Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 22 oppslagsord

spøk

substantiv hankjønn

Opphav

frå lågtysk

Tyding og bruk

skjemt, moro, spas

Døme

ein uskyldig spøk;
spøk og alvor;
ta noko for spøk;
slå noko bort i spøk

Faste uttrykk

ingen/ikkje spøk
ikkje ei lett sak
det er ingen spøk å drive butikk;
det er ikkje spøk å vere åleineforelder

Artikkelside

spøkje, spøke

spøkja, spøka

verb

Opphav

frå lågtysk; av spøk

Tyding og bruk

syne seg som spøkjelse;
gå att;
skrømte (1)
Døme
- det spøkjer der i huset;
- den døde spøkjer der om nettene
vere til stades;
dukke opp
Døme
- noko spøkjer i tankane
drive med spøk;
fjase, skjemte
Døme
- dei spøkte og lo

Faste uttrykk

ikkje til å spøkje med
ikkje god å kome ut for
spøkje for
vere fare for;
sjå stygt ut
det spøkjer for kornhausten

Artikkelside

aprilspøk

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

spøk som går ut på å narre april;

aprilsnarr (1)

Døme

gå på aprilspøken i avisa

Artikkelside

slå 2

verb

Opphav

norrønt slá

Tyding og bruk

brått føre ei hand eller noko ein held (med stor kraft) mot noko eller nokon og råke;
dunke eller støyte til noko (så det smell);
hamre, banke
Døme
- han slo meg i magen;
- ho slo guten på kinnet;
- dei har slått henne helselaus;
- slå til nokon;
- han slår neven i bordet;
- slå noko i filler;
- slå i ein spikar;
- slå ball
uviljande støyte kraftig mot noko (og få vondt eller bli skadd)
Døme
- ho datt og slo hovudet;
- han har slått av ei framtann
vinne over;
sigre (1)
Døme
- slå fienden;
- heimelaget slo Brann
påverke med maktmiddel;
tvinge, presse
Døme
- slå åtaket attende;
- dei slo fienden på flukt
råke med sjukdom, ulykke eller liknande;
ha kraftig verknad på kropp eller sansar
Døme
- bli slått av ei ulykke;
- ein film som verkeleg slår
brått få til å innsjå;
jamfør slåande
Døme
- ein frykteleg tanke slår henne;
- det slo meg at dette var rett
skjere eller kutte gras, korn eller liknande med reiskap som ljå, slåmaskin eller grasklippar
Døme
- slå gras;
- dei slo enga
gjere slagliknande rørsler som lagar smell eller annan lyd;
dunke, slamre, brake;
klinge, spille;
blaffe;
pulsere
Døme
- vindauget står og slår;
- tora slår;
- klokka slo;
- slå takta;
- slå alarm;
- slå på harpe;
- flagget slo i vinden;
- kjenne kor hjartet slår
gjere eitt eller fleire rykk, sleng eller kast med ein kroppsdel
Døme
- fuglen slår med vengene;
- ho slo med nakken
trykkje eller hamre på eit apparat eller instrument
Døme
- slå inn 100 kroner på kassaapparatet
lage eller få i stand ved å hamre og banke
Døme
- slå ein tunnel;
- slå leir
sprengje, trengje
Døme
- granatane slo gjennom jordvollen
lage ei viss form på noko ved å knyte, bende, streke opp eller liknande
Døme
- slå krull på halen;
- slå ein knute;
- slå knute på seg;
- slå ein sirkel
binde, leggje, slengje eller kaste noko rundt noko
Døme
- slå eit tau rundt noko;
- slå papir rundt noko;
- ho slo armane rundt halsen på mora
helle væske eller masse med ei brå rørsle;
tømme
Døme
- slå ei bytte vatn på varmen;
- slå i seg ein dram
gjere ei brå rørsle så noko kjem i ei ny stilling
Døme
- slå auga ned;
- slå døra att
ruse, strøyme, kome farande (brått og med kraft)
Døme
- bårene slo over båten;
- regnet slår mot ruta;
- flammene slo i vêret;
- ei rar lukt slo mot oss

