Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
20 treff

Bokmålsordboka 2 oppslagsord

verne

verb

Opphav

norrønt verna; av vern

Betydning og bruk

  1. Eksempel
    • verne fedrelandet;
    • verne seg mot tap;
    • verne om helsa si
  2. som adjektiv i presens partisipp:
    Eksempel
    • holde en vernende hånd over noe
  3. som adjektiv i perfektum partisipp:

Faste uttrykk

  • vernet sysselsetting
    attføringsarbeid for yrkesvalghemmede
Artikkelside

vern

substantiv intetkjønn

Opphav

norrønt vernd, vǫrn; beslektet med verge (4

Betydning og bruk

  1. det å verne
    Eksempel
    • dyrevern, ettervern, miljøvern, naturvern, rettsvern;
    • varmt tøy til vern mot kulden;
    • bruke fordommer til vern mot nye tanker
  2. forening, institusjon med formål å verne
    Eksempel
    • arbeidervern, Heimevernet
Artikkelside

Nynorskordboka 18 oppslagsord

verne

verna

verb

Opphav

norrønt verna; av vern

Tyding og bruk

Døme
  • verne fedrelandet;
  • verne seg mot tap;
  • verne om familien;
  • halde si vernande hand over noko

Faste uttrykk

  • verna sysselsetjing
    attføringsarbeid for yrkesvalhemma
Artikkelside

vern

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt vernd, vǫrn; samanheng med verje (2

Tyding og bruk

  1. det å verne;
    noko som tryggjer, gjev ly mot eitkvart
    Døme
    • skogen gjev vern mot fjellvinden;
    • eit vern mot ytre fiendar;
    • bruke fordommane til vern mot nye tankar
  2. samskipnad, lag (6) som vernar
    Døme
    • heimevern;
    • ordensvern
Artikkelside

døme, lyse fredlaus

Tyding og bruk

setje utanfor rettssamfunnet og ikkje la vere verna av lova;
Sjå: fredlaus
Artikkelside

fri 2

adjektiv

Opphav

av lågtysk vri

Tyding og bruk

  1. om person, stat eller styre: som har eller gjev fulle politiske rettar
    Døme
    • frie borgarar;
    • innbyggjarane er frie;
    • landet har ein fri riksskipnad;
    • den frie verda;
    • frie val
  2. politisk sjølvstyrt;
    uavhengig
    Døme
    • eit fritt land;
    • eitt fritt folk;
    • den frie pressa
  3. verna av lova;
    trygg for åtak
    Døme
    • ha fritt leide
  4. ikkje innesperra eller i fangenskap
    Døme
    • på fri fot
    • brukt som adverb
      • sleppe fri;
      • setje nokon fri
  5. utan stengsel eller hinder (for ferdsel, rørsle, sikt eller liknande)
    Døme
    • fritt armslag;
    • fritt farvatn;
    • fri bane;
    • fritt utsyn;
    • på fri mark;
    • i Guds frie natur
    • brukt som adverb
      • puste fritt;
      • vekse fritt;
      • falle fritt;
      • garden ligg fritt til
  6. ikkje kontrollert eller regulert (av det offentlege);
    tillaten for alle;
    Døme
    • fri konkurranse;
    • den frie marknaden;
    • fritt fiske;
    • fritt tilgjenge;
    • fritt ord
  7. ikkje strengt bunden til reglar, mønster, førebilete eller liknande;
    Døme
    • fri oppseding;
    • fri rytme;
    • fri assosiasjon;
    • fri fantasi;
    • fri kjærleik
    • brukt som adverb
      • fritt omsett etter tysk
  8. utan særleg påverknad eller omsyn av noko slag;
    Døme
    • ha fritt val;
    • av fri vilje;
    • den frie viljen;
    • på fritt grunnlag;
    • fri utvikling
    • brukt som adverb
      • kunne velje fritt;
      • stille nokon fritt;
      • stå heilt fritt
  9. utan særleg tvang, restriksjonar eller liknande
    Døme
    • leve eit fritt liv
    • brukt som adverb
      • ha det fritt på jobben
  10. lausriven frå band, plikter, ansvar og liknande
    Døme
    • kjenne seg fri som fuglen;
    • vere fri og frank
  11. trygg, open og direkte;
    Døme
    • ha eit fritt blikk;
    • føre eit fritt språk;
    • det rådde ein fri tone i laget;
    • vere fri av seg;
    • får eg vere så fri å …
    • brukt som adverb
      • dette meiner eg fritt;
      • snakke fritt ut
  12. som har (mellombels) fritak frå arbeid, skule eller andre plikter;
    friteken, unnateken
    Døme
    • ta seg fri frå skulen;
    • ha fri frå jobben;
    • eg vil be meg fri;
    • sleppe fri frå militæret
  13. som unngår;
    som er spart for;
    Døme
    • gå fri all sut;
    • fri for angst;
    • bli fri sjukdomen
  14. ikkje skyldig eller innblanda;
    jamfør frikjenne
    Døme
    • kjenne nokon fri;
    • dømme nokon fri
  15. som er utan;
    Døme
    • vere fri for mat;
    • det er fritt for mus no;
    • boka er fri for humor
  16. brukt som etterledd i samansetningar: utan fare for;
    trygg, sikker
  17. Døme
    • fri kost og losji;
    • fri skyss
    • brukt som adverb
      • få boka fritt tilsend
  18. i fysikk og kjemi: som ikkje er bunden til noko;
    ikkje i sambinding
    Døme
    • frie elektron;
    • fri energi

Faste uttrykk

  • det er ikkje fritt for
    ein kan ikkje nekte for
    • det er ikkje fritt for at det breier seg ein viss skepsis
  • frie hender
    full handlefridom
    • ho fekk frie hender til å lage ein ny radioserie
  • fritt fall
    • fall som ikkje blir hindra av mekanisk motstand
    • rask og kraftig nedgang i verdi, prestisje eller liknande
      • verdsøkonomien var i fritt fall
  • gå fri
    sleppe straff;
    sleppe unna
  • ha ryggen fri
    • vere sikra mot kritikk og åtak fordi ein handla etter reglane eller på andre måtar har gardert seg
    • vere sikra mot fysisk angrep bakfrå
  • i det fri
    utandørs
    • frukost i det fri
  • ikkje vere fri for
    måtte vedgå at nokon er eller gjer det som er nemnt
    • han er ikkje fri for å vere tjuvaktig
Artikkelside

fristad

substantiv hankjønn

Opphav

av fri (2

Tyding og bruk

  1. om eldre forhold: stad der rømlingar og lovbrytarar hadde rettsvern
  2. verna stad;
    Døme
    • ein fristad for flyktningar;
    • landet har vorte ein fristad for spekulantar
Artikkelside

fredlaus 2

adjektiv

Opphav

norrønt friðlaus

Tyding og bruk

  1. om eldre forhold: som har mista retten til fred (3) (og dermed kan drepast av alle)
    Døme
    • Robin Hood var ein fredlaus røvarhovding
    • brukt som substantiv
      • ein fredlaus
  2. utan indre fred;
    utan rast og ro;
    • brukt som adverb
      • flakke fredlaust omkring

Faste uttrykk

  • døme, lyse fredlaus
    setje utanfor rettssamfunnet og ikkje la vere verna av lova
Artikkelside

fredheilag

adjektiv

Opphav

norrønt friðheilagr

Tyding og bruk

særleg i eldre tid: verna av lov og rett;
som har fred (3);
Døme
  • tingvollen var fredheilag
Artikkelside

avskjerma

adjektiv

Tyding og bruk

som er verna;
Døme
  • ein avskjerma kontorplass;
  • leve eit avskjerma liv
Artikkelside

usynleg

adjektiv

Tyding og bruk

  1. som ein ikkje kan sjå
    Døme
    • fjerne, usynlege planetar;
    • usynleg saum i klede;
    • usynleg blekk;
    • tryllekunstnaren gjorde seg usynleg;
    • dei usynlege – underjordsfolket
  2. usjåleg (1–2)
Artikkelside

freda 2

adjektiv

Opphav

perfektum partisipp av frede

Tyding og bruk

som er verna av lov
Døme
  • eit freda hus;
  • ei freda art
Artikkelside
Side 1 av 2