Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 431 oppslagsord

dag

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt dagr; samanheng med døger

Tyding og bruk

  1. del av døgnet da det er lyst
    Døme
    • dagen gryr;
    • stutt dag;
    • utpå dagen;
    • langt på dag;
    • dag og natt
    • dagslys
      • stå opp med dagen;
      • klart som dagen – innlysande;
      • arbeide i dagen – arbeide i dagbrot;
      • vere mor si opp i dagen – vere (svært) lik mor si
  2. Døme
    • ha dagen for seg;
    • vere ferdig for dagen;
    • (arbeide) åtte timars dag, full dag, halv dag;
    • tene 100 kr dagen
  3. døgn (som tidsrom)
    Døme
    • ein dags tid;
    • året har 365 dagar;
    • åtte, fjorten dagar – ei veke, to veker
  4. døgn (som tidspunkt), dato
    Døme
    • i dag – på den dagen el. datoen vi no har;
    • kva for dag har vi i dag?
    • i dag morgon – i dag tidleg;
    • kvar dag;
    • neste dag;
    • same, førre dagen;
    • god dag!
    • gje ein god dag i – ikkje bry seg det minste om;
    • tredje dag jul;
    • til lykke med dagen!
    • ord for dagen;
    • dagens matrett
  5. tid nett no
    Døme
    • enno (den dag) i dag;
    • ungdomen (av) i dag;
    • dag(s)ens problem
  6. i fleirtal: tidbolk
    Døme
    • i dei dagar;
    • i gamle, i våre dagar;
    • ha gode dagar
  7. i fleirtal: liv, levetid
    Døme
    • på sine gamle dagar;
    • aldri i mine (leve)dagar
    • eigenleg ubunden form eintal dativ:
      • ta av dagar – ta av dage
  8. Døme
    • riksdag
  9. i fleirtal: arrangement, tilskiping som varer to dagar eller meir
    Døme
    • Olavsdagane 2001

Faste uttrykk

  • ein av dagane
    med det første, snart
  • her ein dag
    nyleg
  • kome for dagen
    bli openberra, kjend
  • leggje for dagen
    vise
  • opp i dagen
    på jordyta, synberr;
    overf: tydeleg
  • sjå dagen
    bli til
  • ta av dage
    drepe
  • år og dag
    lang tid
    • det er år og dag sidan eg såg han
Artikkelside

dage

daga

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt daga

Tyding og bruk

  2. få lyset på (seg)
Artikkelside

protestdag

substantiv hankjønn

Opphav

av protest

Tyding og bruk

  1. dag da ein protest (2) blir teken opp
  2. kvar av dei dagane etter forfallsdag ein kan vente med å betale det ein skuldar;
Artikkelside

jubileumsdag

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

dag da ein feirar eit jubileum
Artikkelside

rasebiologi

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

  1. eldre nemning for studium av utviklinga av husdyrrasar og kulturplanter
  2. forelda vitskap som forska på biologiske skilnader mellom folkegrupper, i dag rekna som uvitskapleg
    Døme
    • det var ikkje berre nazistane som dreiv med rasebiologi i mellomkrigstida
Artikkelside

primstav

substantiv hankjønn

Opphav

jamfør norrønt prímstafir, årsnummer i den 19-årige månesyklusen, av prím ‘nymåne’

Tyding og bruk

trestav med innskorne merke for kvar dag i året og med særskilde teikn for heilagdagane, brukt som kalender
Artikkelside

andfares

adverb

Opphav

av and-

Tyding og bruk

  1. slik at alt blir medteke;
    alle saman;
    for ende
    Døme
    • gaupa drep andfares i ein saueflokk;
    • dei laut vere med andfares
  2. om kvarandre
    Døme
    • kome andfares kvar sin dag
Artikkelside

berekraftig

adjektiv

Tyding og bruk

  1. som ber seg økonomisk;
    Døme
    • eit berekraftig tiltak
  2. om samfunns- og naturtilhøve med omsyn til økologi: som har berekraft (2)