Faste uttrykk

slå an
bli omtykt;
fengje
filmen slo an
slå an på
flørte med
slå av
- stanse apparat, innretning eller motor ved å trykkje eller vri på brytar eller tast;
  skru av
  slå av lyset;
  ho har slått av radioen;
  han slo av omnen
- brukt i uttrykk for å prate, vitse, skrøne og liknande
  slå av ein prat;
  ho slo ofte av ein spøk
slå av på
gjere mindre i storleik, tal eller intensitet;
redusere, minke
slå av på farten;
dei slo av på krava
slå bort
ikkje vilje snakke om eller tenkje på
han slo bort tanken
slå eit slag for
ta eit ekstra tak for;
kjempe for
slå eit slag for miljøet
slå fast
konstatere
slå feil
mislykkast
slå frampå om
ymte om;
byrje å snakke om;
nemne
slå frå seg
- forsvare seg
- gje opp tanken på
slå følgje
gå eller reise i lag
dei slår følgje til skulen;
han slo følgje med mora
slå gjennom
bli anerkjend (som kunstnar, forfattar eller liknande)
bandet slo gjennom internasjonalt
slå i hel
- drepe
- bli kvitt;
  få unna
  slå i hel tida med kortspel
slå i hop
- lukke eller falde i hop;
  slå saman (1)
  slå i hop boka;
  ho slo i hop paraplyen
- binde i hop til éi eining;
  sameine;
  slå saman (2)
  slå i hop kommunar
slå inn
- knuse eller øydeleggje med eit kraftig slag innover
  slå inn døra
- om dør, vindauge og liknande: svinge innover
  dører som slår inn
- velte eller strøyme inn i eller over noko
  vinden slår inn i rommet;
  båra slo inn i båten
- byrje brått og veldig;
  bryte laus
  den økonomiske krisa slo inn over landet
- taste inn
  slå inn prisen
slå inn på
begynne med
slå inn på ein politisk karriere
slå lag med
gå saman med
slå ned
- slå ein person så hardt at hen går over ende og blir skadd
  ho vart slått ned i ei mørk gate
- nedkjempe;
  knuse (2)
  slå ned ein demonstrasjon
- om lyn: råke
- om tanke, kjensle eller hending: råke brått og uventa med stor kraft
  ein tanke slår ned i han
slå ned på
gå til åtak på
slå om
- skifte
  slå om til nordnorsk
- om vêr: endre seg (brått)
  det slo om til regn
slå om seg med
stadig bruke mykje av noko;
strø om seg med
ho slo om seg med framandord
slå opp
- brått bli open
  slå opp auga;
  ho slo opp døra
- opne bok eller anna trykksak (for å finne ei opplysning)
- publisere med store overskrifter
  saka vart slått stort opp
- gjera slutt på kjærleiksforhold
  ho slo opp med han;
  dei har slått opp
- om sår eller brot: opne seg igjen som resultat av fall, slag eller liknande
  slå opp ein gammal skade
slå på
setje i gang apparat, innretning eller motor ved å trykkje eller vri på brytar eller tast;
skru på
slå på lyset;
ho slo på pc-en
slå saman
- lukke eller falde saman;
  slå i hop (1)
  slå saman boka;
  ho slo saman paraplyen
- binde saman til éi eining;
  sameine;
  slå i hop (2)
  slå saman kommunar
slå seg
- støyte ein del av kroppen så hardt mot noko at det gjer vondt
  ho fall og slo seg
- bli skeiv;
  vri seg
  døra har slått seg
- bli fuktig eller rimete
  muren har slått seg på innsida
slå seg av
om apparat eller innretning: bli sett ut av funksjon;
kople seg ut
gatelyset slo seg av
slå seg fram
arbeide eller streve seg fram til ein betre posisjon;
lukkast
slå seg laus
retteleg more seg
slå seg med
bli med (til ein stad);
slå følge
slå seg ned
- setje seg
  slå seg ned i sofaen
- busetje seg
  slå seg ned i byen
slå seg opp
arbeide seg fram;
lukkast
slå seg på
- om apparat eller innretning: bli sett i funksjon;
  kople seg inn
  lyset har slått seg på
- byrje med
  slå seg på handel
slå seg til
bli verande;
slå seg til ro
dei har slått seg til i landet
slå stort på
leve flott;
sløse
slå til
- gje noko eller nokon eit slag
  ho slo til han
- gripe (hardt) inn;
  gå til aksjon
  ranarar slo til mot kiosken i natt
- hende plutseleg;
  inntreffe
  det slo til med rekordvarme i helga
- gjere noko på ein (uventa) flott måte
  bassisten slo til med glitrande spel
- akseptere eit tilbod;
  godta, seie ja
  vi slo til og kjøpte båten
- gå i oppfylling;
  bli som venta
  spådomane har slått til
- gje godt resultat (i jordbruk, jakt eller fiske)
  avlinga slo til i år
slå under seg
eigne til seg;
ta makt over;
leggje under seg
slå under seg store landområde
slå ut
- knuse eller øydeleggje med eit kraftig slag
  slå ut ei rute;
  ho fekk slått ut ei tann
- vinne over;
  konkurrere ut
  slå ut konkurrenten frå tevlinga
- setje ut av spel
  vere heilt slått ut av varmen
- gjere ei brå rørsle utover
  slå ut med armane;
  visaren slo ut
- gje positivt resultat på test eller prøve
  promilletesten slo ut
- få ei viss verknad;
  føre til
  auka kostnader slår ut i høgare prisar
- brått kome fram og vise seg
  sjukdomen har slått ut igjen;
  striden slo ut
- tøme ut væske eller masse
  slå ut mjølka

