Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 10 oppslagsord

vise 3

visa

verb

Opphav

norrønt vísa; samanheng med vis (2

Tyding og bruk

  1. la nokon sjå;
    peike ut;
    Døme
    • ho viste meg arbeidsplassen sin;
    • vise billetten;
    • vise vegen;
    • vise korleis det skal gjerast;
    • vise tenner – sjå tann (1);
    • klokka viser seks;
    • kongen viste seg på slottsbalkongen;
    • han har ikkje vist seg på fleire dagar
    • vere å sjå
      • spora viser igjen;
      • like å vise seg – òg: kjekke seg;
      • vis deg som ein mann – stram deg opp;
      • det viste seg å vere rett;
      • skrammene vistest mest ikkje;
      • vise fram;
      • vise omkring, rundt;
      • vise til brevet, søknaden;
      • vise tilbake skuldingane
  2. sende av stad, bort
    Døme
    • vise nokon til ein god lækjar
  3. gje prov for;
    Døme
    • vise kva ein duger til;
    • vise deltaking, takksemd, tillit;
    • vise interesse

Faste uttrykk

  • vise bort
    by å gå bort, ut; utvise
  • vise døra
    kaste (nokon) ut, be forsvinne
  • vise til rette
  • vise tilbake på
    peike tilbake på
Artikkelside

vis 1

substantiv hankjønn, hokjønn eller inkjekjønn

Opphav

norrønt vís i samansetningar; samanheng med vise (1 og vite

Tyding og bruk

Døme
  • på fjellfolks vis;
  • på gammal vis;
  • det kan ikkje halde fram på dette viset;
  • ho er snill på sitt vis;
  • på sett og vis – sjå sett (2, 2)
Artikkelside

vise 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt vísa eigenleg ‘måte å syngje på’

Tyding og bruk

lyrisk eller episk dikt med einfelt innhald og melodi;
(folkeleg) song (2)
Døme
  • syngje ei vise;
  • visa om Villemann og Magnill
  • i overført tyding:
    • ei halvkveden vise – halvdregne ord; ymt;
    • enden på visa – jamfør ende (1, 5)

Faste uttrykk

  • den gamle visa
    noko ein ofte har høyrt før
Artikkelside

melodi

substantiv hankjønn

Opphav

frå gresk , av melos ‘song, melodi’ og ode ‘dikt, song’

Tyding og bruk

  1. rekkje med tonar som følgjer etter kvarandre og utgjer ein heilskap
    Døme
    • nynne ein melodi;
    • setje melodi til eit dikt;
    • visa går på melodien ‘Den dag kjem aldri’
  2. tonegang i eit språk eller ei ytring
    Døme
    • lytte til melodien i språket
  3. i overført tyding: gjennomgangsmelodi (2)
    Døme
    • same melodien går igjen i kommunar over heile landet

Faste uttrykk

  • finne melodien
    finne saman (og lage god stemning);
    finne harmoni
    • gjestane og bygdefolket fann melodien
Artikkelside

ende 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt endi(r)

Tyding og bruk

  1. ytste, avsluttande punkt, kant eller del av noko
    Døme
    • enden på tauet;
    • i enden av gata;
    • sitje ved enden av bordet;
    • bygda ligg i enden av ein fjord
  2. Døme
    • setje seg på enden;
    • liggje med enden i vêret
  3. det at noko sluttar;
    Døme
    • stien tok ende;
    • ein krig utan ende;
    • det er ikkje ende på dystre meldingar;
    • få ende på noko

Faste uttrykk

  • bukta og begge endane
    full kontroll
    • leiinga har bukta og begge endane
  • enden på visa
    slutten på eit lengre hendingsforløp
  • for ende
    over det heile
    • slå ned skogen for ende;
    • ulven tok sau for ende
  • frå ende til annan
    frå byrjing til slutt;
    alt saman
    • det var tull frå ende til annan
  • få endane til å møtast
    greie seg økonomisk
  • gjere ende på
    få slutt på noko;
    gjere til inkjes, øydeleggje;
    drepe
    • gjere ende på fattigdomen;
    • han gjorde ende på alle kaninane;
    • ho gjorde ende på livet
  • lause endar
    tilhøve som ikkje er behandla eller undersøkt ferdig;
    uavklara spørsmål
    • det var mange lause endar i bodskapen til politikaren
  • over ende
    ned frå oppreist stilling;
    hovudstups, i koll
    • bjørka bles over ende;
    • ho stupte over ende;
    • bli slått over ende;
    • føretaket gjekk over ende
  • på ende
    • oppreist, på kant;
      opp ned
      • gigantiske røyr er sette på ende i skipet
    • i fullt virvar
      • setje huset på ende;
      • byen stod på ende
  • til endes
    heilt til slutten;
    til ende
    • fem dagar til endes;
    • dei festa natta til endes;
    • 12 års skulegang er til endes
  • til ende
    heilt til slutten;
    til endes
    • dei festa fire dagar til ende;
    • føre saka til ende;
    • lese boka til ende
  • vegs ende
    slutten, målet
    • kome til vegs ende;
    • verksemda er ved vegs ende
Artikkelside

