Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 27 oppslagsord

femte

adjektiv

Opphav

norrønt fimti

Tyding og bruk

rekkjetal til fem;

5.;

som er nummer fem (i ei rekkjefølgje)

Døme

femte gongen;
den femte juli – 5.7.;
kong Olav den femte;
i femte veggen – i lause lufta

Faste uttrykk

femte hjulet på vogna
til overs, unyttig, i vegen

Artikkelside

ordenstal

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

tal som syner plass i ei rekkje;

rekkjetal;

til skilnad frå grunntal (1)

Døme

'andre' og 'femte' er ordenstal til to og fem

Artikkelside

mellomtrinn

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

steg (4) mellom to (eller fleire) andre
femte til sjuande klassetrinn i barneskulen

Artikkelside

molltreklang

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

treklang av første, tredje og femte tonen i mollskalaen;

jamfør mollakkord

Artikkelside

månad

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt mánaðr; av måne , opphavleg ‘tida frå nymåne til nymåne’

Tyding og bruk

i astronomi: tid som månen bruker på ein runde rundt jorda (frå nymåne til nymåne)
kvar av dei tolv delane av eit år, tidsrom på om lag 30 dagar;
forkorta md.
Døme
- april månad;
- bladet kjem to gonger i månaden;
- tidlegare i månaden;
- månaden ut;
- ein månads tid;
- husleiga er 12 000 kr månaden;
- bli oppsagd med tre månaders varsel;
- vere gravid i femte månaden
- - fastemånad
  - kalendermånad
  - sommarmånad
brukt i datering;
forkorta d.m.
Døme
- den 23. denne månaden

Faste uttrykk

kvit månad
månad utan alkoholbruk

Artikkelside

mai

substantiv hankjønn

Opphav

frå latin, etter guden Maius

Tyding og bruk

den femte månaden i året

Døme

i mai månad;
dei første dagane i mai;
Noreg fekk eiga grunnlov 17. mai 1814

Artikkelside

limerick

substantiv hankjønn

Uttale

limˊerik

Opphav

frå engelsk; etter namnet på den irske byen Limerick

Tyding og bruk

skjemtevers på fem linjer med felles enderim for første, andre og femte linja og for tredje og fjerde

Artikkelside

ta, take

taka

verb

Opphav

norrønt taka

Tyding og bruk

gripe (etter), fate, halde
Døme
- ta boka;
- ta fatt i, på noko;
- ta av ei vare til nokon – halde av, reservere
- kle
  ta av, på (seg) trøya;
  ta av i kortspel;
  ta til våpen;
  ta ordet;
  ta av for vinden – live, gje livd;
  ta opp ei sak (til drøfting);
  ta i eid;
  ta til nåde;
  ta til orde;
  ta til vitet;
  ta seg saman;
  ta feil;
  ta sjansen;
  ta tak i nokon;
  sinnet tok han – greip han;
  ta ei avgjerd
røre, kome nær, nå;
kjennast, merkast, ha verknad (på), røyne (på)
Døme
- ta i, på noko;
- ta seg på kneet, for panna;
- det gjer vondt å ta på der eg slo meg;
- for varmt å ta i, på;
- ta varsamt på nokon;
- ikkje ta i ei bok – ikkje lese ei (einaste) bok;
- flyet tek bakken – flyet landar;
- dei tok land lengst mot nord – nådde;
- bordet tok i veggen;
- høvelen tek dårleg – når dårleg ned i treet;
- dei nye skoa tek over rista – klemmer;
- sola, vinden tek godt;
- arbeidet tek på (kreftene) – røyner på;
- sjukdomen tok på han;
- det tek i knea
kalle til seg, velje;
hente (2;
fange, få makt over, greie, vinne, erobre;
krevje;
bruke;
nyte
Døme
- ta nokon i lære;
- ta til ektefelle;
- ta til seg to foreldrelause;
- ta for pengane si skuld – gifte seg med;
- ta fisk på snøre;
- ta opp poteter;
- ta heim varer;
- ta pengar ut or banken;
- sitatet er teke frå Snorre;
- faen ta (deg)!
- ta tjuven;
- ta til fange;
- ta ballen;
- pus ta han!
- ta imot ballen, gjestene, helsinga;
- ta gull(medalje);
- ta stikk;
- ta roret;
- ta over styret;
- ta makta;
- ta nokon med det gode;
- dei tok inn mykje i inngangspengar;
- ta høg rente;
- ta 50 kr for turen;
- nokre verb tek dativ på tysk;
- ta trappa i eitt byks;
- ta ei festning;
- ta noko med vald;
- ta seg til rette;
- ta lommeboka frå nokon;
- nabohuset tek (bort) sola;
- ta luven frå – sjå luv (2;
- ta hemn;
- ta att ei gåve;
- kvar skal ho ta pengar frå?
- ta noko i arv, bruk;
- ta form – få, oppnå;
- ta seg i vare;
- ta varsel;
- ta mot til seg;
- ta lærdom av noko;
- ta post i barneskulen;
- båten tek sjøen lett;
- ta doktorgrad;
- ta kongsnamn;
- ta på si kappe – sjå kappe (1);
- ta ansvaret, skulda for noko;
- ta vågnaden med noko;
- ta plass;
- ta den grå dressen;
- ta tida til hjelp;
- ta eit bilete, ei avskrift;
- ta seg til noko – gjere;
- ta ein operasjon – bli operert;
- ta kjolen inn i livet;
- ta temperaturen, mål – lese av;
- ta tran;
- ta seg ein matbit;
- ta toget
- i idrett:
  ta ut (av) laget
- ha eller tvinge seg til samlege med
  han tok henne fleire gonger
straffe, banke opp;
drepe, likvidere;
slakte
Døme
- eg skal ta deg kraftig;
- den store ville ta den vesle;
- bjørnen tek lam;
- ta ein angjevar;
- ta grisen i morgon;
- ta knekken på
romme, forbruke;
vare (4
Døme
- spannet tek to liter;
- det tok lang tid
skjøne, lære (3, oppfatte;
halde (for), rekne (for);
bli påverka av
Døme
- ho tok forklaringa raskt;
- ho tok det bra, med fatning;
- ta det tungt, lett;
- ta noko på alvor;
- ta seg noko ad notam;
- ta noko bokstavleg;
- dei tok han for ein annan;
- kva tek du meg for?
- ta koking;
- ta eld – fate eld;
- ta tukt;
- ta skade;
- ta ende
- refleksivt:
  hoppa tok seg
gå i ei viss lei;
flytte;
hente (2
Døme
- ta til venstre;
- ta heim;
- ta seg fram;
- ta seg ein tur;
- ta fram koppane;
- ta inn hagebenken;
- ta båten inn til bryggja;
- ta los om bord;
- flyet tek av – etter eng.: lettar
gjere, utføre (2;
byrje
Døme
- ta og gå heim!
- ho tok og hoppa ned
- med preposisjon:
  det tok til å mørkne;
  ta på med femte året

Faste uttrykk

ta att
nå att
ta att
òg: gjere motstand
ta eit tak
refse (nokon)
ta etter
herme etter;
etterlikne, kopiere
ta for seg
snakke alvorleg med (nokon)
ta i
gjere ein ekstra innsats
ta kalv
bli drektig
ta lett på
ikkje la gå inn på seg
ta med seg
føre med seg, røyne og minnast
ta på ordet
(uventa) gjere det (nokon) seier, slå til på tilbod
ta på senga
overraske (nokon)
ta seg for
gripe etter noko å halde seg i
ta seg til
(byrje å) gjere (noko) (som fast verksemd)
ta seg ut
(etter eng.) drive seg til det ytste
ta seg
bli drektig
ta til takke med
måtte vere nøgd med
ta til
byrje

Artikkelside

kvintessens

substantiv hankjønn

Opphav

frå mellomalderlatin ‘det femte elementet’

Tyding og bruk

særleg i bunden form eintal: det viktigaste, det sentrale;

kjernen

Døme

kvintessensen i saka

Artikkelside

kvint

substantiv hankjønn

Opphav

av latin quintus ‘den femte’

Tyding og bruk

femte tonesteg i ein diatonisk skala;
intervall som svarer til fire steg i ei diatonisk tonerekkje
høgaste streng på ein fiolin
i fekting: hogg eller støyt retta lågt mot venstre side;
jamfør kvart (1, 6) og ters (1, 4)

Artikkelside

Side 1 av 3

Resultat per side: