Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 49 oppslagsord

rekning

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt reikning; av rekne

Tyding og bruk

det å rekne
Døme
- vere flink i rekning;
- dei lærte rekning og skriving
- - hovudrekning
  - opprekning
  - prosentrekning
spesifisert og summert oversyn over godtgjersle for leverte varer og tenester;
faktura, nota;
oppgjer (1)
Døme
- betale rekninga;
- be om rekninga
- - ekstrarekning
  - hotellrekning
  - straumrekning
kalkulering, overslag (1)

Faste uttrykk

for eiga rekning
- som ein sjølv betaler
  eg kjøpte bilen for eiga rekning
- som ein sjølv får ta ansvaret for
  no snakkar eg for eiga rekning;
  det innlegget får stå for hennar eiga rekning
for nokon si rekning
i nokon sitt namn slik at vedkomande er ansvarleg for betalinga
pc-en vart kjøpt for arbeidsgjevaren si rekning
gjere rekning med
rekne med;
gå ut frå
vi kan ikkje gjere rekning med at dei kjem
halde rekning med
følgje nøye med i
skrive rekning med gaffel
ta grovt betalt
advokaten har skrive rekning med gaffel
strek i rekninga
noko som går på tvers av planane;
vonbrot
det var ein strek i rekninga at søknaden ikkje vart innvilga

Artikkelside

telje

telja

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt telja

Tyding og bruk

slå fast eller registrere kor mange einingar det er av noko i ei mengd (ved å peike eller nemne)
Døme
- telje bøkene i hylla;
- vi talde røystene i valet;
- ho talde kor mange som var i rommet;
- eg tel seks store båtar
nemne tal etter kvarandre i den rekkjefølgja dei står i talrekkja
Døme
- telje til ti;
- telje takta
halde tal på;
halde rekning med
Døme
- telje trafikken på riksvegen;
- telje dagane til jul
ha vekt eller verdi;
vere viktig;
gjelde
Døme
- gjere ein innsats som tel;
- her er det berre makta som tel;
- det er berre det siste resultatet som tel
omfatte;
vere på
Døme
- flokken tel sju dyr

Faste uttrykk

telje med
bli rekna med;
bli tillagd vekt;
vere av verdi
telje med i kulturlivet
telje opp
få tal på;
rekne opp
ho talde opp pengane frå loddsalet
telje over
telje for å kontrollere;
rekne over
telje på knappane
vere i villreie om kva ein skal velje
telje sauer
(fåfengt) forsøkje å få sove (ved å telje imaginære sauer)

Artikkelside

telefonrekning

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

rekning (2) for bruk av telefon

Artikkelside

tal

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt tal

Tyding og bruk

matematisk eining brukt ved rekning eller teljing, nytta som uttrykk for verdi (3)
Døme
- heile tal;
- eit stort tal;
- rasjonale tal
- - oddetal
  - partal
  - primtal
symbol eller teikn for tal (1);
talteikn
Døme
- arabiske tal;
- tala 3, 7 og 11
- - eittal
  - romartal
  - tretal
mengd av noko;
antal
Døme
- talet på ulykker aukar;
- fleire tusen i talet;
- ho har ikkje tal på kor mange dei var
- - elevtal
  - folketal
  - mørketal
  - salstal
grammatisk kategori som markerer om eit omgrep omfattar éi eller fleire einingar;
numerus
Døme
- samsvarsbøying i person og tal
- - eintal
  - total
  - fleirtal
brukt som etterledd i samansetningar som nemner ein viss tidsperiode
- - ellevehundretal
  - sekstenhundretal
  - nittenhundretal

Faste uttrykk

imaginære tal
tal som multipliserte med seg sjølv gjev eit negativt produkt;
motsett reelle tal
like tal
tal som kan delast med to;
partal
raude tal
tal som syner underskot i rekneskapen for ein driftsperiode
reelle tal
samnemning for alle rasjonale og irrasjonale tal;
motsett imaginære tal
svarte tal
tal som syner overskot i rekneskapen for ein driftsperiode
ulike tal
tal som ikkje kan delast med to;
oddetal

Artikkelside

sjølvstendig

adjektiv

Opphav

etter tysk selbständig, opphavleg ‘som står for seg sjølv’

Tyding og bruk

som tenkjer og handlar utan å rette seg etter andre;
som rår sjølv;
fri, uavhengig, ubunden
Døme
- ein sjølvstendig institusjon;
- eg er vorten ein meir sjølvstendig person
- brukt som adverb:
  tenkje sjølvstendig
original (2, 2)
Døme
- han stod fram som ein sjølvstendig forfattar;
- dei har knapt tenkt ein sjølvstendig tanke
som driv på eiga hand eller for eiga rekning
Døme
- ho er sjølvstendig næringsdrivande

