Avansert søk

Vanleg søk

Bokmålsordboka 143 oppslagsord

vitenskap

substantiv hankjønn

Opphav

fra lavtysk

Betydning og bruk

metodisk innsamling, ordning og etterprøving av kunnskaper og hypoteser etter faglig godkjente regler og krav
Eksempel
- undervisningen skal være basert på vitenskap og fakta;
- ofre seg for vitenskapen
fagområde som er emne for vitenskap (1)
Eksempel
- lage en hel vitenskap av et lite spørsmål
- - litteraturvitenskap
  - naturvitenskap
  - samfunnsvitenskap
  - statsvitenskap

Faste uttrykk

empirisk vitenskap
vitenskap som bygger på observasjoner

Artikkelside

teori

substantiv hankjønn

Opphav

fra gresk ‘det å se på, granske’

Betydning og bruk

antakelse som skal beskrive eller forklare et visst forhold
Eksempel
- sette fram en ny teori;
- politiet har mange ulike teorier;
- teorien om det store smellet
samling av grunnsetninger, lover eller regelmessigheter innenfor tankesystem, vitenskap eller kunst;
motsatt praksis (1)
Eksempel
- mekanisk teori;
- det kan være vanskelig å forene teori og praksis

Faste uttrykk

i teorien
strengt tatt, i prinsippet
avisen er i teorien politisk nøytral

Artikkelside

teoretisk

adjektiv

Opphav

gjennom tysk, fra gresk

Betydning og bruk

som gjelder eller bygger på abstrakte tanker og vurderinger;
til forskjell fra praktisk (1)
Eksempel
- ha et teoretisk grunnlag for politikken;
- søke en teoretisk utdanning
som gjelder teorien i et fag, en kunstart eller en vitenskap
Eksempel
- oppgaven består av en teoretisk og en praktisk del;
- teoretisk fysikk
som er usannsynlig, men mulig;
tenkelig (2), potensiell
Eksempel
- det kan teoretisk sett gå;
- rent teoretisk kan de fortsatt vinne

Artikkelside

teoretiker

substantiv hankjønn

Opphav

fra tysk; jamfør teoretisk

Betydning og bruk

person som gransker, kjenner godt til eller er opptatt av teori
Eksempel
- han er teoretikeren i partiet
person som utvikler teorier innenfor vitenskap eller politikk;
teoribygger
Eksempel
- en sentral teoretiker innenfor moderne sosiologi
person med anlegg for tankevirksomhet og teori (2);
til forskjell fra praktiker (2)
Eksempel
- en ubehjelpelig teoretiker;
- ha en god sammensetning av teoretikere og praktikere

Artikkelside

teologi

substantiv hankjønn

Opphav

av teo- og -logi

Betydning og bruk

vitenskap om læren og opprinnelsen til en religion

Eksempel

studere teologi;
kristen teologi

Artikkelside

tenker

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

person som befatter seg med det idémessige eller teoretiske grunnlaget for en ideologi, religion, vitenskap eller lignende;

filosof

Eksempel

Vestens store tenkere;
en av venstresidens skarpeste tenkere

Artikkelside

danne skole

Betydning og bruk

bli forbilde eller modell for en ny retning (innenfor kunst, musikk, vitenskap eller lignende);

Se: skole

Artikkelside

flytte grensesteiner

Betydning og bruk

gjøre nyvinninger, for eksempel i vitenskap og kunst;

Se: grensestein

Artikkelside

empirisk vitenskap

Betydning og bruk

vitenskap som bygger på observasjoner;

Se: vitenskap

Artikkelside

bryte/erobre/vinne nytt land

Betydning og bruk

gjøre noe som ikke er gjort før, for eksempel innen kunst eller vitenskap;

Se: land

Eksempel

maleren bryter nytt land;
sjefen har erobret nytt land;
et siste forsøk på å vinne nytt land

Artikkelside

Nynorskordboka 114 oppslagsord

vitskapleg, vitskapeleg

adjektiv

Tyding og bruk

som fyller krav til vitskap (1);
som gjeld vitenskap
Døme
- vitskapleg arbeid
- brukt som adverb:
  skrive innfløkt og vitskapleg
som driv med vitenskap
Døme
- dei vitskapleg tilsette ved universitetet;
- vitskapleg assistent

Artikkelside

eigenskap

substantiv hankjønn

Opphav

frå tysk; jamfør -skap (

Tyding og bruk

særdrag ved ein person, ein ting eller eit fenomen;
karakterdrag, natur (4);
grunndrag, kvalitet
Døme
- mennesket har både gode og dårlege eigenskapar;
- personlege eigenskapar;
- genetiske eigenskapar;
- gassen har desse eigenskapane

Faste uttrykk

i eigenskap av
i kraft av å ha ei viss stilling, rolle eller liknande
i eigenskap av å vere forbrukar;
ho opna vegen i eigenskap av statsråd

