Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 83 oppslagsord

framifrå

adjektiv

Tyding og bruk

gild (2), førsteklasses, makelaus, ypparleg
Døme
- ein framifrå diktar;
- ei framifrå ordning
- brukt som adverb
  framifrå gjort
særskild, ekstra (2), omfram (1
Døme
- framifrå fullmakter;
- framifrå tiltak
brukt som forsterkande adverb: overlag (2, uvanleg, særs (2)
Døme
- framifrå ven;
- framifrå god;
- framifrå snill

Artikkelside

nydeleg

adjektiv

Opphav

frå lågtysk ‘behageleg’, påverka av nyte

Tyding og bruk

velsmakande;
lekker (1)
Døme
- maten var nydeleg;
- kakene såg nydelege ut
svært pen;
vakker, skjønn
Døme
- for ein nydeleg unge;
- vêret var nydeleg;
- eit nydeleg landskap
veldig bra;
framifrå (1)
Døme
- ein nydeleg prestasjon;
- skåringa hans var nydeleg
brukt ironisk for å uttrykkje skepsis eller mild kritikk
Døme
- du er meg ein nydeleg ein;
- for eit nydeleg vêr!

Artikkelside

skape

skapa

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt skapa

Tyding og bruk

gje eit visst skap (1;
forme (1), danne (1, 2)
Døme
- vere vent skapt
la bli til
Døme
- i opphavet skapte Gud himmelen og jorda;
- det er ikkje meining skapt i slikt
brukt som adjektiv: som har vorte til, som finst;
tenkjeleg
Døme
- kvar skapte dag;
- det var ikkje att eit skapande grann
få i stand;
lage
Døme
- skape noko nytt;
- ho skapte blest om saka;
- dei skaper seg ei framtid i landet
- brukt som adjektiv:
  skapande verksemd;
  ha skapande evner;
  ein skapande kunstnar
vere årsak til
Døme
- skape forventningar;
- meldinga skapte uro og forvirring

Faste uttrykk

ikkje det skapte grann
ingenting
skape om
forme om, lage om;
endre
skape seg
- gjere seg annleis enn ein verkeleg er;
  te seg unaturleg;
  gjere seg til
  ikkje skap deg!
- gjere seg vrien;
  slå seg vrang
  småungar som skaper seg
skape seg til
gjere seg annleis enn ein verkeleg er;
gjere seg til;
skape seg (1)
barn som enno ikkje har lært å skape seg til
skape seg vrang
gjere seg stri og vrang (5)
vere som skapt for/til
høve framifrå til
dei var som skapte for kvarandre;
stemma hennar er som skapt til å syngje jazz

Artikkelside

sitje, sitte

sitja, sitta

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt sitja

Tyding og bruk

kvile setet eller bakdelen med overkroppen meir eller mindre oppreist
Døme
- sitje på ein stol;
- katten sit ute på trappa
- setje seg
  vil du ikkje sitje?
  sitje med armane i kross – òg: vere passiv;
  sitje som på nåler – vere i nervøs spenning;
  sitje på – òg: tvihalde på (noko), dra ut, seinke
- med avbleikt tyding:
  sitje og arbeide
stå roleg, vere i kvilestilling
Døme
- hønene sit på vaglet;
- det sat ei fluge i taket
bu, opphalde seg, vere
Døme
- sitje att, igjen på skulen;
- sitje att, igjen med mange barn;
- sitje i fengsel;
- nøkkelen sat i låsen;
- redsla sat i han;
- han sat heime heile dagen;
- ho sat på garden så lenge ho levde;
- lua sat på snei;
- det sit eit godt hovud på den guten;
- sitje godt, vanskeleg i det – ha det godt, vanskeleg økonomisk
vere fast
Døme
- slå i ein spikar så han sit;
- sjukdomen sat lenge i;
- sigeren sat langt inne – det var vanskeleg å vinne
- i presens partisipp:
  ha mistanken sitjande på seg
stå føre ei viss verksemd
Døme
- sitje i billettluka;
- sitje i ei nemnd;
- sitje med makta;
- sitje på Stortinget
- den sitjande regjeringa
høve (2, passe (5
Døme
- dressen sit som støypt;
- sitje som eit skot – vere ein fulltreffar, høve framifrå;
- ei langrennsdrakt som sit etter – følgjer kroppen
slite med jamn bruk
Døme
- sitje hol i buksebaken;
- sitje ned ein sofa

