Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
95 treff

Bokmålsordboka 77 oppslagsord

tredemølle

substantiv hunkjønn eller hankjønn

Betydning og bruk

  1. om eldre forhold: hjul med brett eller trinn som en kan drive en maskin med
    Eksempel
    • bli straffet med tredemølle
  2. kjedsommelig og ensformig arbeid eller tilværelse
    Eksempel
    • den daglige tredemølle
  3. innretning med et glidende bånd til å løpe på innendørs
    Eksempel
    • intervalltrening på tredemølle
Artikkelside

trappetrinn

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

enkelt trinn i trapp
Artikkelside

trappeavsats

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

avsats mellom rekker av trinn i en trapp
Artikkelside

trapp

substantiv hunkjønn eller hankjønn

Opphav

fra lavtysk, av trappen ‘stampe, trå hardt’

Betydning og bruk

  1. rekke av trinn eller avsatser som fører oppover eller nedover til en annen etasje eller et annet nivå
    Eksempel
    • hun gikk opp trappa;
    • to trapper opp og til venstre;
    • liste seg ned en bratt trapp
  2. avsats foran inngangsdør;
    Eksempel
    • stå ute på trappa og vente;
    • gå ut på trappa
  3. rekke av avsatser som likner en trapp (1);
    jamfør laksetrapp

Faste uttrykk

  • på trappene
    nær forestående
  • slite trappene hos
    komme ofte til
Artikkelside

stafett

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom tysk, fra italiensk av staffa ‘stigbøyle’; opprinnelig germansk ‘trinn’

Betydning og bruk

  1. om eldre forhold: (ridende) ilbud, kurer
  2. lagkonkurranse der hver deltaker gjennomfører en del av den totale distansen;
    jamfør stafettløp
    Eksempel
    • vinne 4 × 100 m stafett;
    • løpe stafett
  3. i overført betydning: oppdrag, budskap eller lignende som leveres videre i ubrutt rekke
    Eksempel
    • den nye lederen skal føre stafetten videre;
    • byggeprosessen har vært en stafett
  4. Eksempel
    • føre stafetten videre;
    • miste stafetten
Artikkelside

stadium

substantiv intetkjønn

Opphav

gjennom latin stadium; fra gresk stadion

Betydning og bruk

del, fase eller trinn i en utvikling, et forløp eller lignende;
Eksempel
  • stå på samme stadiet som en sjuåring;
  • et tilbakelagt stadium;
  • sykdommens første stadium
Artikkelside

trinn for trinn

Betydning og bruk

gradvis;
Se: trinn
Artikkelside

harmonisk mollskala

Betydning og bruk

mollskala der sjuende trinn er forhøyet;
Artikkelside

sekundær

adjektiv

Opphav

fra latin, av secundus ‘annen’

Betydning og bruk

  1. som hører til det andre trinnet (eller et senere trinn) i en utviklingsrekke;
    som følger etter eller er avledet av noe annet;
    motsatt primær (1)
    Eksempel
    • stemmeskifte og skjeggvekst er sekundære kjønnskarakterer;
    • en sekundær ordform
  2. mindre viktig;
    Eksempel
    • et spørsmål av sekundær betydning
Artikkelside

sekund 1

substantiv hankjønn

Opphav

fra latin ‘neste, annen’

Betydning og bruk

  1. andre tone i den diatoniske skalaen
  2. intervall på to trinn mellom to toner som ligger ved siden av hverandre på skalaen
Artikkelside

Nynorskordboka 18 oppslagsord

tredemølle, tredemylne

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

  1. om eldre forhold: hjul med brett eller trinn som ein kan drive ein maskin med;
  2. keisamt og einsformig arbeid eller tilvære;
    Døme
    • den daglege tredemølle
  3. i idrett: innretning med eit glidande band til å løpe på innandørs
    Døme
    • intervalltrening på tredemølle
Artikkelside

terningkast

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

  1. kast med terning(ar)
  2. trinn på ein skala frå 1 til 6 som blir brukt i meldingar av bøker, filmar og liknande
    Døme
    • konserten fekk terningkast fem

Faste uttrykk

  • setje alt på eitt terningkast
    satse alt på éin gong
Artikkelside

stige 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt stigi, stegi

Tyding og bruk

  1. reiskap til å klatre i som er sett saman av parallelle stenger med trinn mellom
    Døme
    • klatre i ein stige;
    • stå i ein stige og måle
  2. i overført tyding: mogelgheit for høgare sosial vyrdnad
    Døme
    • ein stige til makt og posisjon

Faste uttrykk

  • dra/trekkje stigen opp etter seg
    ikkje la andre få glede av kva ein sjølv har oppnådd
    • dei velutdanna har drege stigen opp etter seg;
    • næringa trekkjer stigen opp etter seg
Artikkelside

steg

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt stig; jamfør stige (2

Tyding og bruk

  1. det å flytte ein fot framover
    Døme
    • gå med lange steg
  2. i overført tyding: handling som ledd i verksemd, utvikling, prosess eller liknande
    Døme
    • ta eit avgjerande steg;
    • eit steg i rett lei;
    • ta steget fullt ut
  3. Døme
    • lære seg stega i tango
  4. avstand mellom kvar fot når ein går
    Døme
    • ho gjekk eit steg til sida
  5. tverrtre til å trø på
    Døme
    • det øvste steget i stigen
  6. grad eller punkt i ein skala;
    fase eller stadium i ei utvikling;
    trinn