Artikkelside

tame

substantiv hankjønn

Opphav

av tam

Tyding og bruk

dugleik, øving (2)
Døme
- tame i tresløyd
eigenskap, vane
Døme
- han har ikkje fått nokon god tame i seg

Artikkelside

smak og behag

Tyding og bruk

personleg føretrekt kvalitet eller eigenskap;

Sjå: behag, smak

Døme

smak og behag kan ikkje diskuterast

Artikkelside

smak

substantiv hankjønn

Opphav

frå lågtysk

Tyding og bruk

eigenskap ved eit stoff som gjev eit karakteristisk sanseinntrykk når noko, særleg mat eller drikke, kjem i kontakt med sanseorgana munnen
Døme
- ein saus med fyldig smak;
- krydder har sterk smak;
- det er god smak på jordbæra
evne til å skilje søtt, salt, surt, beiskt og umami;
smakssans
Døme
- dei fem sansane våre er syn, høyrsel, lukt, smak og kjensle
liten bit;
smakebit
Døme
- få ein smak av den nysteikte kaka
hug til å føretrekkje noko framfor noko anna;
stil
Døme
- kvar sin smak!
- smaken som rår mellom folk
evne til å døme om kva som er vakkert, smakfullt og verdifullt;
estetisk sans
Døme
- ha god smak

Faste uttrykk

falle i smak
vekkje velvilje eller velvære
maten fall i smak;
humor som fell i smak
få smaken på
få lyst på meir av noko ein har prøvd eller oppdaga
få smaken på økologisk mat;
han fekk smaken på surfing
smak og behag
personleg føretrekt kvalitet eller eigenskap
smak og behag kan ikkje diskuterast
vond/flau/dårleg smak i munnen
dårleg kjensle;
skamkjensle
ho sat att med ein vond smak i munnen etter avgjerda;
dei tok imot tilbodet med ein flau smak i munnen;
sigeren gav meg ein dårleg smak i munnen

Artikkelside

sorteigenskap, sortseigenskap

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

i botanikk: eigenskap som er arveleg og skil ein sort (2) frå andre sortar

Artikkelside

sjølverklært

adjektiv

Tyding og bruk

som sjølv har slått fast noko om seg sjølv, til dømes at ein har ein særskild eigenskap;

sjølvutnemnd

Døme

dei var sjølverklærte feministar

Artikkelside

ved 2

preposisjon

Opphav

norrønt við, viðr

Tyding og bruk

tett attmed;
i nærleiken av
Døme
- sitje ved bordet;
- dei sette seg ved bordet;
- eg fekk eit kutt ved nasen;
- inne ved veggen;
- ute ved kysten;
- slaget ved Kringen
brukt for å vise tilknyting til institusjon, arrangement eller liknande;
jamfør på (5)
Døme
- studere ved universitetet;
- vere tilsett ved fabrikken;
- vere til stades ved ei tilstelling
brukt for å uttrykkje at ein viss eigenskap eller ei viss stode er knytt til noko eller nokon
Døme
- ha noko framandt ved seg;
- peike på ulike sider ved saka
brukt for å uttrykkje ein viss fysisk eller mental tilstand
Døme
- vere ved god helse;
- eg er ved godt mot;
- ho var ved medvit da ambulansen kom
brukt for å nemne eit omtrentleg tidspunkt (eller ei hending brukt som tidsreferanse)
Døme
- ved totida;
- ved avreisa;
- ved fleire høve
som følgje av;
på grunn av
Døme
- hattane vart ombytte ved eit mistak;
- bli redda ved eit utruleg hell;
- glede seg ved noko
når det gjeld;
med omsyn til
Døme
- det er ikkje noko å gjere ved det
brukt for å nemne middel eller måte: gjennom, av, med
Døme
- klare seg ved eiga hjelp;
- ved hjelp av eigne krefter;
- få pengane ved å vende seg til banken
brukt for å nemne den ansvarlege eller handlande i ein viss samanheng
Døme
- idrettslaget møtte ved formannen;
- brevet gjekk til Universitetet ved rektor
brukt for å uttrykkje at ei handling er retta mot nokon;
jamfør med (2, 12)
Døme
- dei var gode ved han;
- tale ved nokon
brukt som adverb i samband med visse verb
Døme
- leggje ved svarporto

Faste uttrykk

bli ved
halde fram med
han kjem til å bli ved å nekte for dette
stå ved
vedkjenne seg
har du lova det, må du stå ved det;
eg står ved valet mitt
talast/snakkast ved
ta seg ein prat
dei hadde talast ved fleire gonger
vare ved
halde fram
den væpna konflikten har vart ved i fleire år
vere ved
- vedgå (1), innrømme
  gutungen ville ikkje vere ved at han ikkje kunne lese
- vere i ferd med;
  halde på (2)
  vi er ved å bli gamle