Artikkelside

slå av

Tyding og bruk

Sjå: slå

stanse apparat, innretning eller motor ved å trykkje eller vri på brytar eller tast;
skru av
Døme
- slå av lyset;
- ho har slått av radioen;
- han slo av omnen
brukt i uttrykk for å prate, vitse, skrøne og liknande
Døme
- slå av ein prat;
- ho slo ofte av ein spøk

Artikkelside

narr

substantiv hankjønn eller inkjekjønn

Opphav

tysk

Tyding og bruk

om eldre forhold: komisk utkledd person som skal more folk
- - hoffnarr
person som andre ler av
Døme
- ein innbilsk narr
spøk, ap (2
- - aprilsnarr

Faste uttrykk

gjere narr av
ape med, spotte (nokon)
gjere nokon til narr
gjere nokon til latter;
drive gjøn med nokon
halde nokon for narr
lure nokon

Artikkelside

lire 4

lira

verb

Opphav

jamfør lågtysk liren ‘spele på lirekasse’; av lire (

Faste uttrykk

lire av seg
ramse opp, framføre mekanisk
han lirte av seg ein dårleg spøk

Artikkelside

i 2

preposisjon

Opphav

norrønt í

Tyding og bruk

omgjeven eller omslutta av noko eller nokon;
innanfor eit område, ei gruppe, ein institusjon eller liknande
Døme
- liggje i jorda;
- bu i eit hus;
- ha hendene i lomma;
- eit hol i veggen;
- han kom i ein stor, sid frakk;
- ute i mørkeret;
- gå i fjellet;
- i heile verda;
- dei bur i Tromsø;
- stå i framgrunnen;
- i det fjerne;
- i nord;
- det står i boka;
- byrje i første klasse;
- arbeide i ein bank;
- vondt i hovudet
blanda med
Døme
- det er vatn i mjølka
med rørsle mot noko eller inn på eit visst avgrensa område eller liknande
Døme
- slå vatn i glaset;
- klatre opp i eit tre;
- gripe tak i noko;
- dei slo han i hovudet;
- ho kviskra meg noko i øyret;
- gå i kyrkja
brukt til å knyte saman to like substantiv: like inntil eller innpå;
like etter
Døme
- dei budde vegg i vegg;
- det gjekk slag i slag heile dagen
med form eller utsjånad som
Døme
- stå i ein boge;
- gå i ring
mot ei ytre flate
Døme
- slå seg i ein stein;
- slå handa i bordet;
- klappe i hendene
brukt for å karakterisere tilstand, sinnsstemning, verksemd eller liknande
Døme
- leve i fred;
- vere i gang;
- vere i sin beste alder;
- falle i søvn;
- få noko i stand;
- dele noko i tre delar;
- setje pengane i aksjar;
- slå noko i små bitar
brukt for å opplyse om middel, emne, form, måte, meining eller liknande
Døme
- feste båten i eit tau;
- få Kongens fortenestemedalje i gull;
- blusen er i silke;
- få løn i kontantar;
- betale mykje i skatt;
- seie noko i spøk;
- tale i gåter;
- trekkje i langdrag;
- i beste meining
brukt om tid
Døme
- i gamle dagar;
- i vår tid;
- i juli;
- i dag;
- i augeblinken;
- i slåtten;
- han var fødd i 2019;
- han budde der i mange år;
- tala varte i ein heil time
brukt i uttrykk for at noko er del av ein heilskap
Døme
- eplet er delt i tre delar;
- eit skodespel i fem akter;
- han hadde ein del i garden
med omsyn til;
når det gjeld
Døme
- vere flink i matte;
- eg har alltid vore dårleg i idrett;
- han er stor i kjeften;
- ha rett i noko;
- gå fram i visdom og alder
brukt ved ord for fagområde, materiale, verksemd eller liknande
Døme
- professor i medisin;
- arbeide i tre
brukt ved ord for noko eller nokon som ei kjensle er retta mot
Døme
- han er glad i mat;
- ho er forelska i han;
- eg gjev blaffen i det
brukt som adverb i samband med visse verb
Døme
- hengje i;
- ta i;
- setje i;
- stemme i

