Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
24 treff

Bokmålsordboka 8 oppslagsord

sur

adjektiv

Opphav

norrønt súrr

Betydning og bruk

  1. med ubehagelig, skarp smak eller lukt;
    motsatt søt
    Eksempel
    • sure plommer;
    • rognebær er sure;
    • sure oppstøt;
    • snadda var sur;
    • sur røyk;
    • melka var blitt sur
  2. i kjemi: som har egenskaper som en syre;
    som har en pH-verdi under 7;
    motsatt basisk
    Eksempel
    • en sur løsning;
    • sur nedbør;
    • sure vassdrag
  3. Eksempel
    • sur jord
    • rennende
      • sure øyne
  4. Eksempel
    • det er surt ute i dag;
    • sur vind
  5. Eksempel
    • surt tjente penger;
    • gjøre livet surt for en
  6. Eksempel
    • en sur gammel grinebiter;
    • ingen sure miner;
    • se surt på en
Artikkelside

høstvær

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

vær (3, 1) om høsten
Eksempel
  • et gnistrende klart høstvær;
  • høstværet var kaldt, vått og surt
Artikkelside

vinstein

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

surt kaliumsalt av vinsyre
Artikkelside

smak

substantiv hankjønn

Opphav

lavtysk

Betydning og bruk

  1. egenskap hos væske eller løste stoffer som en kan fornemme med visse sanseorganer i munnen
    Eksempel
    • det var vond smak på vannet;
    • krydder med bitter smak;
    • vinen hadde en fyldig smak
  2. evne til å fornemme søtt, salt, surt og bittert, smakssans
    Eksempel
    • våre fem sanser er syn, hørsel, lukt, smak og følelse
    • smaksfornemmelse
  3. liten bit, smakebit
    Eksempel
    • få en smak av noe
  4. det å like det ene eller det andre
    Eksempel
    • noe for enhver smak;
    • falle i ens smak;
    • få smaken på noe;
    • smak og behag kan ikke diskuteres
    • stil, maner
      • det var smaken den gang;
      • musikk i tidens smak
  5. evne til å vurdere, avgjøre hva som er vakkert og smakfullt
    Eksempel
    • ha god, dårlig smak

Faste uttrykk

  • ha en vond smak i munnen
    også: være flau, skamfull over
Artikkelside

ruskevær

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

surt vær med vind og nedbør
Artikkelside

ruskete, rusket

adjektiv

Betydning og bruk

  1. om vær: surt med nedbør og vind
    Eksempel
    • i dag er det ruskete ute
  2. Eksempel
    • det var ruskete inne på hybelen
Artikkelside

rusk 3

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

(surt vær med) nedbør og vind
Eksempel
  • i rusk og snøvær;
  • i regn og rusk biter fisken godt
Artikkelside

reagere

verb

Opphav

latin nydanning ‘virke tilbake’, av re- og agere

Betydning og bruk

  1. bli påvirket, gi utslag
    Eksempel
    • viseren reagerte da strømmen ble satt på;
    • klor reagerer med de fleste metaller – inngår forbindelse med
    • også tr.:
      • salpetersyre framstilles ved å reagere ammoniakk og luft over en katalysator
  2. handle på en bestemt måte som følge av påvirkning
    Eksempel
    • reagere på en oppfordring;
    • reagere positivt, negativt, surt
    • komme i sinnsopprør, protestere
      • reagere mot, på noe
Artikkelside

Nynorskordboka 16 oppslagsord

sur 2

adjektiv

Opphav

norrønt súrr; samanheng med suge (2

Tyding og bruk

  1. om lukt, smak: ram, skarp, vond, motsett søt (1)
    Døme
    • sure plommer;
    • få sure oppstøytar;
    • sur røyk;
    • snadda var sur;
    • mjølka hadde vorte sur
  2. i kjemi: som har eigenskapar som ei syre;
    som har ein pH-verdi under 7, motsett basisk
    Døme
    • ei sur løysning;
    • sur nedbør;
    • sure vassdrag
  3. Døme
    • sur jord
    • rennande
      • sure auge
  4. kald og rusken;
    Døme
    • det er surt ute i dag;
    • sur vind
  5. Døme
    • surt slit;
    • gjere livet surt for ein
  6. Døme
    • sint og sur
Artikkelside

nøytral

adjektiv

Opphav

frå latin, av neuter ‘ingen av to’; jamfør nøytrum

Tyding og bruk

  1. som ikkje tek parti;
    upartisk
    Døme
    • halde seg nøytral;
    • Sverige var nøytralt under siste verdskrigen
  2. som blir halden utanfor ein strid
    Døme
    • nøytralt område
  3. som det ikkje er strid eller usemje om
    Døme
    • snakke om nøytrale emne
  4. som ligg midt mellom ytterpunkt
    Døme
    • ein nøytral farge
  5. i kjemi: som korkje reagerer surt eller basisk
    Døme
    • nøytrale løysningar
  6. i grammatikk: som er eller høyrer til nøytrum (1)
Artikkelside

setje opp

Tyding og bruk

plassere høgt;
ordne, stille opp;
Sjå: setje
Døme
  • setje opp håret, eit reknestykke;
  • setje opp eit dokument, eit teaterstykke;
  • setje opp eit surt andlet
Artikkelside

haustvêr

substantiv hankjønn eller inkjekjønn

haustver

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

vêr (2, 1) om hausten
Døme
  • haustvêret var som vanleg kaldt, vått og surt;
  • eit gnistrande klart haustvêr
Artikkelside

vinstein

substantiv hankjønn

Opphav

av vin (2

Tyding og bruk

surt kaliumsalt av vinsyre
Artikkelside

smak

substantiv hankjønn

Opphav

lågtysk

Tyding og bruk

  1. eigenskap hos ei væske eller eit løyst stoff som ein kan kjenne med smakspapillane
    Døme
    • krydder har sterk smak;
    • ein saus med fyldig smak
  2. evne til å skilje søtt, salt, surt og beiskt;
    Døme
    • dei fem sansane våre er syn, høyrsel, lukt, smak og kjensle
  3. liten bit, smakebit
    Døme
    • få ein smak av den nysteikte kaka
  4. det å like det eine eller det andre
    Døme
    • ha dårleg, god smak;
    • kvar sin smak!
  5. evne til å dømme om det som er vakkert, smakfullt, verdifullt
Artikkelside

skoddete

adjektiv

Tyding og bruk

som er full av skodde
Døme
  • vêret var surt og skoddete
Artikkelside

setje, sette

setja, setta

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt setja; eigenleg kausativ til sitje