Artikkelside

vert

substantiv hankjønn

Opphav

av lågtysk wert

Tyding og bruk

person som tek mot gjester (og trakterer dei);
person som står til teneste for nokon;
gjestgjevar
Døme
- verten bad gjestene til bords
- - kafévert
  - krovert
  - turistvert
huseigar som leiger ut husrom;
husvert
Døme
- verten kasta ut leigebuarane
person eller institusjon som etter avtale driv eigedomen sin for ein annan parts rekning (til dømes statens)
Døme
- skaffe vert til forsøksdrift
- - fôrvert
person som leier eller presenterer program i radio eller på TV
- - kanalvert
  - programvert
  - studiovert
menneske, dyr eller plante som ein snyltar (1) lever på
Døme
- mennesket er vert for bendelorm

Faste uttrykk

gjere opp rekning utan vert
gløyme eller sjå bort frå viktige ting, noko som seinare skaper vanskar

Artikkelside

sterk

adjektiv

Opphav

norrønt sterkr

Tyding og bruk

som har stor kraft;
kraftig (1)
Døme
- vere sterk i armane;
- ein sterk mann;
- bilen har sterk motor
som toler mykje, varer lenge;
solid, varig
Døme
- ein sterk kjetting;
- sterke sko
mektig (1)
Døme
- ein sterk stat;
- opposisjonen er sterk
fast (3)
Døme
- vere sterk i trua;
- ha ein sterk vilje
med stor innverknad;
handlekraftig
Døme
- han vil vere den sterke mannen i regjeringa
drastisk, krass
Døme
- bruke sterke ord;
- bruke sterke middel;
- filmen hadde mange sterke scener
heftig (1), overhendig (1)
Døme
- vere i sterk sinnsrørsle
intens, kraftig
Døme
- sterk lyd;
- sterk varme;
- sterk storm
- brukt som adverb:
  føle sterkt for noko;
  det regna sterkt;
  ha sterkt blå auge;
  prisane er sterkt nedsette
flink, god
Døme
- vere sterk i rekning;
- eit felt med mange sterke løparar;
- gå eit sterkt løp
med kraftig lukt, smak eller verknad
Døme
- sterk kaffi;
- sterkt brennevin
i språkvitskap: utan ending i grunnform eller bøying;
til skilnad frå svak (9)

Faste uttrykk

sterk bøying
om verb i germanske språk: bøying utan tillagd ending i preteritum, ofte med vokalendring i rotstavinga;
jamfør linn bøying og svak bøying
verb som ‘grine’ og ‘bite’ har sterk bøying
sterk side
god eigenskap
viljen til å hjelpe dei som er i naud, er ei sterk side ved folk
sterke saker
- alkohol eller andre rusmiddel
- noko som vekkjer oppsikt eller er sjokkerande
  vald og brotsverk er ofte sterke saker
sterke verb
i germanske språk: verb som dannar preteritum utan bøyingsending, ofte med vokalendring i rotstavinga;
til skilnad frå linne verb
'grine' og 'bite' er døme på sterke verb

Artikkelside

presentere

presentera

verb

Opphav

gjennom fransk; frå latin, samanheng med presens

Tyding og bruk

vise, leggje fram
Døme
- presentere eit nytt produkt;
- dei vart presenterte ei rekning på 1000 kroner
framføre (2, 1), spele (7)
Døme
- teateret vil presentere to Ibsen-stykke
gjere ein person kjent for ein annan person eller for ei forsamling;
introdusere (2)
Døme
- ho presenterte artistane

Faste uttrykk

presentere gevær
gjere honnør ved å halde geværet loddrett framfor brystkassa med munninga opp
presentere seg
seie namnet sitt (når ein helsar på ein framand)

Artikkelside

praktisk

adjektiv

Opphav

gjennom tysk, frå latin practicus; jamfør praksis

Tyding og bruk

som gjeld handling, gjerning, praksis (1), motsett teoretisk
Døme
- praktisk røynsle;
- i det praktiske livet;
- praktisk rekning
lettvinn, hendig, effektiv, med røyndomssans
Døme
- praktiske klede;
- det er mest praktisk å ta buss

Faste uttrykk

praktisk talt
så å seie, så godt som

Artikkelside

numerisk

adjektiv

Opphav

frå tysk; jamfør numerus

Tyding og bruk

som gjeld tal;

uttrykt i tal

Døme

i numerisk orden

Faste uttrykk

numerisk rekning
rekning med tal, til skilnad frå bokstavrekning
numerisk verdi
talverdi utan omsyn til forteiknet

Artikkelside

Side 1 av 5

Resultat per side: