Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 304 oppslagsord

gang

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt gangr; samanheng med gå (

Tyding og bruk

det å gå på føtene;
gåing (1, gonge (1;
ganglag
Døme
- gang kring juletreet;
- gå den tunge gangen til kemneren;
- kjenne nokon på gangen
- - altargang
  - kappgang
  - passgang
rekkje av steg i ei utvikling eller ein prosess
Døme
- livsens gang;
- gangen i arbeidet;
- gangen i filmen;
- arbeidet går sin vande gang
- - handlingsgang
  - saksgang
esing (1, gjæring (1)
Døme
- få gang i ølet;
- setje gang på deigen
gjæringsmiddel, gjær
ytterrom mellom inngangsdør og andre rom i eit hus;
smalt, langt rom til å gå gjennom (og med dører inn til andre rom);
entré, korridor
Døme
- vente ute på gangen;
- set skoa frå deg i gangen
smal passasje eller veg
- - grusgang
  - hagegang
  - singelgang
tunnel, kanal, løp
Døme
- grave gangar i jorda
- - gallgang
  - gruvegang
  - øyregang
malmåre
porsjon, omgang (1;
sett (1
Døme
- ein gang mat;
- ein gang sengeklede

Faste uttrykk

gå nokon/noko ein høg gang
kunne måle seg med eller overgå noko eller nokon
dei gjekk sine forgjengarar ein høg gang;
skipet gjekk verdas flottaste cruiseskip ein høg gang
i gang
i rørsle, i fart;
i verksemd, i drift;
i gjenge
toget er i gang;
setje klokka i gang;
kome i gang med arbeidet;
krigen er i full gang;
få i gang nye kurs
på gang
i emning
noko var på gang

Artikkelside

åre 2, år 2

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt æðr

Tyding og bruk

kanal som leier blod eller lymfe i ein menneske- eller dyrekropp;
kar (2, 3)
- - blodåre
  - pulsåre
i botanikk: kanal i plante som fører væske rundt til dei ulike delane av planta
veg med mykje ferdsle
- - innfartsåre
  - trafikkåre
evne (1, anlegg
Døme
- ha ei poetisk åre
kanal, holrom under jordoverflata som det kan flyta vatn gjennom;
jamfør vassåre
gang, kanal i fjell som er fylt med eit anna (og meir verdifullt) stoff enn omgjevnadene
- - gullåre
  - malmåre
smal stripe med annan farge enn omgjevnadene i ei flate
Døme
- marmor med mørkare årer
hol ribbe i insektveng

