Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
72 treff

Bokmålsordboka 33 oppslagsord

sekk

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt sekkr

Betydning og bruk

  1. stor pose av seilduk, strie, lær og lignende til å frakte eller oppbevare noe i
    Eksempel
    • en sekk (med) poteter, mel
    • pose med (meis og) reimer til å bære på ryggen, ryggsekk
      • pakke sekken;
      • gå med tung sekk
    • i faste uttrykk:
      • mørkt som i en sekk – bekmørkt;
      • dette sammen som en sekk;
      • (stormen kom) som sluppet ut av en sekk – plutselig, overraskende;
      • kjøpe katta i sekken – bli snytt;
      • to store kan ikke rommes i én sekk – kan vanskelig forlikes
  2. særlig i lek: den siste, sistemann
    Eksempel
    • bli sekk(en)
Artikkelside

roe 2

verb

Opphav

av ro (3

Betydning og bruk

  1. Eksempel
    • få roet en
  2. refleksivt: bli rolig, slå seg til ro
    Eksempel
    • roe seg (for natta);
    • stormen roet seg utpå dagen
Artikkelside

ren, rein 3

adjektiv

Opphav

norrønt hreinn

Betydning og bruk

  1. fri for smuss
    Eksempel
    • være ren i ansiktet;
    • ren, frisk luft
  2. moralsk lytefri
    Eksempel
    • ren som nyfallen snø;
    • ha ren samvittighet
  3. Eksempel
    • rent gull;
    • rene farger;
    • ren idealisme
  4. Eksempel
    • det blåste rene stormen;
    • han sang som den reneste Pavarotti
    • bare (2, 2)
      • det var rene elendigheten
    • som adverb:
      • det gikk rent ille;
      • være rent gal

Faste uttrykk

  • på det rene med
    (være) klar over
  • på det rene
    (bringe, ha) klarlagt noe
Artikkelside

Nynorskordboka 39 oppslagsord

stille 4

stilla

verb

Opphav

norrønt stilla; av still (2

Tyding og bruk

  1. Døme
    • stille blod;
    • stille svolten;
    • stille krøtera – gje krøtera mat
    • dempe, lindre
      • stille smertene
    • refleksivt:
      • stormen stillest – stormen spaknar
  2. gå varsamt, liste (seg)
    Døme
    • stille seg fram, innpå;
    • stille seg over golvet;
    • stille seg innpå nokon
  3. setje på eit visst punkt;
    Døme
    • stille klokka;
    • stille forgassaren
    • stemme eit instrument
      • stille fela
Artikkelside

sope

sopa

verb

Opphav

norrønt sópa

Tyding og bruk

reinse med kost;
Døme
  • sope golvet;
  • stormen sopte hus og bryggjer på sjøen;
  • sope i hop, saman noko;
  • sope inn pengar – tene grovt
Artikkelside

skrike 2

skrika

verb

Opphav

lydord

Tyding og bruk

  1. setje i høge og skjerande lydar, hyle, yle
    • skrike høgt av smerte
  2. gråte høgt
    • småbarn skrik når dei svelt
    • skrike i munnen på kvarandre;
    • skrike om hjelp
    • døra skreik på hengslene;
    • stormen skreik rundt huset
  5. i presens partisipp:
    • skrikande naud – uhyggjeleg, ovstor naud;
    • skrikande fargar – (altfor) skarpe fargar

Faste uttrykk

  • skrike opp
    uttrykkje noko høglydt
  • skrike ut
    rope ut
Artikkelside

skavl

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt skafl; samanheng med skave

Tyding og bruk

  1. snødrive med skarp kant;
    utoverhengande snøfonn
    Døme
    • i fjella var det fullt av skavlar og driver etter stormen
  2. bølgje med kvass, brytande rygg;
  3. skarpt, krumt jern (5) til å skave med
Artikkelside

skake

skaka

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt skaka

Tyding og bruk

  1. riste hardt;
    støyte, skubbe att og fram
    • huset skaka i stormen;
    • ho tok gutfanten i kragen og skaka han
    • opplevinga skaka henne
  3. i presens partisipp:
    • ei skakande hending;
    • skake av stad i ei kjerre;
    • skake i hop