Faste uttrykk

  • steg for steg
    litt etter litt;
    gradvis
    • verksemda nærmar seg målet steg for steg
Artikkelside

kull

substantiv inkjekjønn

Opphav

frå dansk

Tyding og bruk

  1. dyreungar fødde eller klekte samstundes av same mor
    Døme
    • katten har fått eit nytt kull med kattungar
  2. barn fødde av same mor og far
    Døme
    • han hadde fleire kull barn, med fire ulike kvinner
  3. gruppe personar som er fødde i same år, går på same trinn på skule eller liknande;
    Døme
    • eit nytt kull studentar

Faste uttrykk

  • lyse i kull og kjønn
    om eldre forhold: rettsleg anerkjenne eit barn som sitt
Artikkelside

harmonisk

adjektiv

Opphav

av latin harmonicus; av gresk harmonikos ‘samstemd’

Tyding og bruk

  2. vel tilpassa eller samsvarande;
    likevektig, roleg, fredsam;
    jamfør harmoni (2)
    Døme
    • eit harmonisk heile;
    • vere i ein harmonisk tilstand;
    • eit roleg og harmonisk menneske;
    • harmoniske tilhøve

Faste uttrykk

  • harmonisk mollskala
    mollskala der sjuande trinn er høgd
Artikkelside

grad 1

substantiv hankjønn eller hokjønn

Opphav

av latin gradus ‘steg, trinn’

Tyding og bruk

  1. steg på ein konkret eller abstrakt skala;
    Døme
    • landet har stor grad av sjølvforsyning;
    • ulike grader av straff;
    • grada av stønad kan variere;
    • i den grad ein kan kalle dette venskap
  2. rang, nivå av utvikling
    Døme
    • akademisk grad;
    • embetseksamen av lågare grad
  3. i språkvitskap: nemning for formene positiv, komparativ og superlativ av eit adjektiv (eller adverb)
    Døme
    • norske adjektiv blir bøygde i grad (fin – finare – finast) og genus
  4. i matematikk: potens (2)
    Døme
    • ei likning av første, andre eller tredje grad har den ukjende i første, andre eller tredje potens
  5. eining for vinkelmål som svarer til ¹⁄₉₀ av ein rett vinkel, ¹⁄₃₆₀ av ein sirkel;
    jamfør gon
    Døme
    • ein vinkel på 60 grader;
    • eit vinkelmål på 60°
  6. eining for inndeling i meridianar og parallellsirklar
    Døme
    • på 67 grader nordleg breidd;
    • 70° nord
  7. eining for temperatur
    Døme
    • vatn koker ved 100 grader celsius (100 °C);
    • det er 25 grader ute

Faste uttrykk

  • forhøyr av tredje grad
    forhøyr under tortur
  • gå gradene
    avansere steg for steg (i eit yrke eller liknande)
  • i/til ei viss grad
    til dels, litt
    • i ei viss grad kan ein seie det;
    • eg er til ei viss grad einig med deg
  • stige i gradene
    rykkje opp;
    avansere
  • så til dei grader
    brukt forsterkande;
    særs, veldig, i høg grad
    • konserten innfridde så til dei grader;
    • ho var så til dei grader misunneleg
Artikkelside

dans

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt dans, frå gammalfransk; jamfør danse

Tyding og bruk

  1. rytmiske rørsler, trinn (1, oftast til musikk;
    dansing
    Døme
    • spele opp til dans;
    • svinge seg i dansen;
    • trø dansen;
    • bli riven med i dansen;
    • danse ein munter dans
  2. arrangement med dans (1);
    Døme
    • gå på dans
  3. type dans (1);
    musikkstykke til å danse etter
    Døme
    • ein kjend dans;
    • ein dans frå Telemark;
    • gamle og nye dansar
  4. Døme
    • studere dans;
    • drive med dans;
    • vere interessert i dans
  5. rørsle som liknar på dans (1)
    Døme
    • ei svale i vill dans på himmelen;
    • bladet fauk rundt i ein dans

Faste uttrykk

  • by opp til dans
    • be nokon om å danse (1) med ein
      • by si utkåra opp til dans;
      • han vart stadig boden opp til dans
    • arrangere, leggje til rette for dans (1)
      • samfunnshuset byr opp til dans på laurdag;
      • bandet baud opp til dans med raske låtar
    • i overført tyding: ta initiativ (1);
      utfordre nokon
      • laget baud opp til dans i andre omgang;
      • opposisjonen byr regjeringa opp til dans
  • dans på roser
    enkel eller sorglaus affære
    • livet er ingen dans på roser;
    • å velje dette yrket er langt ifrå ein dans på roser;
    • reint økonomisk er det ingen dans på roser
  • dansen kring/rundt gullkalven
    strevet etter rikdom, dyrking av mammon
    • bransjen er prega av dansen kring gullkalven;
    • situasjonen liknar dansen rundt gullkalven
  • ein annan dans
    ei anna (og strengare) ordning;
    ein motsett situasjon;
    andre bollar
    • frå no av blir det ein annan dans her i heimen;
    • den nye leiaren vil syte for at det blir ein annan dans
  • ute av dansen
    ikkje lenger mellom dei aktive eller leiande
    • utøvaren er ute av dansen i konkurransen;
    • selskapet har gått konkurs, og er no ute av dansen;
    • deltakaren er framleis ikkje heilt ute av dansen
Artikkelside

trinnfri

adjektiv

Tyding og bruk

Døme
  • trinnfri hovudinngang
Artikkelside

trinse 1

substantiv hokjønn

Opphav

samanheng med trinn (2

Tyding og bruk

  1. lite hjul, til dømes under maskin eller møbel
    Døme
    • vogna går på trinser
  2. skive eller hjul med fure til tau;
    Døme
    • trinsene i ei talje
  3. ring nedst på ein skistav
  4. bakereiskap med riflete hjul til å dele opp kjevla deig eller til å lage mønster i deigen med
Artikkelside
Side 1 av 8