! – Sjølv takk!
vere noko for seg sjølv
vere ulik alle andre;
merkje seg ut
den byen er noko for seg sjølv
vere seg sjølv
oppføre seg slik ein til vanleg gjer
her kan eg slappe av og vere meg sjølv
vere seg sjølv nok
ikkje bry seg om nokon annan

Artikkelside

sende 3

senda

verb

Opphav

norrønt senda

Tyding og bruk

la noko bli teke eller ført av andre til den staden det skal;
få av stad;
frakte, transportere
Døme
- sende eit brev i posten;
- dei sender varene med toget;
- vi må sende blomstrar til 50-årsdagen hennar;
- eg sender deg ein e-post med meir informasjon;
- fristen for å sende søknaden er på torsdag
la nokon dra for å utføre noko
Døme
- landet sender fleire soldatar til fronten;
- organisasjonen sende ein delegasjon til Oslo;
- dei har sendt barna på skulen
gje noko vidare til nokon
Døme
- send meg hammaren!
- kan de sende rundt sausen?
kaste, slengje;
skyte
Døme
- ho sende ein snøball etter han;
- dei skal sende opp ein satellitt
rette mot;
vende til
Døme
- læraren sende dei eit strengt augekast;
- ho sende han eit nikk
la gå ut elektromagnetiske bølgjer;
stråle ut;
kringkaste, overføre
Døme
- dei sender eit program om fuglar på tv i kveld;
- stasjonen sender på ei anna bølgjelengd;
- dei sende ut ei melding over radio;
- utstyret sender ut elektromagnetisk stråling

Faste uttrykk

sende ein venleg tanke
tenkje på nokon med sympati eller takksemd
han sende ein venleg tanke til dei som hadde kjempa for fridomen

Artikkelside

oppdra, oppdrage

oppdraga

verb

Opphav

etter tysk erziehen; etter latin educare

Tyding og bruk

lære (barn) opp til å te seg på ein viss måte og rette seg etter normene i miljøet dei veks opp i;

oppsede;

jamfør oppdradd og oppdregen (4)

Døme

oppdra ungane til gode borgarar;
dei er oppdregne til å vere sjølvstendige;
dei oppdrog barna til å bli krigarar

brukt som adjektiv:
- ein oppdragande effekt

Artikkelside

Side 1 av 19

Resultat per side: