Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
138 treff

Bokmålsordboka 76 oppslagsord

stand 1

substantiv hankjønn

Opphav

av foreldet stande ‘stå’

Betydning og bruk

  1. det å stå (i bestemt stilling)
    Eksempel
    • hunden fikk stand (på ryper)
    • i sammensetninger:
      • barometerstand, oljestand, vannstand
    • også i sammensetninger som:
      • anstand, avstand, motstand, påstand
  2. Eksempel
    • bilen er i kjørbar stand;
    • være i god, dårlig stand;
    • være ute av stand til – ikke makte
    • livsvilkår, stilling
      • leve i ugift stand
    • i sammensetninger:
      • ektestand, ungkarsstand
    • sosial rang
      • i hans stand og stilling;
      • gifte seg under sin stand

Faste uttrykk

  • holde stand
    stå fast, greie påkjenningen
  • sette, gjøre i stand
    reparere, få i orden
  • stelle i stand
    lage til
  • være i stand til
    makte, greie
Artikkelside

sannhetsbevis

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

bevis for sannheten av noe
Eksempel
  • føre sannhetsbevis for en påstand
Artikkelside

sats

substantiv hankjønn

Opphav

fra tysk av setzen ‘sette’

Betydning og bruk

  1. eksplosiv blanding
    Eksempel
    • satsen på en fyrstikk;
    • tennsats
  2. i typografi: linjer eller sider stilt sammen av typer til en tekst som skal trykkes
  3. ved brennevinsbrenning: råstoffer som er blandet sammen til gjæring
    Eksempel
    • satsen er utgått – har gjæret ferdig
  4. ved hopping: fjæring og fraspark som innledning til et hopp
    Eksempel
    • ta sats;
    • treffe, bomme i satsen
  5. fastsatt pris, takst, tariff
    Eksempel
    • nye satser for de statsansatte
  6. avdeling av musikkverk
    Eksempel
    • symfonien hadde fire satser
    • måte å skrive musikk på
      • homofon sats;
      • polyfon sats
  7. setning som uttrykker en allmenn sannhet eller påstand
    Eksempel
    • en matematisk sats

Faste uttrykk

  • stå i sats
    være ferdigsatt (for trykking)
Artikkelside

sannhet

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

  1. det å være sann
    Eksempel
    • i sannhet et prektig menneske – sannelig, virkelig;
    • medføre sannhet – være sann, til å stole på;
    • tvile på sannheten i en påstand
  2. utsagn, beretning som stemmer med virkeligheten
    Eksempel
    • filosofiske sannheter;
    • absolutt sannhet;
    • si, fortelle (en) sannheten – også, si sin mening uten omsvøp;
    • holde seg til sannheten
  3. oppriktighet, ærlighet
    Eksempel
    • leve i sannhet;
    • tjene Herren i sannhet

Faste uttrykk

  • et sannhetens ord
    (si) et refsende, alvorlig ord (til noen)
Artikkelside

postulat

substantiv intetkjønn

Opphav

fra latin av postulare ‘fordre’

Betydning og bruk

  1. ubevist påstand
    Eksempel
    • teorien er et rent postulat
  2. i filosofi: læresetning som ikke kan bevises, men som likevel må forutsettes
Artikkelside

paradoks

substantiv intetkjønn

Opphav

fra gresk av para og doxa ‘mening, lære’

Betydning og bruk

(tilsynelatende) selvmotsigende påstand, formulering som ved nærmere ettertanke viser seg å inneholde en (viss) sannhet
Eksempel
  • ‘evig eies kun det tapte’ er et paradoks
Artikkelside

frifinnelse

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

det å frifinne
Eksempel
  • forsvareren la ned påstand om full frifinnelse;
  • prosedere på frifinnelse
Artikkelside

framsette, fremsette

verb

Betydning og bruk

sette fram, komme med
Eksempel
  • framsette en påstand;
  • framsette en teori;
  • framsette et krav om noe
Artikkelside

freidig

adjektiv

Opphav

fra lavtysk

Betydning og bruk

Eksempel
  • freidig opptreden;
  • freidig løgn;
  • freidig påstand
  • brukt som adverb
    • hun gikk freidig i gang med oppgaven
Artikkelside

forsikring

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

  1. det å forsikre (1);
    Eksempel
    • jeg tror ikke på forsikringene hans;
    • få gjentatte forsikringer om at alt er i orden
  2. tiltak for å være sikker eller trygg;
    Eksempel
    • spare mat til forsikring mot sult;
    • som en ekstra forsikring parkerte han sykkelen inne
  3. økonomisk avtale der en kunde betaler vederlag til et forsikringsselskap mot at selskapet dekker utgifter i tilfelle for eksempel brann, skade, tyveri eller ulykke
    Eksempel
    • tegne en forsikring;
    • betale for den beste forsikringen;
    • ha forsikring på verdifulle eiendeler
  4. Eksempel
    • få utbetalt forsikring etter brannen
Artikkelside

Nynorskordboka 62 oppslagsord

drive 3

driva

verb

Opphav

norrønt drífa

Tyding og bruk

  1. hamre eller trykkje på plass;
    Døme
    • drive inn ein spikar;
    • drive ned ein påle
  2. bli ført av stad av vind, straum eller liknande;
    Døme
    • båten dreiv mot land;
    • skodda driv inn frå havet;
    • isflaka dreiv inn i fjorden;
    • snøen dreiv inn gjennom vindauget
    • brukt som adjektiv
      • ei drivande mine;
      • dei såg ein pingvin på eit drivande isflak
  3. halde i gang ei verksemd eller liknande;
    vere leiar for;
    jamfør drift (1)
    Døme
    • drive gardsbruk;
    • ho som dreiv etterforskinga av drapet;
    • dei dreiv sitt eige firma
  4. gjere jamleg;
    halde på med;
    utføre
    Døme
    • drive forsking ved klinikken;
    • bestefaren min dreiv som smed
  5. få til å flytte seg vekk;
    Døme
    • drive dyra til fjells;
    • mange tusen personar vart drivne på flukt;
    • dei prøvde å drive soldatane ut frå området;
    • drive tilbake ein påstand
  6. vere drivkraft for;
    få til å skje
    Døme
    • vatnet driv turbinen;
    • dei som dreiv fram revolusjonen;
    • det var kjærleiken til faget som dreiv dei
    • brukt som adjektiv
      • ho er den drivande krafta i arbeidet
  7. presse til sterk yting;
    bringe til eit visst stadium;
    Døme
    • drive arbeidsfolket for hardt;
    • dei dreiv oss til å gjere det;
    • ho dreiv gjennom lovframlegget;
    • drive prisane i vêret;
    • bli driven til vanvit;
    • vi dreiv spøken for langt
  8. gå rundt utan eit bestemt mål eller ærend;
    gå makeleg, slentre;
    Døme
    • drive att og fram;
    • gå og drive i gatene
  9. brukt for å uttrykkje at ei handling går føre seg akkurat no, eller at ho held eller heldt fram over eit lengre tidsrom;
    Døme
    • dei driv og legg ned butikkar overalt;
    • ho driv og skrapar is av ruta;
    • vi har drive og måla huset dei siste vekene

Faste uttrykk

  • drivande hundar
    hunderasar som er spesielt godt eigna til å spore opp og jage vilt;
    hundar som jaktar på vilt ved å forfølgje det
  • drive dank
    vere utan arbeid eller sysselsetjing;
    late seg;
    dovne seg
    • drive dank heile ferien;
    • eg vil ikkje bli gåande og drive dank heile livet
  • drive det langt
    nå langt innanfor eit felt eller i eit yrke
    • han kunne ha drive det langt i tennis;
    • dei siste åra har dei drive det langt i å utvikle teknologi for utnytting av vasskraft
  • drive det til
    arbeide seg fram;
    oppnå, bli
    • drive det til som journalist;
    • eg burde ha drive det til noko større og gjort han stolt
  • drive fram
    dyrke i kunstig klima
    • drive fram blomstrar
  • drive med
    • vere sysselsett med;
      arbeide med
      • kva driv du med for tida?
      • drive med eksport
    • gjere jamleg eller ha som hobby eller fritidsaktivitet
      • drive med handball;
      • drive med narkotika
    • halde på med;
      gjere;
      drive på med
  • drive på med
    halde på med;
    gjere;
    drive med
    • få drive på med det ein liker best
  • drive på
    arbeide hardt;
    halde fram
    • dei dreiv på som aldri før;
    • han aksepterte ikkje avslaget og dreiv på
  • drive seg
    • presse seg sjølv til å gjennomføre;
      arbeide hardt
      • det er ikkje sunt å drive seg sjølv så hardt
    • flytte seg framover ved å sparke, presse eller dytte frå bakken eller anna underlag
      • kvithaien driv seg gjennom vatnet ved å slå med den kraftige halen
  • drive til
    slå til
    • han dreiv til konkurrenten med fiskestonga
Artikkelside

dristig

adjektiv

Opphav

av lågtysk drist(e) ‘dristig’; jamfør driste

Tyding og bruk

  1. vågal (2), risikofylt
    Døme
    • ein dristig klatrar;
    • ei dristig ferd;
    • ein dristig plan
  2. som vik av frå det som er vanleg eller høveleg;
    Døme
    • ein dristig kjole;
    • kome med ein dristig påstand;
    • ei dristig tolking av boka
Artikkelside

bumerang

substantiv hankjønn

Opphav

av engelsk boomerang, opphavleg frå eit australsk språk

Tyding og bruk

  1. flatt, bøygd kastevåpen som ein kastar slik at det kjem attende til utgangspunktet når det ikkje råkar målet
    Døme
    • kaste ein bumerang
  2. i overført tyding: utsegn eller handling som slår attende (og har motsett verknad av det ein ynskte)
    Døme
    • ein slik påstand kan lett bli ein bumerang
Artikkelside

bitterdø, bitterdød

interjeksjon

Opphav

samandraging av ‘(Guds, Jesu) bitre død’, jamfør død (1

Tyding og bruk

i eid, til å streke under til dømes eit påbod, ein påstand eller ein lovnad
Døme
  • no skal du bitterdø gå!
Artikkelside

beltestad

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt beltistaðr

Tyding og bruk

  1. i bunden form midje

Faste uttrykk

  • slag under beltestaden
    • i boksing: ulovleg slag mot punkt under midja
      • utøvaren vart diskvalifisert for slag under beltestaden
    • i overført tyding: uheiderleg påstand eller åtak mot nokon
      • kommentaren var eit slag under beltestaden
Artikkelside

avkrefte

avkrefta

verb

Opphav

frå bokmål; jamfør kraft (1

Tyding og bruk

  1. Døme
    • sjukdomen avkrefta henne
    • brukt som adjektiv
      • ein bleik og avkrefta mann
  2. Døme
    • avkrefte ein påstand;
    • legen avkrefta mistanken om alvorleg sjukdom
Artikkelside

arrestere

arrestera

verb

Uttale

aresteˊre

Opphav

gjennom lågtysk, frå gammalfransk arester ‘fasthalde, hindre’; av latin ad ‘til’ og restare ‘bli att’

Tyding og bruk

  1. setje fast, fengsle (1) mellombels (til etterforskinga er ferdig og dommen avsagd)
    Døme
    • arrestere ein mistenkt;
    • bli arrestert for fyll
  2. syne at noko ikkje er rett
    Døme
    • arrestere ein påstand;
    • debattanten vart arrestert av ordstyraren
Artikkelside

argument

substantiv inkjekjønn

Uttale

argumenˊt

Opphav

av latin arguere ‘klarleggje, prove’

Tyding og bruk

saksforhold som blir nemnt, utsegn som blir sett fram for å styrkje eller veikje ein påstand
Døme
  • ha gode argument;
  • eit slåande argument
Artikkelside

antitese

substantiv hankjønn

Uttale

antiteˋse

Opphav

frå gresk; av anti- og tese

Tyding og bruk

  1. i retorikk: figur (8) der motsette omgrep blir framheva ved å bli kontrasterte
    Døme
    • ‘eit lite steg for mennesket, eit stort steg for menneskeheita’ er ein antitese
  2. i filosofi: setning eller påstand som motset seg ein tese (1) som er framsett først
    Døme
    • tese og antitese
Artikkelside

alvorleg

adjektiv

Uttale

alvoˊrleg

Tyding og bruk

  1. som syner eller uttrykkjer eins sanne, genuine mål eller meining;
    Døme
    • eit alvorleg forslag
    • brukt som adverb:
      • meine det alvorleg;
      • ikkje ta ein alvorleg
  2. som er prega av alvor (2) og vyrdnad;
    Døme
    • ein alvorleg mann;
    • eit alvorleg tema;
    • snakke med alvorleg stemme
    • brukt som adverb:
      • sjå alvorleg på nokon
  3. som kan få store, negative følgjer;
    Døme
    • ein alvorleg sjukdom;
    • ei alvorleg sak;
    • ei alvorleg ulykke
    • brukt som adverb:
      • vere alvorleg skadd
  4. Døme
    • ein alvorleg påstand;
    • gjere ein alvorleg feil;
    • ha alvorlege bekymringar
Artikkelside
Side 6 av 8