Faste uttrykk

  • berekraftig utvikling
    utvikling som gjev økonomisk vekst og betre levekår for folk i dag utan å tære på livsgrunnlaget for framtidige generasjonar
Artikkelside

all

determinativ kvantor

Opphav

norrønt allr

Tyding og bruk

  1. heil, utan unntak;
    i fullt omfang
    Døme
    • bruke all fritida til idrett;
    • få alt høyet i hus;
    • få med alle foreldra;
    • det er tydeleg for all verda;
    • ete opp all maten;
    • i all framtid;
    • all slags folk;
    • han forstod ikkje alt dei sa;
    • ho har vore konservativ i all si tid
  2. i (altfor) stor mengd
    Døme
    • vere lei av alt bråket;
    • kvifor alt dette oppstyret?
    • lat oss sleppe all denne sytinga
  3. størst mogleg, største
    Døme
    • med all mogleg velvilje;
    • i all hast;
    • det er all grunn til å nekte
  4. kva som helst;
    kvar einaste form for
    Døme
    • all mat er ikkje like god;
    • alle ting – allting;
    • all von er ute;
    • det går over all forstand;
    • over all forventing
  5. kvar einaste;
    kvar og ein
    Døme
    • ein gong for alle;
    • ikkje alle dagar er like;
    • alle mann på dekk!
    • slik har det vore gjort i alle år;
    • det er eit godt tilbod på alle måtar;
    • sjå ei sak frå alle sider
    • brukt som substantiv
      • alle må registrere seg;
      • alle var der
  6. Døme
    • dagen er all
  7. brukt som substantiv i nøytrum eintal: allting (2;
    det heile;
    det einaste
    Døme
    • alt er ikkje sagt i denne saka;
    • alt var betre før;
    • ikkje for alt i verda!
    • alt vel!
    • alt i orden;
    • alt eller ingenting;
    • det raraste av alt;
    • vere med på alt som er gøy;
    • fotballen er alt for henne;
    • det var alt for i dag;
    • alt som var igjen
    • kollektivt om folk
      • alt som kan krype og gå
  8. brukt framfor relativsetning: så mykje som
    Døme
    • vi sprang alt det vi orka;
    • dei gjorde alt dei kunne

Faste uttrykk

  • all igjennom
    heilt ut;
    heilt igjennom
    • bli kald all igjennom
  • all PR er god PR
    all (offentleg) merksemd er bra
  • all sin dag
    all si tid;
    heile livet
    • han var stokk konservativ all sin dag
  • all ting
    det heile;
    alt mogleg; jamfør allting (2
    • han styrer med all ting her;
    • all ting vart slik som dei ønskte seg;
    • da kan all ting skje
  • alle saman
    mest om personar: alle (av eit visst tal);
    dei som er rekna med
    • dei kom, alle saman;
    • kjære alle saman!
  • alle slag
    så mange eller fleire sortar enn ventande;
    all slags
    • alle slag varer å sjå på
  • alt anna enn
    slett ikkje
    • oppgåvene var alt anna enn lette
  • alt i alt
    i det store og heile;
    til saman
    • alt i alt kan vi vere godt nøgde;
    • alt i alt var det ein fortent siger
  • alt mellom himmel og jord
    alt mogleg
  • alt saman
    det heile;
    det som skal reknast med
    • du får alt saman for 100 kroner
  • alt som kan krype og gå
    alle menneske ein kan tenkje seg (i eit bestemt område, ved ei bestemt hending)
  • feie all tvil til side
    overtyde alle
  • framfor alt
    meir enn noko anna;
    først og fremst
  • i all æve
    for alltid
  • i alle måtar
    på alle vis
    • ein staut kar i alle måtar
  • i alt
    til saman;
    totalt
    • utgiftene kom på 10 000 kroner i alt
  • når alt kjem til alt
    etter at alt er sagt og gjort
  • over alle haugar
    langt borte;
    langt av stad
  • på alle fire
    på kne og hender
    • krype på alle fire
  • til all lykke
    som vel var;
    heldigvis
    • til all lykke vart ingen skadde
  • til alt hell
    heldigvis
    • til alt hell kom dei uskadde frå ulykka
  • éin for alle og alle for éin
    slik at kvar enkelt har fullt ansvar
  • éin gong for alle
    slik at ein ikkje treng ta det opp att meir
    • seie det éin gong for alle;
    • betale éin gong for alle
Artikkelside