Faste uttrykk

i eitt og alt
på alle måtar
dei var samde i eitt og alt
i og for seg
i seg sjølv;
eine og aleine
det er i og for seg ikkje så rart

Artikkelside

halv 1

adjektiv

Opphav

norrønt halfr

Tyding og bruk

som utgjer den eine av to (meir eller mindre like store) delar
Døme
- dei delte og fekk eit halvt eple kvar;
- halve kongeriket;
- ein halv liter;
- to og ein halv
- brukt som substantiv
  ikkje det halve;
  det halve hadde vore meir enn nok;
  ein halv må vere lov
- brukt som adverb
  snu seg halvt på stolen
om mengde, fart eller anna måleining, som er fylt eller blir brukt ca. halvparten av maksimal kapasitet;
halvfull, halvfylt
Døme
- ei halv flaske;
- ta ein halv øl;
- båten gjekk med halv fart
om klokkeslett: 30 minutt før heil time
Døme
- klokka er halv ni, altså 08.30 eller 20.30
som utgjer opp til halvdelen av noko;
delvis (2), nesten
Døme
- vere oppe halve natta;
- oppleve det som ein halv fridag;
- ein halv siger
brukt som adverb: delvis, nesten, i ein viss mon
Døme
- han sa det halvt i spøk;
- dei sat halvt smilande;
- ho stirra halvt forbi han
om gjerning, karakter, lovnad, sanning, svar og liknande: ikkje heil, ufullkomen, ufullstendig
Døme
- ein halv lovnad;
- eit halvt svar;
- ta halve standpunkt

Faste uttrykk

ei halv ei
ei halvflaske brennevin
ha ei halv ei på innerlomma
ein halv gong
femti prosent (meir);
ofte brukt i samanlikningar om mengde, storleik eller liknande
utgiftene vart ein halv gong større;
dreie mutteren ein halv gong til;
den norske kystlinja går to og ein halv gong rundt jorda
flagge på halv stong
la flagg henge eit stykke ned på flaggstong for å vise sorg ved dødsfall og gravferd
halvt om halvt
(etter tysk halb und halb) bortimot, så å seie
vere halvt om halvt trulova
med eit halvt auge
med ein gong, med å sjå berre lausleg
at den er øydelagd, kan eg sjå med eit halvt auge
med eit halvt øyre
utan å høyre godt etter
læraren lytta med eit halvt øyre
på halv tolv
ikkje heilt rett, skeivt, tilfeldig, utan styring;
på skeive
med hatten på halv tolv;
det har gått litt på halv tolv i det siste

Artikkelside

spas

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom tysk; frå italiensk spasso ‘tidtrøyte’

Tyding og bruk

moro, spøk

Døme

fjas og spas;
det vart ein dyr spas

Artikkelside

Side 1 av 3

Resultat per side:

Avansert søk

Nynorskordboka 22 oppslagsord

spøk

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Faste uttrykk

spøkje, spøke

spøkja, spøka

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

aprilspøk

Tyding og bruk

Døme

slå 2II

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

slå av

Tyding og bruk

Døme

Døme

narr

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Faste uttrykk

lire 4IV

lira

Opphav

Faste uttrykk

i 2II

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

halv 1I

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

slå 2

lire 4

i 2

halv 1