Avansert søk

Nynorskordboka 22 oppslagsord

øyde 2

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt eyði

Tyding og bruk

tilstand da noko er audt eller forlate;
særleg i uttrykk:
- liggje (vere) i øyde;
- garden ligg i øyde;
- byen vart lagd i øyde
òg: aud, folketom stad
- isøyde

Faste uttrykk

leggje i øyde
øydeleggje, gjere aud

øyde 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt -eyða i samansetningar; jamfør øyde (

Tyding og bruk

aud tilstand;

aud eller ubygd stad

Døme

i ville øyda;
ukjende øyder

øydast

verb

Opphav

jamfør øyde (

Tyding og bruk

bli aud eller snau (for noko);
bli slutt på;
òg: minke, kverve, kome bort
- skogen øydest
upersonleg:
- det øydest ut – det blir meir og meir sjeldsynt, det døyr ut

vill

adjektiv

Opphav

norrønt villr

Tyding og bruk

som veks, lever i fri naturtilstand;
udyrka, utamd
Døme
- ville planter og dyr;
- temje ein vill hest;
- slike planter veks ikkje ville el. vilt i Noreg
aud, ulendt
Døme
- på ville fjellet;
- ville og forrivne fjell;
- Det ville vesten – jamfør Vesten (2)
som har mista orienteringssansen;
forvildra
Døme
- døgnvill;
- rådvill;
- gå seg vill;
- fare vill;
- på ville vegar
- som adverb:
  vilt framande folk – heilt ukjende
styrlaus;
ståkande;
sinna, oppjaga
Døme
- ville barn;
- ein vill dans;
- vill av raseri;
- vere vill etter tobakk;
- føre eit vilt liv
planlaus;
meiningslaus
Døme
- vill forvirring;
- slå vilt om seg;
- vere på vill flukt;
- ein vill plan
- i politikk:
  ville rykte – utrulege

Faste uttrykk

ville røyster
røyster som fell på kandidat(ar) utanom dei offisielle listene
ville streikar
spontane streikar som ikkje er i samsvar med avtalene i arbeidslivet

svart 2

adjektiv

Opphav

norrønt svartr

Tyding og bruk

med meir eller mindre kolmørk farge, frå ei overflate som kastar attende svært lite lys;
svært mørk
Døme
- svart som ein ramn;
- svarte sko;
- ein svart hest;
- svarte haustnetter;
- midt på svarte natta
- aud
  midt i svarte skogen
- fullpakka
  svart av folk
skiten, urein
Døme
- vere svart på fingrane;
- bli svart på kleda
berr, snau (2, snøydd
Døme
- sauene gnog (det) svart kring seg
- tom
  dra svarte garn;
  svart hav;
  det er berre svarte armoda – djup naud;
  henge i på svarte livet – drive på alt ein orkar
dyster, mislykka, mørk
Døme
- sjå svart på framtida;
- alt var svart og håplaust;
- brått vart alt svart for meg;
- ein svart dag for norsk skeisesport
- skamlaus, sjofel
  svart løgn
- brukt i eid om Satan:
  for svarte svingande

Faste uttrykk

jobbe svart
arbeide for svarte pengar
svart hol
rest etter stor stjerne med eit så sterkt gravitasjonsfelt rundt seg at det sluker lys
svarte hòl ser ein ikkje, men ein kan sjå verknaden på omgjevnadene
svart humor
grotesk, pessimistisk humor
svart kaffi
kaffi utan fløyte
svart på kvitt
skriftleg stadfesting (på noko)
svarte pengar
skattepliktig inntekt som ein lèt vere å betale skatt for

einsam

adjektiv

Opphav

av einsaman, omlaga etter -sam; jamfør ein ( og saman

Tyding og bruk

som saknar samvære;
aleine (1)
Døme
- kjenne seg einsam;
- i einsame stunder
avsides (1), aud (1)
Døme
- det er så einsamt der

Faste uttrykk

einsam ulv
person som held seg for seg sjølv

daud, død 2

adjektiv

Opphav

norrønt dauðr

Tyding og bruk

ikkje lenger i live, avliden (1)
Døme
- ho er død no;
- død eller levande;
- bli erklært død;
- ein daud fisk;
- daude fluger i vinduskarmen;
- daude planter
- brukt som substantiv:
  følgje den døde til grava;
  stå opp frå dei døde
som framstår livlaus
Døme
- bleike og daude augo;
- snakke med ei daud røyst
som har lite ferdsel, liv eller verksemd;
aud
Døme
- staden verkar daud;
- her er det heilt daudt
som ikkje blir brukt meir;
utdøydd, gløymd (2
Døme
- latin er eit daudt språk;
- denne tradisjonen har vore daud lenge
som ikkje fungerer meir;
defekt (2, sund (2
Døme
- motoren er daud;
- telefonen min er heilt daud
som ikkje er relevant eller aktuell lenger
Døme
- bluesen er ikkje daud;
- saka er heilt daud
som kjennest slapp;
kraftlaus, tam;
tung, slapp
Døme
- daud i kroppen;
- ein daud fot
i ro;
still (2, urørleg (1)
Døme
- sjøen låg daud og still;
- det er daudt i vêret;
- ballen låg daud;
- eit daudt publikum
som er ugyldig;
som ikkje tel (med)
Døme
- eit daudt kast;
- eit daudt hopp

Faste uttrykk

daud og gravlagd
- avliden og lagd i jorda
  keisaren er død og gravlagd for fleire hundre år sidan
- i overført tyding: avslutta og gløymd (2
  stykket er ikkje daudt og gravlagt heilt enno
daud som ei sild
livlaus slik ei sild er når ein trekkjer ho opp av vatnet;
steindaud
liggje daud som ei sild
daudt løp
uavgjort resultat (i konkurranse, kamp eller strid)
det var daudt løp mellom konkurrentane
daudt prosjekt
noko som er nyttelaust, fåfengd (2;
fånytte
å klippe blautt gras er eit daudt prosjekt

audsynleg

adjektiv

Opphav

norrønt auðsýniligr; av aud-

Tyding og bruk

audsleg

adjektiv

Tyding og bruk

som er utan folk;

Døme

ein audsleg stad;
det er audsleg å bu aleine

audn 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt auðn f; av aud

Tyding og bruk

det at ein stad er aud, ubygd
det at det er audt, stilt og tomt
Døme
- audna og einsemda
aude fjellvidder;
øydemark;
(endelaust) tomt rom

Side 2 av 3

Resultat per side: