Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
74 treff

Nynorskordboka 74 oppslagsord

kritisk

adjektiv

Opphav

frå tysk kritisch, av fransk critique; jamfør kritikk

Tyding og bruk

  1. som har lett for å kritisere (1);
    streng, negativ
    Døme
    • ikkje sjå så kritisk ut!
  2. granskande, undersøkjande
    Døme
    • ei kritisk prøving av praksisen
  3. som gjeld eller er teikn på ei krise;
    avgjerande, farleg
    Døme
    • sjukdomen tok ei kritisk vending;
    • situasjonen er kritisk
  4. som er svært viktig for at eit samfunn skal fungere
    Døme
    • straumnettet er kritisk infrastruktur i eit moderne samfunn
  5. i fysikk: som dannar ein overgang eller ei ytre grense
    Døme
    • kritisk masse;
    • kritisk temperatur

Faste uttrykk

  • kritisk punkt
    • stad i unnarennet i hoppbakke der overgangen byrjar
      • det kritiske punktet i bakken er på 90 meter
    • svært viktig eller avgjernde del av noko
      • prisen er eit kritisk punkt i forhandlingane
Artikkelside

temperatur

substantiv hankjønn

Opphav

av latin temperatura ‘høveleg blanding’

Tyding og bruk

  1. grad av varme
    Døme
    • høg temperatur;
    • måle temperaturen i havet;
    • i dag er det behageleg temperatur
  2. temperatur (1) uttrykt som tal på ein skala
    Døme
    • liste over temperaturane ulike stader;
    • kva er temperaturen?
  3. kroppsvarme
    Døme
    • du har normal temperatur;
    • barnet har litt høg temperatur
  4. i overført tyding: grad av kjenslemessig engasjement;
    Døme
    • temperaturen i debatten er høg
  5. i overført tyding: grad av aktivitet
    Døme
    • drive opp temperaturen i økonomien
  6. i musikk: avvik frå absolutt reinstemming i eit orgel eller liknande

Faste uttrykk

  • absolutt temperatur
    temperatur målt frå det absolutte nullpunktet
  • kritisk temperatur
    temperatur da ei kjemisk eller fysisk endring går føre seg
  • ta temperaturen
    • måle grad av varme
      • ta temperaturen på nokon
    • skaffe seg eit inntrykk av eller overblikk over noko
      • ta temperaturen på stemninga blant publikum
Artikkelside

kritisk temperatur

Tyding og bruk

temperatur da ei kjemisk eller fysisk endring går føre seg;
Artikkelside

sjølvransakande

adjektiv

Tyding og bruk

som granskar seg sjølv kritisk
Artikkelside

sjølvkritisk

adjektiv

Tyding og bruk

kritisk (1) mot seg sjølv
Døme
  • ho var så sjølvkritisk at ho ikkje fekk skrive eit ord
Artikkelside

sjølvironi

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

ironi som ein rettar mot seg sjølv;
det å kunne sjå kritisk og humoristisk på seg sjølv
Døme
  • ho har alltid hatt mykje humor og sjølvironi
Artikkelside

visitt

substantiv hankjønn

Opphav

frå fransk, av latin visitare ‘kome for å sjå, vitje’; jamfør visitere

Tyding og bruk

  1. stutt vitjing, kort besøk
    Døme
    • gå på visitt til nokon
  2. Døme
    • legen gjekk visitten klokka ni;
    • der kjem visitten
  3. kort digresjon, avstikkar eller (kritisk) merknad
    Døme
    • i artikkelen gjorde han ein visitt innom noko ministeren hadde sagt

Faste uttrykk

  • fransk visitt
    svært kort visitt
Artikkelside

spissrot

substantiv ubøyeleg

Opphav

frå tysk; av Spiess ‘spiss reiskap’ og Rute ‘kjepp’

Tyding og bruk

om eldre forhold: militær straff som gjekk ut på at den skuldige måtte gå mellom to rekkjer av soldatar som kvar gav han eit stikk eller slag over ryggen

Faste uttrykk

  • gå/løpe spissrot
    måtte passere og bli kritisk granska av forvitne menneske
    • fangane gjekk spissrot gjennom byen;
    • eg løpte spissrot mellom husa
Artikkelside

snu 2

verb

Opphav

norrønt snúa

Tyding og bruk

  1. transitivt: flytte, vende (3, 1)
    Døme
    • snu båten opp mot vinden;
    • snu ryggen til – òg: avvise;
    • snu høyet
    • dra rundt
      • snu slipesteinen
    • vrengje
      • snu trøya;
      • vere god å snu orda sine – ordleggje seg godt
    • refleksivt:
      • snu seg i senga;
      • snu opp ned på noko;
      • snu på hovudet
  2. intransitivt: fare attende (same vegen som ein kom);
    Døme
    • snu heim att;
    • dei måtte snu for vêret;
    • snu og vende på alle ting – saumfare, vere kritisk
    • peike i ei viss lei
      • den sida som snur ut
    • dreie
      • vinden snudde

Faste uttrykk

  • snu om
    • endre til motsett retning
      • ho snudde om og forlèt rommet;
      • snu skuta om;
      • vegen var stengd, så vi måtte snu om
    • endre framgangsmåte eller meining
      • vi kan ikkje snu om på avgjerda no
Artikkelside

saum 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt saumr; samanheng med sy

Tyding og bruk

  1. det å sy
    Døme
    • drive med saum;
    • lære seg saum
  2. samanhengande rad av sting
    Døme
    • buksa gjekk opp i saumen
  3. plagg eller tøy som ein syr på
    Døme
    • sitje med ein saum
  4. linje mellom samanføyingar
    Døme
    • saumar i hovudskallen

Faste uttrykk

  • gå etter i saumane
    granske kritisk
Artikkelside
Side 1 av 8