Artikkelside

ta, take

taka

verb

Opphav

norrønt taka

Tyding og bruk

gripe med hendene eller reiskap (og halde fast eller flytte);
fate
Døme
- ta tauet;
- ho tok hardt i guten;
- ta boka frå bordet;
- han tek fram koppane;
- du må ta veska opp frå golvet
fange;
få tak i
Døme
- ta laksen i garn;
- ho tok fisk på snøre;
- dei har teke tjuven;
- ta nokon til fange
eigne til seg;
skaffe, hente;
krevje;
stjele
Døme
- ta lærdom av noko;
- ta heim varer;
- ta pengar ut av banken;
- kvar skal ho ta pengar frå?
- sitatet er teke frå Snorre;
- dei tok inn mykje i inngangspengar;
- banken tok høg rente;
- ta 650 kroner for turen;
- ta lommeboka frå nokon
få makt over;
tvinge til seg;
erobre
Døme
- ta ei festning;
- ta noko med vald;
- generalane har teke makta i landet;
- dei tok over styret;
- ta roret;
- faen ta deg!
- han tok henne fleire gonger
banke opp;
straffe;
drepe;
slakte
Døme
- eg skal ta deg kraftig;
- den store ville ta den vesle;
- bjørnen tek lam;
- vi skal ta grisen i morgon
få til å forsvinne;
fjerne
Døme
- nabohuset tek sola;
- han tok luven frå konkurrentane;
- ta blindtarmen
føre inn i ein ny tilstand;
overmanne, gripe
Døme
- sinnet tok han;
- gråten tek henne
kome borti;
røre, nå
Døme
- ikkje ta på den nymåla veggen!
- ta seg på kneet;
- det gjer vondt å ta på såret;
- vatnet er for varmt å ta i;
- ho tok varsamt på handa hans;
- ho vil ikkje ikkje ta i ei bok;
- flyet tek bakken;
- dei tok land lengst mot nord;
- bordet tok i veggen
verke på ei overflate;
kjennast, merkast;
røyne
Døme
- høvelen tek dårleg;
- dei nye skoa tek over rista;
- vinden tok godt;
- det tek i knea;
- sjukdomen tok på han;
- arbeidet tek på kreftene
føre til eit visst resultat;
lage
Døme
- ta knekken på nokon
gjere ei oppgåve;
lage;
fotografere
Døme
- ta oppvasken;
- ta ei avskrift;
- ho tok eit bilete
ha evne til å greie;
meistre
Døme
- båten tek sjøen lett
vinne, oppnå
Døme
- ta gullmedalje;
- ta stikk
bruke
Døme
- ta noko som mønster;
- dei tok tida til hjelp;
- ta noko i bruk
velje mellom fleire alternativ;
plukke ut
Døme
- eg tek den grå dressen;
- han tok parti for dei svake;
- ta nokon som vitne;
- ta nokon i lære
få i seg mat, drikke, medisin eller liknande
Døme
- ta tran;
- ho tek seg ein matbit
måle (1, 1)
Døme
- ta temperaturen;
- skreddaren tok mål
ha ei viss utstrekning i tid eller rom
Døme
- det tok lang tid;
- møblar som tek stor plass
ha plass til;
romme
Døme
- spannet tek to liter;
- ferja kan ta 80 bilar
gå eller føre i ei viss lei, på ein viss måte eller med eit særskilt framkomstmiddel
Døme
- ta til venstre;
- ta heim;
- ta seg fram;
- han tok trappa i eitt byks;
- ho tek båten inn til bryggja;
- ta los om bord;
- ta toget;
- dei tok bussen til byen
reagere eller oppfatte på ein viss måte;
forstå, tolke
Døme
- han tok det bra;
- dei tok det med fatning;
- dei tek det tungt;
- ta noko på alvor;
- du tek feil;
- ta noko bokstavleg;
- ta nokon med det gode;
- ho tok forklaringa raskt;
- dei tok han for ein annan;
- kva tek du meg for?
brukt i uttrykk for å meine noko eller gjere noko for å endre ein tilstand, ei utvikling eller liknande;
setje i verk ei viss handling
Døme
- ta mot til seg;
- ta seg saman;
- ta til vitet;
- ta ordet;
- ta ei avgjerd;
- ta sjansen;
- ta til nåde;
- ta i eid;
- ta ansvaret for noko;
- ta skulda for noko;
- ta vågnaden med noko;
- ta hemn;
- ta avskil;
- ta eksamen;
- ta seg ein tur;
- ta seg til noko;
- ta til våpen
brukt i uttrykk for at noko endrar seg på ein viss måte;
utvikle
Døme
- ta form;
- ta koking;
- ta eld;
- treet har teke skade av tørken;
- ta ende
brukt i ein konstruksjon med ‘og’ og eit anna verb: gjere, utføre (det som det andre verbet nemner)
Døme
- ta og gå heim!
- ho tok og hoppa ned
i grammatikk: bli følgt av eit visst ledd;
krevje ei viss form av eit tilknytt ord
Døme
- eit verb som tek objekt;
- nokre verb tek dativ på tysk

Faste uttrykk

ta att
- nå att;
  innhente;
  ta igjen (1)
  dei tok meg att i bakken
- gjere motstand;
  hemne;
  ta igjen (2)
  han fekk eit slag i magen, men ville ikkje ta att
- rette opp, bøte på;
  kompensere;
  ta igjen (3)
  ta att det tapte
ta av
- fjerne (frå)
  ta av loket;
  ho tok av kåpa;
  lensmannen vart teken av saka
- gje ly, gje livd;
  live (4, 1)
  ta av for vinden
- spakne
  vinden tok av utover dagen
- gå ned i vekt
  han har teke av i det siste
- byrje å stige kraftig;
  nå store høgder
  salet av el-bilar har teke av
- leggje til side;
  halde av;
  reservere
  ta av ei vare til nokon
- lette frå bakken
  flyet tok av
- vike av frå ei retning
  dei har teke av frå hovudvegen
ta av seg
kle av seg
ta etter
herme etter;
etterlikne, kopiere
ta for seg
- snakke alvorleg med
  mora tok guten for seg
- forsyne seg godt
  han tek for seg av godsakene
- ha som emne;
  drøfte
  boka tek for seg historia til menneska
ta i
gjere ein ekstra innsats
ta igjen
- nå igjen;
  innhente;
  ta att (1)
  ho tok dei igjen i bakken
- gjere motstand;
  hemne
  han ville ikkje slåst, og tok aldri igjen
- rette opp, bøte på;
  kompensere;
  ta att (3)
  ta igjen for mange år med stillstand i næringa
ta imot
- fange opp;
  motta
  ho tek imot ballen;
  ta imot helsinga
- ynskje velkomen (og sleppe inn)
  ta imot gjestene
- finne seg i å få
  han tek imot mykje kjeft
ta med
- føre med seg;
  la få vere med
  ho tok med seg sekken;
  ta med barna til byen
- inkludere i ein heilskap;
  ta omsyn til;
  rekne med
  ho har teke med seg mange erfaringar
ta opp
- gje plass til (på skule)
  ta opp studentar
- skaffe seg ved å låne
  ta opp lån
- leggje fram (ei sak eller liknande);
  fremje
  ta opp saka til drøfting;
  ta opp problema
- gjere opptak av lyd eller bilete
ta over
- ta til eige eller i bruk noko som andre har ått eller brukt
  dei skal ta over butikken
- ta på seg ansvar, plikt eller liknande som ein annan har hatt
  ta over som finansminister
- kome i staden for
  asfalt tok over for grus på vegane
ta på
føre med seg slit og strev;
tære på;
røyne
det tek på å drive butikk aleine
ta på seg
- kle på seg
- vere villig til å ta ansvar for
  ta på seg ei oppgåve
ta seg
bli drektig
hoppa tok seg
ta seg av
- gjere, utføre
  ho tok seg av førebuingane
- ha omsorg for
  ta seg av gamle og sjuke
ta seg for
gripe etter noko å halde seg i;
finne feste
han måtte ta seg for med handa
ta seg fram
flytte seg framover
ta seg fram i ukjent lende
ta seg inn
- kome seg inn
  nokon hadde teke seg inn i bygget
- få igjen krefter;
  samle seg
  det tek tid å ta seg inn etter ei hard veke
ta seg opp
- bli betre;
  rette seg
- bli sterkare;
  auke
  vinden tek seg opp
ta seg til
(byrje å) gjere;
gå i gang
kva skal eg ta meg til?
ta seg ut
- drive seg til det ytste
- arte seg eller sjå ut (på ein viss måte);
  synast
  dette tek seg dårleg ut
ta til
byrje
det tok til å mørkne
ta ut
- hente ut (gode, verdi eller liknande)
  ta ut pengar;
  ho har teke ut ferie i juli
- velje ut (personar) til konkurranse eller liknande
  ta ut laget
- skaffe offentleg kunngjering om
  ta ut separasjon;
  ta ut tiltale

Artikkelside

gong 1

substantiv hankjønn

Opphav

av gå (; same opphav som gang

Tyding og bruk

einskilt tilfelle da noko hender
Døme
- det var ein gong ein konge;
- ein gong i neste månad;
- det hende mange gonger at …;
- ein sjeldan gong;
- enda ein gong;
- ein gong til;
- mang ein gong;
- nokre gonger;
- kvar einaste gong;
- dei treftest einkvan gongen;
- denne gongen var det ho som vann;
- førre gongen tapte ho;
- neste gong går det betre;
- det er siste gongen eg gjer det;
- eg var der for første gong
brukt om kvar einskild oppattaking av viss mengd eller storleik, ofte som uttrykk for multiplikasjon
Døme
- Noreg er åtte gonger større enn Danmark;
- vi fiska tre gonger så mykje som dei;
- tre gonger tre er ni
porsjon, omgang (1, 1)
Døme
- ein gong med øl

Faste uttrykk

ein gong imellom
av og til, stundom
dei reiste bort ein gong imellom
ender og gong
somme tider;
stundom
for ein gongs skyld
berre denne eine gongen
gong og annan
somme tider;
stundom
gong på gong
stadig vekk
med ein gong
straks
om gongen
så mykje eller så mange (av det som er nemnt) for kvar einskild gong
kome to og to om gongen;
vere vald for fire år om gongen
på ein gong
samstundes
éin gong for alle
slik at ein ikkje treng ta det opp att meir
seie det éin gong for alle;
betale éin gong for alle

