Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
119 treff

Bokmålsordboka 45 oppslagsord

apsidal

adjektiv

Uttale

apsidaˊl

Opphav

av apsis og -al (4

Betydning og bruk

formet som en halvsirkel;
Artikkelside

andelslag

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

økonomisk foretak der de som har betalt andelsinnskudd, oftest eier en andel hver og dessuten er kunder, leverandører eller lignende, forkorting AL
Eksempel
  • selskapet skal organiseres som andelslag
Artikkelside

alkove

substantiv hankjønn

Uttale

-kåˋve

Opphav

arabisk al-qubbah ‘rom med hvelving’

Betydning og bruk

sengeplass innebygd i en vegg;
lite sengerom
Eksempel
  • sovealkove
Artikkelside

alkymi

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom middelalderlatin, fra arabisk, av arabisk al bestemt artikkel og gresk khymeia; samme opprinnelse som kjemi

Betydning og bruk

kunsten å lage gull (1), gullmakeri
Artikkelside

alkohol

substantiv hankjønn

Uttale

-hoˊl; alˊ-

Opphav

arabisk al kohl ‘fint pulver’, i Europa senere: ‘den fineste delen av noe, særlig av vin’

Betydning og bruk

  1. i kjemi: fargeløs væske som inneholder karbon, hydrogen og oksygen
    Eksempel
    • etylalkohol, metylalkohol – tidligere betegnelser for etanol og metanol
  2. rusdrikk, særlig brennevin;
    Eksempel
    • bruke alkohol;
    • nyte, misbruke alkohol;
    • være forsiktig med alkohol

Faste uttrykk

  • kong alkohol
    personifisering av den makt rus kan ha;
    brennevinsdjevelen
Artikkelside

alkali

substantiv intetkjønn

Opphav

arabisk al qali, al bestemt artikkel, qali ‘saltholdig aske’; samme opprinnelse som kali

Betydning og bruk

eldre betegnelse for base (2
Artikkelside

alibi

substantiv intetkjønn

Uttale

-ibiˊ; alˊi-

Opphav

latin ‘annensteds’

Betydning og bruk

  1. bevis for at en var på et annet sted enn åstedet en forbrytelse ble begått
    Eksempel
    • ha et vanntett, uangripelig alibi;
    • bevise sitt alibi;
    • ha sitt alibi i orden
  2. Eksempel
    • finne et alibi for strengere kontrolltiltak;
    • partiets radikale alibi
Artikkelside

algoritme

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom engelsk og, middelalderlatin; fra arabisk etter matematikeren al-Khuwarizmi, død ca 850

Betydning og bruk

i edb, i matematikk: entydig sett med instrukser for løsning av en oppgave
Artikkelside

algebra

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom italiensk, middelalderlatin; fra arabisk al-jebr ‘forening, kombinasjon’

Betydning og bruk

  1. (lærebok i) bokstavregning
  2. regning med ligninger;
    jamfør boolsk
    Eksempel
    • i algebra er både tall og variabler viktige
Artikkelside

alfuru

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Opphav

av al (1

Betydning og bruk

Artikkelside

Nynorskordboka 74 oppslagsord

spedalsk

adjektiv

Opphav

frå lågtysk av spit(t)al ‘hospital’

Tyding og bruk

som lid av spedalsksjuke
Artikkelside

sial

substantiv ubøyeleg

Opphav

av dei kjemiske symbola Si og Al

Tyding og bruk

øvste del av jordskorpa (der bergartene i hovudsak inneheld silisium og aluminium);
jamfør sima
Artikkelside

setje, sette

setja, setta

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt setja; eigenleg kausativ til sitje

Tyding og bruk

  1. plassere (leggje, stelle opp) noko(n) på ein stad;
    Døme
    • setje maten på bordet;
    • setje skoa i gangen;
    • setje kua på båsen;
    • setje på gata – seie opp frå husrom;
    • setje på porten – gje avskil, seie opp
    • plante (2
      • setje poteter, gulrot;
      • setje garn, snarer;
      • setje nokon i fengsel
    • fø
      • setje barn til verda
    • skyte inn
      • setje pengar i banken;
      • setje noko på prent;
      • setje noko i avisa – få prenta noko i avisa
    • skrive
      • setje namnet sitt under noko;
      • setje alt inn på noko;
      • setje alle krefter inn
    • satse, våge (2
      • setje 50 kr på ein hest
    • misse (1
      • setje livet til
  2. få, ha i ei viss stilling, ein viss tilstand
    Døme
    • setje døra på gløtt;
    • setje huset på ende – snu opp ned på, lage oppstyr;
    • setje fyr på;
    • setje ein på glid;
    • setje barn på – gjere gravid;
    • setje skrekk, mot i nokon;
    • setje noko igjennom;
    • setje sinna i kok;
    • setje vondt på folk
      • setje seg i gjeld;
      • setje i brann;
      • setje over potetene – på omnen for å koke dei;
      • setje over styr
  3. Døme
    • setje flekk på duken;
    • setje musikk til eit dikt;
    • setje deig, øl – lage i stand til gjæring;
    • setje sjøbein;
    • setje trutmunn
  4. i typografi: stille saman typar til ord og linjer
    Døme
    • manuskriptet kan setjast;
    • sitata er sette i kursiv
  5. få i gang, ta til med, byrje, opne
    Døme
    • setje noko ut i livet;
    • setje folk i arbeid
      • setje seg i rørsla, i sving, til motverje;
      • setje seg opp mot noko(n);
      • stormen sette inn for fullt;
      • setje i gang;
      • setje i å gråte, le
    • krysse (1
      • setje over elva;
      • setje opp mot – gjere motstand, protestere mot (nokon);
      • setje på sprang
  6. føre frå ein stad til ein annan, skysse (med båt)
    Døme
    • setje ein i land;
    • setje ein over sundet
  7. Døme
    • setje noko inn med olje, tjøre
  8. Døme
    • setje opp eit hus, ein mur, ein stolpe
  9. Døme
    • setje ein på faret;
    • setje ein inn i noko;
    • setje hunden på ein
  10. gjere eit overslag over, verdsetje
    Døme
    • setje noko(n) høgt;
    • setje pris på
  11. Døme
    • setje ein frist;
    • setje streng straff for noko;
    • setje noko ut av kraft
  12. Døme
    • setje på bremsene, lyset, straumen
  13. gje i oppdrag, oppgåve
    Døme
    • setje nokon til ein jobb, ei oppgåve;
    • setje bort eit arbeid
  14. la kome i verksemd
    Døme
    • møtet, retten er sett
    • nemne, peike ut
      • setje ned ei nemnd
  15. i refleksivt uttrykk
    Døme
    • ho sette seg (ned);
    • det sette seg verk i såret;
    • fyllinga må få tid til å setje seg – sige tettare saman;
    • setje seg høge mål;
    • setje seg inn i;
    • setje seg imot;
    • setje seg til bords
  16. i faste uttrykk med partikkel

Faste uttrykk

  • set at
    med imperativ: i ytring som uttrykkjer noko som mogleg, eller som eit vilkår;
    tenk om, enn om;
    i logikk: gjer til vilkår at
    • set at det gjekk gale;
    • set at x er mindre enn 1
  • setje att
    gå ifrå; la bli sitjande att etter skuletida (på grunn av forsøming og liknande)
  • setje av
    merkje av
  • setje etter
    fare, renne etter (nokon)
  • setje fast
    feste, binde (noko);
    setje i beit; målbinde;
    òg: arrestere (nokon)
  • setje fram
    bere fram;
    òg: hevde
    • setje fram mat, ein påstand
  • setje i hop
    få til å henge saman;
    montere
    • setje i hop eit byggjesett
  • setje inn
    plassere under tak;
    i overført tyding: bruke, yte
    • setje inn sykkelen, alle krefter
  • setje i
    ytre seg med kraft;
    plassere
    • setje i eit skrik;
    • setje i nokon ei skrøne
  • setje om
    omsetje (frå eitt språk til eit anna)
  • setje opp
    plassere høgt;
    ordne, stille opp
    • setje opp håret, eit reknestykke;
    • setje opp eit dokument, eit teaterstykke;
    • setje opp eit surt andlet
  • setje på
    velje ut (husdyr) til al, ikkje slakte;
    òg: hisse (nokon) til å gå til åtak på (noko(n)), pusse
    • setje på større bøling
  • setje saman
    få til å henge saman;
    samle
    • setje saman eit band, ei nemnd
  • setje seg fast
    bli sitjande fast
  • setje seg føre
    etle seg til, gå inn for
  • setje seg på
    òg: hindre (noko)
  • setje til
    ha i
    • setje til meir væske i løysninga
  • setje utanfor
    stengje (nokon) ute frå
  • setje ut
    vente med (noko);
    òg: spreie
    • setje ut rykte
Artikkelside

seral

adjektiv

Opphav

av latin series ‘rekkje’ og IV -al

Tyding og bruk

i biologi: som gjeld utviklingsstadium
Artikkelside

rural

adjektiv

Opphav

frå latin av rus ‘landsbygd’; sjå -al (4

Tyding og bruk

som høyrer til på landsbygda, landleg (1), motsett urban
Artikkelside

regnal

adjektiv

Opphav

av -al (5

Tyding og bruk

Artikkelside

freske, fresko

substantiv hankjønn

Opphav

frå italiensk ‘frisk’

Tyding og bruk

målarstykke måla med vassfargar på våt kalkvegg;
jamfør al fresco
Artikkelside

farm 2

substantiv hankjønn

Opphav

frå engelsk; samanheng med firma

Tyding og bruk

  1. i engelsktalande land: gardsbruk (1)
  2. anlegg for al av dyr
Artikkelside

dørg

adverb

Opphav

lågtysk (al)dorgen ‘heilt igjennom’

Tyding og bruk

brukt forsterkande: heilt (1, veldig (2);
Døme
  • det var dørg stilt
Artikkelside

avle 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt afli; samanheng med avl (1

Tyding og bruk

  1. Døme
    • resultata av avlen gjev synlege utslag i buskapen
  2. Døme
    • avle av grønsaker
  3. Døme
    • hogge til med avle
Artikkelside
Side 4 av 8