Faste uttrykk

sitje inne
vere i fengsel
sitje med
ha eller disponere noko
sitje modell
posere (2)
sitje ned
setje seg ned
sitje oppe
vere oppe om natta

Artikkelside

perfekt

adjektiv

Opphav

frå latin , av perficere ‘fullføre’

Tyding og bruk

heilt utan feil eller manglar;

fullkomen (2), feilfri;

framifrå

Døme

ei perfekt lukeparkering;
ein perfekt sommardag;
perfekte forhold for skigåing

brukt som adverb:
- snakke eit språk perfekt

Faste uttrykk

perfekt storm
- kraftig storm (1) som kjem på grunn av ein uvanleg kombinasjon av vêrfenomen
- kritisk situasjon som har oppstått på grunn av ein kombinasjon av fleire uvanlege faktorar
  energikrisa er ein perfekt storm

Artikkelside

gull

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt gull, goll; samanheng med gul ( , opphavleg ‘gult metall’

Tyding og bruk

gulraudt, edelt metallisk grunnstoff (1) med atomnummer 79;
kjemisk symbol Au
Døme
- grave etter gull;
- vere tru som gull
brukt som adjektiv: av gull, gyllen (2)
Døme
- eit gull armbandsur
legering (2) av gull (1) og anna metall
Døme
- ein ring av gull;
- ei kjede i gull;
- få Kongens fortenestemedalje i gull
rikdom, pengar, store verdiar
Døme
- vinne gods og gull;
- eige gods og gull
gullmedalje
Døme
- ta tre gull i OL
noko forgylt eller skinande;
gyllen farge
Døme
- mønster i blått og gull
brukt som kjælenamn
Døme
- gullet mitt

Faste uttrykk

bondens gull
gjødsel
det er ikkje gull alt som glimrar
ein må ikkje døme berre ut frå eit fint ytre;
ikkje alt som ser fint ut, er verdifullt
god som gull
heilt framifrå
ha eit hjarte av gull
vere svært snill
love gull og grøne skogar
love rikdom eller andre gode
vere gull verd
vere svært viktig
opplysninga er gull verd

Artikkelside

god

adjektiv

Opphav

norrønt góðr; jamfør betre ( og best (

Tyding og bruk

av høg kvalitet;
bra, fin, framifrå;
tilfredsstillande, gagnleg, tenleg
Døme
- eit godt hus;
- gode vegar;
- lese gode bøker;
- ynskje seg godt vêr;
- ha god helse;
- få ein god idé;
- ha godt samvit;
- med godt humør;
- gjere ein god handel;
- det var eit godt hopp;
- ein god prestasjon;
- det er gode tider for bransjen;
- i gode, gamle dagar;
- kva er det godt for?
- den er god!
- brukt som adverb
  gjere så godt ein kan;
  kome godt overeins;
  det er godt gjort å …;
  syngje godt;
  snakke godt for seg;
  kjem du? Godt!
om person: dugande, dyktig, flink
Døme
- ein god pianist;
- ein god lærar;
- vere god i fransk;
- ho var god på skeiser;
- han er god til å teikne
om person eller kroppsfunksjon: frisk, bra (2)
Døme
- eg er ikkje god i magen;
- bli god att i foten
som gjev velvære;
som ein nyt;
velsmakande, velluktande;
behageleg
Døme
- ete god mat;
- drikke god vin;
- sitje i ein god stol;
- det er godt og varmt inne
- brukt som adverb
  det luktar godt;
  sitje godt;
  ha det godt;
  dei levde godt;
  det gjer meg godt å høyre det
stor, romsleg;
rikeleg;
dryg (4)
Døme
- ha god plass;
- ha god tid;
- ha god råd;
- ein god slump pengar;
- det var godt om plass på stranda;
- få god hjelp av nokon;
- ei god mil opp i dalen
brukt som adverb: i høg grad
Døme
- bli godt sliten
enkel, lett (2), grei (3)
Døme
- det er ikkje så godt å vite;
- han er ikkje god å tukte
fullgild, fullverdig, velgrunna
Døme
- vere i sin gode rett;
- ha gode grunnar for noko;
- ha god von
gjæv (2, respektabel (1)
Døme
- godt folk;
- alle gode krefter
med moralsk ynskverdige eigenskapar;
som vil eller gjer det rette;
rettferdig, edel;
snill, venleg, velgjerande
Døme
- eit godt menneske;
- Gud er god;
- vere snill og god;
- vere god mot nokon;
- gode gjerningar
- brukt som adverb
  tru godt om nokon
- brukt som substantiv
  gjere det gode;
  ta nokon med det gode;
  striden mellom det gode og det vonde
brukt i utrop
Døme
- gode Gud!
brukt som adverb: vel (2, 7), gjerne (2, 3)
Døme
- det går godt an;
- det kan godt hende;
- det veit du godt;
- du kan godt få bli med;
- ein kan ikkje godt lyge heller
brukt i helsing eller ynske;
jamfør god dag, god kveld, god morgon og god natt
Døme
- god jul!
- god sommar!