Artikkelside

test

substantiv hankjønn

Opphav

frå engelsk

Tyding og bruk

utprøving av yteevne eller eigenskap til køyretøy, materiale eller liknande
Døme
- test av sommardekk
undersøking av intelligens, ferdigheit eller liknande til ein person
Døme
- ein test i kunnskap;
- gjere det bra på testane
- - intelligenstest
analyse av kjemiske eller fysiske eigenskapar
Døme
- ta ein test;
- få svar på testane;
- ein positiv test betyr at ein er smitta;
- testene går føre seg i laboratorium
- - alkotest
  - graviditetstest
  - lakmustest
førebuande prøve før konkurranse, arrangement eller liknande;
jamfør testrenn

Faste uttrykk

best i test
rangert høgast i kvalitet samanlikna med andre, liknande varer

Artikkelside

stå 3

verb

Opphav

norrønt standa; infinitiv stå og presens står kanskje innverknad frå austnordisk og lågtysk

Tyding og bruk

vere i oppreist stode;
kvile på føtene;
vere sett med eine enden eller kanten ned mot eit underlag
Døme
- stå på føtene;
- folk måtte stå på bussen;
- stå på kne;
- stå og grunde på noko;
- boka stod i bokhylla;
- det stod skap langs veggene;
- trea stod tett i tett;
- stå botn(en) – nå botnen med føtene;
- hopparen var ustø i nedslaget, men stod – heldt seg på føtene
- i presens partisipp:
  eit ståande hopp – utan fall
- vere, gjere teneste i eigenskap av
  stå brud, fadder;
  stå vakt;
  hunden følgde han kvar han gjekk og stod – overalt;
  stå på sitt, på retten sin;
  ho stod på mi side – ho stødde meg
- vere stram, utspent
  magen stod som eit trommeskinn
- peike, stikke (2
  stå opp, ut i vêret;
  håret stod til alle kantar
ha plass;
vere på ein viss stad;
opphalde seg
Døme
- maten står på bordet;
- hytta stod ute på ein odde;
- hesjestaurane stod i sikksakk;
- bøkene stod om kvarandre;
- fisken stod i stimar;
- fienden stod oppmarsjert ved grensa
- vere i ei viss stode
  sola stod lågt på himmelen;
  visaren stod på åtte;
  barometeret stod på regn;
  stå ved inngangen til ei ny tid
- vere plassert
  stå langt nede på lista;
  stå på programmet;
  adressa står utanpå
- ha pengar ståande i banken;
  spørsmålet står ope – er ikkje avklart, avgjort
- vere skrive
  det stod noko om det i avisa;
  kva står det i brevet?
- vere i tankane
  det er ikkje noko anna som står i hovudet på han
- vere (3
  stå i teneste hos nokon;
  han stod om bord i fire år;
  stå læretida si ut;
  stå som medlem i eit lag;
  stå i brodden, spissen for el. føre (noko)
- vere i ein viss posisjon, tilstand
  stå i gjeld til ein;
  stå bi;
  det står ikkje i mi makt – det er ikkje mogleg for meg;
  stå til rådvelde, teneste for;
  stå godt budd, rusta;
  årsveksten står bra i år;
  huset står tomt;
  stå ferdig;
  stå i blom, i lys loge, i stampe;
  det stod 1–1 ved pause
- i språkvitskap:
  subjektet står i nominativ;
  det står bra til;
  stå for fall;
  stå for tur;
  stå i fare for å miste noko;
  livet stod ikkje til å redde;
  no står det til deg – no er det du sjølv som avgjer
- vere i eit visst tilhøve til
  stå i samband med;
  stå attende, tilbake for;
  opplysningane står i strid med kvarandre;
  partane stod heller likt;
  påstand stod mot påstand;
  vatnet stod 5 cm over botnen;
  pundet står i vel 10 kr
ikkje flytte, røre seg;
stoppe (3
Døme
- bussane stod;
- hjula stod;
- stå still;
- når vi ikkje ferja, står vi der – kjem vi ingen veg;
- døra stod ikkje eit sekund;
- munnen står ikkje på han – han snakkar heile tida
- vere på same staden eller i same tilstanden
  la dei gamle møblane stå;
  la deigen stå natta over
- bli ståande;
  bli ståande ved den siste modellen – velje
ikkje la seg flytte eller kome ut av stilling
Døme
- slå ned ein påle så han står;
- stå støtt
- eksistere
  så lenge verda har stått;
  huset har stått i mange hundre år
- i kortspel:
  knekten står – knekten kan ikkje stikkast;
  resultatet står og fell med – resultatet er avhengig av;
  det skal ikkje stå på oss;
  det er pengane det står på
- i presens partisipp: fast, vanleg
  eit ståande samtaleemne, uttrykk
- halde stand mot
  vellæte kan han ikkje stå for;
  ha noko å stå imot med;
  ho står ikkje heile distansen enno – ho greier ikkje heile distansen i same høge tempoet enno;
  mjølka står seg ikkje til i morgon – held seg ikkje søt;
  stå til eksamen – greie eksamen;
  ha mykje å stå i – ha mykje å gjere
gå føre seg;
hende (3, skje
Døme
- bryllaupet skal stå til våren;
- slaget på Stiklestad stod i 1030;
- stå strid om noko;
- kva er det som står på her?
- det stod ikkje lenge på – varte ikkje lenge
drive (3, sprute, strøyme (1
Døme
- spruten stod høgt i vêret;
- sjøen stod inn som ein foss;
- støvskya stod;
- der ute står havet rett på
- ha ei viss lei
  ein frisk nordvest stod inn sundet;
  det stod ein god varme frå omnen;
  det stod respekt av formannen
- stemne (3, 1)
  båtane stod ut fjorden
- vere retta, vend
  hugen hans stod til boka
- streve, trakte
  stå ein etter livet;
  la det stå til – la det gå som best det kan, køyre på
reise seg, rise
Døme
- stå opp;
- stå opp av, or senga;
- sola står opp i aust;
- stå fram og seie nokre ord – stige fram