Artikkelside

ta første spadetaket

Tyding og bruk

setje i gang eit arbeid;

Sjå: spadetak

Artikkelside

spadetak

substantiv inkjekjønn

Opphav

av tak (

Tyding og bruk

tak (, 1) med spade;

spadestikk

Faste uttrykk

ta første spadetaket
setje i gang eit arbeid

Artikkelside

spadestikk

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

stikk (, 1) med spade

Faste uttrykk

ta første spadestikket
setje i gang eit arbeid

Artikkelside

veg

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt vegr

Tyding og bruk

tilreidd (smal) strekning i landskapet der ein kan gå, sykle og køyre;
ferdselsåre;
forkorta v.
Døme
- byggje veg;
- offentleg veg;
- krysse vegen;
- vegen mellom Bergen og Voss;
- byggjefelt med veg, vatn og kloakk
- - bygdeveg
  - gangveg
  - køyreveg
  - landsveg
  - riksveg
køyrebane, til skilnad frå fortau, vegskulder eller liknande
Døme
- gå over vegen;
- hjorten hoppa rett ut i vegen
spor (1, far (2, 1)
Døme
- sjå vegane etter kyrne i åkeren
lage eller rydde opning eller passasje
Døme
- brøyte seg veg til baren;
- løvetanna sprengjer seg veg gjennom asfalten;
- av vegen!
rute eller strekning frå ein stad til ein annan;
retning (1), lei (1, 2)
Døme
- det er trafikk berre ein veg i denne gata;
- ta same vegen;
- finne rette vegen;
- leggje vegen om postkontoret
- - heimveg
  - skuleveg
lengd (1), strekning (2);
avstand (1)
Døme
- ha lang veg heim;
- sjå nokon på lang veg
rørsle eller gang mot eit mål;
reise
Døme
- det bar i veg;
- vi er på veg heim;
- følgje eit stykke på veg
i overført tyding: forløp eller måte å handle på for å nå eit mål;
retning (2)
Døme
- gå vegen om departementet med ei sak;
- vegen til varig fred;
- nye vegar i politikken
brukt som etterledd i samansetningar som uttrykkjer måte;
i ord som kledeveg og matveg
brukt som etterledd i samansetningar om gang eller kanal i levande organismar;
i ord som luftveg (1) og urinveg

Faste uttrykk

alle vegar fører til Rom
det er mange måtar å nå eit mål på
berre tida og vegen
ikkje meir tid enn ein treng for til å kome fram eller rekke det som skal gjerast
skal vi rekke fristen, har vi berre tida og vegen
gjere/lage veg i vellinga
gjere noko raskt og effektivt;
få fart i ting
gå i veg med
starte på;
begynne med
gå i veg med store og kostesame prosjekt
gå sin veg
gå vekk
gå sine eigne vegar
vere sjølvstendig
gå vegen
gå slik ein ynskjer;
lukkast
alt går vegen for fotballaget no
i veg
- av garde;
  av stad
  dei la i veg;
  dei tok i veg
- utan stopp;
  uhemma
  ho skreiv i veg;
  han snakka i veg, utan stopp
i vegen
- på ein stad som stengjer eller er til hinder for noko eller nokon;
  til hinder
  barna var i vegen uansett kvar han snudde seg;
  fattigdomen står i vegen for utvikling;
  slepet på kjolen er i vegen
- brukt for å uttrykke vanskar, utfordringar eller liknande
  sjukdomen kom i vegen for draumane hans;
  alt arbeidet kjem i vegen for familielivet
- brukt for å uttrykke at noko er gale eller eit problem
  det er noko i vegen med bilen, han vil ikkje starte;
  kva er i vegen med deg?
  det er ikkje noko i vegen med rytmesansen hans
ikkje gå av vegen for
ikkje ha motforestillingar mot noko
han går ikkje av vegen for å tuske til seg noko ekstra
ikkje kome nokon veg
stå fast;
mislukkast
ikkje vere av vegen
ha noko for seg;
vere bra
leggje hindringar i vegen
skape problem;
skape motstand (1)
leggje hindringar i vegen for byutviklinga;
regelverket la mange hindringar i vegen for prosjektet
på god veg
i ferd med å bli
ho er på god vei til å bli ein av våre beste diktarar
på lang veg
på stor avstand;
i stor omkrets;
på langan lei
ho høyrde festen på lang veg
på veg
- på ferd;
  på reise til
  kor er du på veg?
  han var på veg til skulen da eg ringte
- i ferd med (å gjere eller bli) noko
  paret er på veg til å skilje lag;
  eg var på veg til å slå av lyset;
  ho er på veg til å bli frisk
- brukt for å uttrykkje kor langt ei kvinne er komen i svangerskapet
  ho er fem månadar på veg;
  kor langt på veg er du?
rydde av vegen
- drepe nokon
  diktatoren rydda dei politiske motstandarane av vegen
- fjerne heilt
  alle usemjene er rydda av vegen;
  testamentet rydda all tvil av vegen
skaffe til vegar
få tak i
skaffe til vegar kapital
ta på veg
bli sint;
fare opp
ikkje ta slik på veg for småting
vegs ende
slutten, målet
kome til vegs ende;
verksemda er ved vegs ende

Artikkelside

trø 3

verb

Opphav

norrønt troða; jamfør tre ( og trå (

Tyding og bruk

stige med foten, tre, trå;

gå (;

trampe (stadig), trakke

Døme

trø varleg;
ikkje greie å trø på foten;
trø ikkje i graset!
trø i hælane på ein – følgje ideleg;
trø nokon på tærne – sjå tå (1, 1);
stå (nervøst) og trø;
trø inn el. ned gass(pedal)en;
trø rokken, belgen – halde i gang med trøing;
trø dansen – danse

Faste uttrykk

trø under seg
òg: kue (noko(n)) brutalt

Artikkelside

køyre

køyra

verb

Opphav

norrønt keyra

Tyding og bruk

styre køyretøy, maskin eller liknande
Døme
- køyre bil;
- dei skal lære å køyre gravemaskin;
- køyre hest;
- bussen har køyrt i grøfta
frakte eller skysse med eit køyretøy
Døme
- køyre stein i trillebåra;
- eg kan køyre deg heim etterpå
om køyretøy: vere i fart;
gå (1, 5), trafikkere (1)
Døme
- bussen køyrer kvar dag
reise eller fare med eit køyretøy
Døme
- køyre forbi;
- køyre heim;
- køyre landevegen;
- bilen køyrer i 80 km/t;
- dei køyrde ti mil
halde i gang;
drive (3, 4)
Døme
- fabrikken køyrde tre skift;
- køyre på for fullt
setje i gang;
gjennomføre
Døme
- kinoen køyrer filmen fleire gonger;
- operativsystemet gjer det mogleg å køyre program på maskinen;
- dei køyrer framføringa fire kveldar i veka
renne (4, 2), ake (2)
Døme
- dei køyrer slalåm;
- køyre på rattkjelke
støyte (1), stikke (2, 1)
Døme
- køyre kniven i noko;
- køyre noko fast
skubbe (1), kaste (2, 1)
Døme
- køyre nokon på dør

Faste uttrykk

kome ut å køyre
råke ut i vanskar
køyre hardt
- presse ein motor opp i høg yting
- drive nokon hardt;
  oppsede
køyre i seg
sluke mat eller drikke
køyre inn
- ta i bruk noko nytt og få det til å fungere;
  jamfør innkøyring (3)
  køyre inn det nye systemet
- ta att eit forsprang;
  nå att
  ho køyrde inn ein annan skiløpar i utforkøyringa;
  dei håper å køyre inn forseinkinga
køyre noko i grøfta
øydeleggje noko;
vanstyre
dei køyrde verksemda i grøfta
køyre opp
- setje veg i stand slik at ein kan køyre på han;
  brøyte
  han køyrer opp skiløyper kvar vinter
- ta sertifikat
køyre over
ta luven frå;
valse over/ned
køyre seg fast
bli ståande, ikkje kome lenger;
kome opp i store vanskar

Artikkelside

Side 1 av 31

Resultat per side:

Avansert søk

Nynorskordboka 304 oppslagsord

gang

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

åre 2II, år 2II

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

ta, take

taka

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

gong 1I

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

ta første spadetaket

Tyding og bruk

spadetak

Opphav

Tyding og bruk

Faste uttrykk

spadestikk

Tyding og bruk

Faste uttrykk

veg

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

trø 3III

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Faste uttrykk

åre 2, år 2

gong 1

trø 3