Tyding og bruk

  1. plassere (leggje, stelle opp) noko(n) på ein stad;
    Døme
    • setje maten på bordet;
    • setje skoa i gangen;
    • setje kua på båsen;
    • setje på gata – seie opp frå husrom;
    • setje på porten – gje avskil, seie opp
    • plante (2
      • setje poteter, gulrot;
      • setje garn, snarer;
      • setje nokon i fengsel
    • fø
      • setje barn til verda
    • skyte inn
      • setje pengar i banken;
      • setje noko på prent;
      • setje noko i avisa – få prenta noko i avisa
    • skrive
      • setje namnet sitt under noko;
      • setje alt inn på noko;
      • setje alle krefter inn
    • satse, våge (2
      • setje 50 kr på ein hest
    • misse (1
      • setje livet til
  2. få, ha i ei viss stilling, ein viss tilstand
    Døme
    • setje døra på gløtt;
    • setje huset på ende – snu opp ned på, lage oppstyr;
    • setje fyr på;
    • setje ein på glid;
    • setje barn på – gjere gravid;
    • setje skrekk, mot i nokon;
    • setje noko igjennom;
    • setje sinna i kok;
    • setje vondt på folk
      • setje seg i gjeld;
      • setje i brann;
      • setje over potetene – på omnen for å koke dei;
      • setje over styr
  3. Døme
    • setje flekk på duken;
    • setje musikk til eit dikt;
    • setje deig, øl – lage i stand til gjæring;
    • setje sjøbein;
    • setje trutmunn
  4. i typografi: stille saman typar til ord og linjer
    Døme
    • manuskriptet kan setjast;
    • sitata er sette i kursiv
  5. få i gang, ta til med, byrje, opne
    Døme
    • setje noko ut i livet;
    • setje folk i arbeid
      • setje seg i rørsla, i sving, til motverje;
      • setje seg opp mot noko(n);
      • stormen sette inn for fullt;
      • setje i gang;
      • setje i å gråte, le
    • krysse (1
      • setje over elva;
      • setje opp mot – gjere motstand, protestere mot (nokon);
      • setje på sprang
  6. føre frå ein stad til ein annan, skysse (med båt)
    Døme
    • setje ein i land;
    • setje ein over sundet
  7. Døme
    • setje noko inn med olje, tjøre
  8. Døme
    • setje opp eit hus, ein mur, ein stolpe
  9. Døme
    • setje ein på faret;
    • setje ein inn i noko;
    • setje hunden på ein
  10. gjere eit overslag over, verdsetje
    Døme
    • setje noko(n) høgt;
    • setje pris på
  11. Døme
    • setje ein frist;
    • setje streng straff for noko;
    • setje noko ut av kraft
  12. Døme
    • setje på bremsene, lyset, straumen
  13. gje i oppdrag, oppgåve
    Døme
    • setje nokon til ein jobb, ei oppgåve;
    • setje bort eit arbeid
  14. la kome i verksemd
    Døme
    • møtet, retten er sett
    • nemne, peike ut
      • setje ned ei nemnd
  15. i refleksivt uttrykk
    Døme
    • ho sette seg (ned);
    • det sette seg verk i såret;
    • fyllinga må få tid til å setje seg – sige tettare saman;
    • setje seg høge mål;
    • setje seg inn i;
    • setje seg imot;
    • setje seg til bords
  16. i faste uttrykk med partikkel

Faste uttrykk

  • set at
    med imperativ: i ytring som uttrykkjer noko som mogleg, eller som eit vilkår;
    tenk om, enn om;
    i logikk: gjer til vilkår at
    • set at det gjekk gale;
    • set at x er mindre enn 1
  • setje att
    gå ifrå; la bli sitjande att etter skuletida (på grunn av forsøming og liknande)
  • setje av
    merkje av
  • setje etter
    fare, renne etter (nokon)
  • setje fast
    feste, binde (noko);
    setje i beit; målbinde;
    òg: arrestere (nokon)
  • setje fram
    bere fram;
    òg: hevde
    • setje fram mat, ein påstand
  • setje i hop
    få til å henge saman;
    montere
    • setje i hop eit byggjesett
  • setje inn
    plassere under tak;
    i overført tyding: bruke, yte
    • setje inn sykkelen, alle krefter
  • setje i
    ytre seg med kraft;
    plassere
    • setje i eit skrik;
    • setje i nokon ei skrøne
  • setje om
    omsetje (frå eitt språk til eit anna)
  • setje opp
    plassere høgt;
    ordne, stille opp
    • setje opp håret, eit reknestykke;
    • setje opp eit dokument, eit teaterstykke;
    • setje opp eit surt andlet
  • setje på
    velje ut (husdyr) til al, ikkje slakte;
    òg: hisse (nokon) til å gå til åtak på (noko(n)), pusse
    • setje på større bøling
  • setje saman
    få til å henge saman;
    samle
    • setje saman eit band, ei nemnd
  • setje seg fast
    bli sitjande fast
  • setje seg føre
    etle seg til, gå inn for
  • setje seg på
    òg: hindre (noko)
  • setje til
    ha i
    • setje til meir væske i løysninga
  • setje utanfor
    stengje (nokon) ute frå
  • setje ut
    vente med (noko);
    òg: spreie
    • setje ut rykte
Artikkelside

salt 2

adjektiv

Opphav

norrønt saltr

Tyding og bruk

som inneheld eller er tilsett salt (1, 1)
Døme
  • sjøvatn er salt;
  • suppa er altfor salt;
  • surt og salt
Artikkelside

råhumus

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

surt organisk materiale i jord
Artikkelside
Side 1 av 2