Faste uttrykk

  • skake opp
    skremme opp; ause opp nybryggja øl
  • skake seg
    skubbe lemene el. kroppen hit og dit
Artikkelside

skade 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt skaði

Tyding og bruk

  1. Døme
    • brannskade;
    • høyrselsskade;
    • sjokkskade;
    • yrkesskade;
    • stormen gjorde stor skade;
    • kome til skade
    • feil (1, mangel
      • reparere, vøle skaden;
      • ta skade på synet;
      • potetene tok skade av frosten
  2. Døme
    • bere, betale, godtgjere skaden;
    • vere til skade for heile bygda;
    • av skade blir ein vis og ikkje rik
  3. lei mangel, skort;
    Døme
    • det var skade

Faste uttrykk

  • kome i skade for
    vere så uheldig
Artikkelside

setje, sette

setja, setta

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt setja; eigenleg kausativ til sitje

Tyding og bruk

  1. plassere (leggje, stelle opp) noko(n) på ein stad;
    Døme
    • setje maten på bordet;
    • setje skoa i gangen;
    • setje kua på båsen;
    • setje på gata – seie opp frå husrom;
    • setje på porten – gje avskil, seie opp
    • plante (2
      • setje poteter, gulrot;
      • setje garn, snarer;
      • setje nokon i fengsel
    • fø
      • setje barn til verda
    • skyte inn
      • setje pengar i banken;
      • setje noko på prent;
      • setje noko i avisa – få prenta noko i avisa
    • skrive
      • setje namnet sitt under noko;
      • setje alt inn på noko;
      • setje alle krefter inn
    • satse, våge (2
      • setje 50 kr på ein hest
    • misse (1
      • setje livet til
  2. få, ha i ei viss stilling, ein viss tilstand
    Døme
    • setje døra på gløtt;
    • setje huset på ende – snu opp ned på, lage oppstyr;
    • setje fyr på;
    • setje ein på glid;
    • setje barn på – gjere gravid;
    • setje skrekk, mot i nokon;
    • setje noko igjennom;
    • setje sinna i kok;
    • setje vondt på folk
      • setje seg i gjeld;
      • setje i brann;
      • setje over potetene – på omnen for å koke dei;
      • setje over styr
  3. Døme
    • setje flekk på duken;
    • setje musikk til eit dikt;
    • setje deig, øl – lage i stand til gjæring;
    • setje sjøbein;
    • setje trutmunn
  4. i typografi: stille saman typar til ord og linjer
    Døme
    • manuskriptet kan setjast;
    • sitata er sette i kursiv
  5. få i gang, ta til med, byrje, opne
    Døme
    • setje noko ut i livet;
    • setje folk i arbeid
      • setje seg i rørsla, i sving, til motverje;
      • setje seg opp mot noko(n);
      • stormen sette inn for fullt;
      • setje i gang;
      • setje i å gråte, le
    • krysse (1
      • setje over elva;
      • setje opp mot – gjere motstand, protestere mot (nokon);
      • setje på sprang
  6. føre frå ein stad til ein annan, skysse (med båt)
    Døme
    • setje ein i land;
    • setje ein over sundet
  7. Døme
    • setje noko inn med olje, tjøre
  8. Døme
    • setje opp eit hus, ein mur, ein stolpe
  9. Døme
    • setje ein på faret;
    • setje ein inn i noko;
    • setje hunden på ein
  10. gjere eit overslag over, verdsetje
    Døme
    • setje noko(n) høgt;
    • setje pris på
  11. Døme
    • setje ein frist;
    • setje streng straff for noko;
    • setje noko ut av kraft
  12. Døme
    • setje på bremsene, lyset, straumen
  13. gje i oppdrag, oppgåve
    Døme
    • setje nokon til ein jobb, ei oppgåve;
    • setje bort eit arbeid
  14. la kome i verksemd
    Døme
    • møtet, retten er sett
    • nemne, peike ut
      • setje ned ei nemnd
  15. i refleksivt uttrykk
    Døme
    • ho sette seg (ned);
    • det sette seg verk i såret;
    • fyllinga må få tid til å setje seg – sige tettare saman;
    • setje seg høge mål;
    • setje seg inn i;
    • setje seg imot;
    • setje seg til bords
  16. i faste uttrykk med partikkel

Faste uttrykk

  • set at
    med imperativ: i ytring som uttrykkjer noko som mogleg, eller som eit vilkår;
    tenk om, enn om;
    i logikk: gjer til vilkår at
    • set at det gjekk gale;
    • set at x er mindre enn 1
  • setje att
    gå ifrå; la bli sitjande att etter skuletida (på grunn av forsøming og liknande)
  • setje av
    merkje av
  • setje etter
    fare, renne etter (nokon)
  • setje fast
    feste, binde (noko);
    setje i beit; målbinde;
    òg: arrestere (nokon)
  • setje fram
    bere fram;
    òg: hevde
    • setje fram mat, ein påstand
  • setje i hop
    få til å henge saman;
    montere
    • setje i hop eit byggjesett
  • setje inn
    plassere under tak;
    i overført tyding: bruke, yte
    • setje inn sykkelen, alle krefter
  • setje i
    ytre seg med kraft;
    plassere
    • setje i eit skrik;
    • setje i nokon ei skrøne
  • setje om
    omsetje (frå eitt språk til eit anna)
  • setje opp
    plassere høgt;
    ordne, stille opp
    • setje opp håret, eit reknestykke;
    • setje opp eit dokument, eit teaterstykke;
    • setje opp eit surt andlet
  • setje på
    velje ut (husdyr) til al, ikkje slakte;
    òg: hisse (nokon) til å gå til åtak på (noko(n)), pusse
    • setje på større bøling
  • setje saman
    få til å henge saman;
    samle
    • setje saman eit band, ei nemnd
  • setje seg fast
    bli sitjande fast
  • setje seg føre
    etle seg til, gå inn for
  • setje seg på
    òg: hindre (noko)
  • setje til
    ha i
    • setje til meir væske i løysninga
  • setje utanfor
    stengje (nokon) ute frå
  • setje ut
    vente med (noko);
    òg: spreie
    • setje ut rykte
Artikkelside

brøle

brøla

verb

Tyding og bruk

  1. om større dyr: bure (1, gaule (1
    Døme
    • oksen bura og brølte
  2. om folk: rope, skrike
    Døme
    • brøle ein kommando;
    • brøle av latter
  3. om naturfenomen og maskinar eller motorar: gje frå seg ein sterk lyd
    Døme
    • stormen brøler rundt novene
Artikkelside

bakke 3

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt bakki

Tyding og bruk

  1. terrengskråning, særleg om sida av ein ås eller haug
    Døme
    • ein bratt bakke i vegen;
    • gå opp bakken;
    • huset låg oppi bakken
  2. Døme
    • dette i bakken;
    • miste noko i bakken
  3. rygg på ymse bitjern;
    motsett egg (1, 1)

Faste uttrykk

  • bere utfor bakke med
    gå (sterkt) attende, bli svakare;
    gå ille
    • det ber utfor bakke med økonomien;
    • livet gjekk utfor bakke etter ulykka
  • gå i bakken
    ramle, falle i bakken (3
    • gå i bakken med eit smell;
    • fleire stillas gjekk i bakken under stormen
  • leggje i bakken
    bringe til liggjande stilling på bakken, takle;
    vinne over (i slåsting)
    • bli lagt i bakken av politiet
  • liten bakke
    i skihopp: normalbakke
  • på berr bakke
    utan naudsynte ressursar;
    utan kunnskap
    • familien stod på berr bakke etter flaumen;
    • politiet står på berr bakke i etterforskinga
  • setje på bakken
    i luftfart: parkere, ta ut av trafikk
    • flyet vart satt på bakken etter ein teknisk svikt;
    • selskapet har vorte tvunge til å setje fleire pilotar på bakken
  • stor bakke
    i skihopp: stor hoppbakke;
    storbakke
  • ta seg ein pust i bakken
    ta seg ein pause
Artikkelside
Side 4 av 4