Faste uttrykk

som ein står og går
i kvardagsklede;
i det ein har
stå att
vere igjen;
vere levna
det stod litt att på ei flaske;
barnet sto att medan foreldra hasta ut i bilen
stå det over
klare seg;
overleve
dei hadde uflaks med vêret, men står det vel over
stå fast
avtala står fast – gjeld utan endring
stå for
- ha ansvaret for
  festkomiteen står for mat og underhaldning
- vedkjenne seg;
  stå ved
  du må våge å stå for det du sa
stå heilt aleine
vere utan støtte
stå høgt i kurs
bli sett stor pris på
stå i butikk
arbeide som ekspeditør
stå i med
ha eit forhold (3) til
dei har stått i med kvarandre lenge;
skulde kjærasten for å stå i med naboen
stå i noko
- halde på med noko;
  ha mykje å gjere
  stå midt i førebuingane
- handsame ei utfordrande sak;
  halde noko ut
  dette er mykje å stå i for éin person åleine;
  det er tøft, men ein må berre stå i det
stå imot
ta avstand frå eller vere ueinig med;
halde stand mot
det var vanskeleg å stå imot freistnaden
stå nær
vere nær knytt til;
ha ein nær relasjon til
stå på
- gå føre seg;
  hende
  kva er det som står på her?
  krangelen stod ikkje lenge på
- henge i;
  jobbe hardt
  elevane har verkeleg stått på i dag
stå på hovudet
balansere med hovudet (og hendene) mot underlaget og føtene i vêret
stå seg godt
greie seg godt
teaterstykket står seg godt den dag i dag
stå seg godt med
vere på god fot med;
ha ein god relasjon til
jobbe for å stå seg godt med sjefen
stå seg på
ha fordel av
filmen ville nok stått seg på å bli korta litt ned
stå til
- utvikle seg i ei viss retning
  korleis står det til med deg?
  alt står bra til heime;
  det har stått dårleg til med helsa
- høve attåt;
  passe (5, 1)
  fargane står ikkje til kvarandre;
  resultatet står til innsatsen
stå ved
vedkjenne seg
har du lova det, må du stå ved det;
eg står ved valet mitt
ståande hær
tropp (2) som er vernebudd og klar til kamp

Artikkelside

Side 1 av 15

Resultat per side:

Avansert søk

Bokmålsordboka 143 oppslagsord

vitenskap

Opphav

Betydning og bruk

Eksempel

Eksempel

Faste uttrykk

teori

Opphav

Betydning og bruk

Eksempel

Eksempel

Faste uttrykk

teoretisk

Opphav

Betydning og bruk

Eksempel

Eksempel

Eksempel

teoretiker

Opphav

Betydning og bruk

Eksempel

Eksempel

Eksempel

teologi

Opphav

Betydning og bruk

Eksempel

tenker

Betydning og bruk

Eksempel

danne skole

Betydning og bruk

flytte grensesteiner

Betydning og bruk

empirisk vitenskap

Betydning og bruk

bryte/erobre/vinne nytt land

Betydning og bruk

Eksempel

Nynorskordboka 114 oppslagsord

vitskapleg, vitskapeleg

Tyding og bruk

Døme

Døme

eigenskap

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Faste uttrykk

tame

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

smak og behag

Tyding og bruk

Døme

smak

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

sorteigenskap, sortseigenskap

Tyding og bruk

sjølverklært

Tyding og bruk

Døme

ved 2II

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

ved 2

stå 3