urform

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

opphavleg form
Døme
  • urforma av produktet, visa
Artikkelside

travar, tråvar

substantiv hankjønn

Opphav

av trave (2

Tyding og bruk

  1. hest som er snøgg og uthaldande i trav (1)
  2. hest som høver godt til og/eller er opptamd til å vere med i travkøyring
  3. ivrig fotvandrar
  4. noko velkjent og nesten utbrukt;
    Døme
    • visa er ein av travarane i Ønskekonserten
Artikkelside

på

preposisjon

Opphav

av norrønt upp á ‘opp på’

Tyding og bruk

  1. òg i overført tyding, i kontakt med stad ovanfrå
    Døme
    • maten står på bordet;
    • gå på sokkeleisten;
    • henge på veggen;
    • stå på ei liste;
    • slå kaffi på kanna
    • i høve til øyar og dei fleste byane i innlandet
      • bu på Island, på Tysnes, på Kongsberg;
      • gå på konsert;
      • segle på Amerika;
      • fare på dør
    • i faste uttrykk, ofte med overført tyding
      • gleda er på mi side;
      • ta noko på seg;
      • få tid på seg;
      • ha noko på hjarta;
      • med gode kort på handa;
      • kjenne noko på seg;
      • få blod på tann;
      • sove på saka
  2. om tid
    Døme
    • kome på timen – straks;
    • midt på dagen;
    • på sine gamle dagar;
    • på år og dag – lenge;
    • gjere noko på ein time;
    • på førehand
  3. Døme
    • tusen på tusen;
    • gong på gong;
    • på oppmoding
  4. om årsak, middel, måte
    Døme
    • leve på forskot;
    • på eigen kostnad;
    • døra står på gløtt;
    • vere på jakt;
    • skrive på maskin;
    • ta fisk på garn;
    • på ei (ein, eit) vis;
    • gå på skeive;
    • køyre på høggir;
    • skyte på langt hald;
    • vere på ein kant – litt full, rusa
  5. med omsyn til
    Døme
    • stor på vokster;
    • på godt og vondt
  6. med hjelp av
    Døme
    • motoren går på bensin
  7. om tilknyting mellom ting og del eller eigenskap
    Døme
    • ulla på sauen;
    • breidda på vegen;
    • enden på visa
  8. ved nemning for mål og vekt:
    Døme
    • ein fisk på to kg;
    • ein sum på 1 000 kr;
    • to kr på kvar
  9. i ymse andre samanhengar:
    Døme
    • på gjensyn!
    • truge på livet;
    • vere ekspert på fleire område
  10. til verb
    Døme
    • lyfte på hatten;
    • gløtte på døra;
    • likne på mor si;
    • gje avkall på noko;
    • by på kaffi;
    • få has på nokon;
    • slå seg på politikk
  11. som adverb:
    Døme
    • det stod ikkje lenge på;
    • drive på;
    • det tok hardt på;
    • fryse på;
    • vinden står på;
    • vere nær(e) på – sjå nær (1, 1)
  12. i uttrykk
    Døme

Faste uttrykk

  • vere på han
    vere på ein kant;
    òg: oppe, i arbeid
Artikkelside

folkemunn

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

munnleg tradisjon
Døme
  • visa lever enno på folkemunn

Faste uttrykk

  • på folkemunne
    • i folk sitt slarv (2, sladder
      • kome på folkemunne
    • i vanleg omtale
      • stadnamna lever på folkemunne;
      • på folkemunne blir ho kalla ‘Maggen’
Artikkelside

bakvend

adjektiv

Tyding og bruk

motsett det som er vanleg eller naturleg;
rang(snudd);
Døme
  • den bakvende visa;
  • ei bakvend ordning
  • brukt som adverb:
    • gjere noko bakvendt;
    • snakke bakvendt
Artikkelside