gje, gjeve, gi

gjeva

verb

Opphav

norrønt gefa

Tyding og bruk

  1. (over)rekkje, levere;
    la kome frå seg, sende ut, føre fram, skaffe
    Døme
    • gje meg avisa;
    • det heile gav eit sterkt inntrykk;
    • gje atterljom;
    • gje seg tid til noko;
    • gje nokon skylda for noko;
    • gje nokon bank;
    • gje nokon høve til noko;
    • gje døme;
    • gje svar;
    • gje lov;
    • gje samtykke;
    • gje nokon rett;
    • gje hjelp;
    • gje gass;
    • gje avkall på noko;
    • gje akt;
    • gje tol
  2. brukt for å uttrykkje ynske
    Døme
    • Gud gjeve det er sant!
    • gjev det er sant!
  3. Døme
    • gje ungen;
    • gje krøtera
  4. la få som gåve;
    Døme
    • gje pengar;
    • gje bort gåver;
    • gje rabatt
  5. bruke alle sine krefter og all si tid på noko;
    Døme
    • gje livet sitt for nokon eller noko
  6. dele ut kort i kortspel
    Døme
    • din tur å gje
  7. stå for;
    halde
    Døme
    • gje ein middag;
    • gje ein konsert;
    • gje undervisning;
    • gje timar
  8. kaste av seg;
    produsere, yte, prestere
    Døme
    • gje gode renter;
    • boka gjev mykje;
    • jorda gjev lite av seg;
    • gje resultat;
    • han har ingenting å gje
  9. gje ut i vederlag for noko;
    Døme
    • gje 80 kr for boka;
    • eg skulle gje mykje for å få vite det

Faste uttrykk

  • gje att
    • om handel: gje vekslepengar
      • gje att på ein tiar
    • fortelje att;
      referere (2)
      • gje att noko ein har høyrt
  • gje blaffen i
    vere likeglad med
    • gje blaffen i politikk;
    • gje blanke blaffen i vedtaket;
    • ho gav blaffen
  • gje bryst
  • gje ein god dag i
    ikkje bry seg om;
    gje blaffen i
    • han gav ein god dag i arbeidet sitt
  • gje etter
    • om underlag: svikte (1)
      • planken gav etter
    • om person: føye seg eller vike
      • gje etter for krava;
      • dei gav etter for presset
  • gje frå seg
    (motvillig) overlate til nokon
    • gje frå seg førarkortet;
    • gje frå seg makta;
    • gje frå seg råderetten
  • gje igjen
    gje vekslepengar
    • gje igjen på ein hundrings
  • gje inn
    skjelle (nokon) ut
  • gje og ta
    vere villig til å inngå komporomiss
  • gje opp
    • opplyse om, offentleggjere
      • gje opp namn og adresse;
      • gje opp inntekta for siste året
    • om person: slutte å kjempe, resignere
      • nei, no gjev eg opp;
      • gje opp kampen;
      • gje opp anden;
      • gje opp all von
  • gje på
    få opp farten; halde (intenst) på (med noko), drive på
  • gje seg heilt og fullt til
    vie seg til (noko)
  • gje seg i ferd med
    gå i gang med
  • gje seg i kast med
    gå i gang med
  • gje seg i lag
    slå lag (med nokon)
  • gje seg i veg
    byrje å fare eller gå
  • gje seg over
    overgje seg;
    miste motet;
    bli heilt maktstolen eller himmelfallen
  • gje seg sjølv
    vere sjølvsagd eller opplagd
    • løysinga gjev seg sjølv;
    • svaret gjev seg sjølv
  • gje seg til å
    byrje å
    • han gav seg til å gråte
  • gje seg til
    bli verande;
    slå seg til ro
    • ho gav seg til i bygda
  • gje seg ut for
    påstå å vere eller spele nokon
  • gje seg ut på
    gå i gang med
  • gje seg
    • om underlag: sige, svikte, gje etter
      • golvet gav seg under han
    • avta i styrke;
      gå tilbake
      • stormen har gjeve seg;
      • sjukdomen har gjeve seg
    • gje etter (2);
      bøye av
    • slutte (1) med noko
      • han har gjeve seg med idretten;
      • no får du gje deg med dette tullet!
  • gje ut
    sende (bøker, blad) på marknaden
  • ikkje gje frå seg ein lyd
    vere still;
    teie (2, 2)
    • han gav ikkje frå seg ein lyd
  • ikkje gje mykje for
    verdsetje (noko) lågt eller sjå ned på (nokon)
  • kva gjev du meg for det?
    kva synest du om slikt?
Artikkelside
Side 1 av 44