Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
108 treff

Bokmålsordboka 1 oppslagsord

skjell 3

substantiv intetkjønn

Opphav

norrønt skil

Betydning og bruk

  1. skjønn, forstand, i uttrykket
  2. Eksempel
    • gjøre rett og skjell mot alle

Faste uttrykk

  • gjøre skjell for seg
    oppfylle sine forpliktelser
  • komme til skjells år og alder
    bli voksen (og fornuftig)
Artikkelside

Nynorskordboka 107 oppslagsord

skil 1

substantiv hankjønn eller inkjekjønn

Opphav

norrønt skil n fleirtal; samanheng med skilje (1

Tyding og bruk

  1. (åt)skiljing (mellom samanstilte ting);
  3. Døme
    • vegskil;
    • det store skilet kom med prentekunsten
  4. linje i håret på hovudet som kjem fram når ein stryk det til sida
    Døme
    • midtskil;
    • ha skil på venstre sida
  5. skiljerom mellom trådane i ein vev

Faste uttrykk

Artikkelside

skil 2

substantiv inkjekjønn

Opphav

eigenleg s o s I skil

Tyding og bruk

  1. rettvis åtferd i høve til andre
    Døme
    • gjere rett og skil (for seg) – gjere jobben sin, fylle oppgåva si
  2. fullt vederlag;
    Døme
    • det gjer skil for pengane – det er verdt pengane

Faste uttrykk

  • kome til skils år og alder
    lære å skilje (mellom godt og ringt el. gale), bli skikkeleg vaksen
Artikkelside

skile 2

skila

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt skila; av skil (1

Tyding og bruk

  1. kjenne, sjå tydeleg;
    Døme
    • eg skilar ikkje vegen
  2. ordne sakene sine;
    gje lovnad om noko i eit testament;
    Døme
    • skile garden til sonen
  3. ha full verdi
    Døme
    • båten er dyr, men skilar for det
Artikkelside

skilje 2

skilja

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt skilja, eigenleg ‘kløyve’

Tyding og bruk

  1. fjerne, føre frå kvarandre
    Døme
    • skilje borken frå veden;
    • skilje to som slåst
    • plukke ut, sortere
      • skilje gutar og jenter
  2. gå frå kvarandre, ta avskil
    Døme
    • skilje lag
  3. refl, løyse seg opp, sprekke
    Døme
    • fløyten skil seg
  4. dele, lage grense
    Døme
    • høge fjell skil dei to dalane
    • gjere ulik
      • det er mykje som skil dei;
      • det skilde berre tre sekund mellom første- og andremann – skilnaden var berre tre sekund
  5. Døme
    • kva skil det deg?
  6. halde frå kvarandre;
    Døme
    • ho kunne ikkje skilje dei frå kvarandre

Faste uttrykk

  • skilje seg ut
    vere ulik andre
Artikkelside

gjere rett og skil

Tyding og bruk

gjere jobben sin, fylle oppgåva si;
Sjå: rett, skil
Døme
  • ho er oppteken av å gjere rett og skil
Artikkelside

rett 2

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt réttr

Tyding og bruk

  1. lovleg eller rettkome krav
    Døme
    • politiske rettar;
    • krevje retten sin;
    • stå på retten sin;
    • alle har same rett til arbeid;
    • vere i sin gode rett;
    • ta seg rett til
  2. Døme
    • gjere rett for maten
  3. rettferd
    Døme
    • med ein viss rett
  4. det at noko syner seg å vere i samsvar med røyndomen
    Døme
    • få rett i noko;
    • gje nokon rett i noko
  5. system av juridiske normer, lover, reglar, sedvanar og liknande;
    rettsleg vedtak
    Døme
    • lov og rett;
    • offentleg rett
  6. Døme
    • møte i retten;
    • saka kjem for retten;
    • retten er sett

Faste uttrykk

  • finne seg til rette/rettes
    tilpasse seg
    • han strever med å finne seg til rette i Noreg
  • gjere rett og skil
    gjere jobben sin, fylle oppgåva si
    • ho er oppteken av å gjere rett og skil
  • gå i rette med
    klandre, laste
    • dei må gå i rette med seg sjølve
  • gå rettens veg
    bruke domstolane
  • hjelpe til rette/rettes
    rettleie
    • ho hjelper han til rette på biblioteket
  • kome til rette/rettes
    bli funnen
    • kofferten kom til rette
  • kome til sin rett
    bli verdsett etter forteneste;
    få bruke evnene sine fullt ut
    • musikken kom til sin rett;
    • ekspertisen hans kjem til sin rett
  • la nåde gå for rett
    døme mildare enn lova krev
  • leggje til rette/rettes
    rydde, ordne;
    førebu
    • kommunen legg til rette for søppelsortering
  • liggje til rette/rettes
    høve, passe bra
    • forholda ligg godt til rette for effektivt arbeid no
  • med rette
    med god grunn
    • han er med rette uroleg for klimaet
  • rett skal vere rett
    det må seiast for å vere rettferdig (ofte sagt som innleiing eller avslutning for å moderere kritikk)
  • setje seg til rette/rettes
    setje seg i lagleg og makeleg stilling
  • snakke nokon til rette/rettes
    snakke nokon til fornuft;
    irettesetje
  • stå til rette/rettes
    stå til ansvar
    • han må stå til rette for gjerningane sine
  • ta seg til rette/rettes
    sjølv ta det ein meiner ein har krav på
  • vise til rette/rettes
    • irettesetje
      • læraren viste eleven til rette
    • hjelpe, rettleie
      • ho tek imot gjestene og hjelper dei til rette
Artikkelside

rase 1

substantiv hankjønn

Opphav

frå italiensk

Tyding og bruk

  1. gruppe individ innanfor same dyreart som har visse arvelege (fysiske) eigenskapar sams
    Døme
    • vinterfôra sauer av rasen spælsau
  2. kvar av nokre få, store hovudgrupper av menneske som, ifølgje no utdaterte teoriar om klassifikasjon av menneske, skil seg frå andre grupper ved ei rekkje felles fysiske kjenneteikn, til dømes hudfarge og hårtype;
    jamfør rasisme og rasistisk
Artikkelside

menneskerase

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

  1. menneska til forskjell frå andre pattedyr
    Døme
    • det finst éin menneskerase, homo sapiens
  2. uvitskapleg og støytende nemning for gruppe av menneske som skil seg frå andre grupper ved ei rekke fysiske kjenneteikn, til dømes hudfarge og hårtype;
    jamfør rase (1, 2)
    Døme
    • den omdiskuterte artikkelen legg til grunn at menneskerasar finst
Artikkelside

merkverdig

adjektiv

Opphav

frå tysk

Tyding og bruk

som skil seg ut frå andre;
Døme
  • ei merkverdig blanding;
  • merkverdige fjellformasjonar;
  • ikkje vere merkverdig på nokon måte
Artikkelside

pattedyr

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

varmblodig virveldyr i klassa Mammalia, der hoa har mjølkekjertlar som skil ut næring til avkomet;
Artikkelside
Side 1 av 11