Faste uttrykk

ein god del
nokså mange eller mykje
finne for godt
avgjere etter eige skjøn
eg kjem dersom eg finn det for godt
for godt
for alvor;
for alltid
han forlét landet for godt
gje ein god dag i
ikkje bry seg om;
gje blaffen i
han gav ein god dag i arbeidet sitt
gjere det godt
lukkast i det ein gjer
gjere det godt på skulen;
ei verksemd som gjer det godt økonomisk
gjere noko godt att
skape forsoning etter usemje, urett eller krenking
gjere seg godt av
ha nytte eller glede av
gjere seg godt av maten
gjere seg til gode
godgjere seg
godt og vel
litt over
eit underskot på godt og vel 13 millionar;
for godt og vel eit halvt år sidan
gå god for
garantere;
stå inne for
ha godt av
- ha nytte av
  ho vil ha godt av å kome seg litt bort
- vere til pass for
  dei fekk kjeft, men det hadde dei berre godt av
ha noko til gode
ha noko uteståande;
ha noko (positivt) i vente
ha pengar til gode;
laget har til gode å vinne ein kamp
kome godt med
vere nyttig å ha
pengane vil kome godt med
kome nokon til gode
bli til gagn for nokon
tiltak som kom industrien til gode
kort og godt
stutt sagt;
rett og slett
det var kort og godt eit hendeleg uhell
like godt
brukt for å uttrykkje at eitt alternativ er like godt som eit anna;
like gjerne
du kan like godt gje opp
seie noko til godt
i spørsmål: fortelje noko;
ha noko å seie
kva seier han til godt?
sitje godt i det
ha god økonomi
sjå godt ut
sjå sunn og frisk ut
ta seg godt ut
sjå pen og velstelt ut
ver så god
- brukt når ein gjev noko til nokon, oppmodar til å forsyne seg med mat eller liknande
  ver så god og et;
  eg har ei gåve til deg. Ver så god
- brukt for å seie at ein har vorte tvinga til noko
  vi måtte ver så god sitje, elles vart det ikkje mat
vere god for
disponere noko som svarer til
ho er god for minst ti millionar
vere like gode
ha like stor skyld

Artikkelside

fin

adjektiv

Opphav

seint norrønt fínn ‘blank, glatt’; opphavleg av latin finis med tyding ‘avslutta, fullført’

Tyding og bruk

framifrå (1), god (1), ypparleg, utsøkt
Døme
- fin mat;
- fin ordning;
- fine opplevingar;
- fine forhold;
- ha det fint;
- fint vêr;
- det er fint å kjenne seg trygg;
- fine ord og gode intensjonar
- brukt som adverb
  greie seg fint
som det er lett å like;
behageleg, pen
Døme
- fin jente;
- fine klede;
- fine fargar;
- fint utsyn;
- ein fin dag
høgætta;
fornem (2)
Døme
- vere av fin familie
- brukt som substantiv
  skal du mengje deg med dei fine?
- brukt som adverb
  snakke fint
nobel, edel (2)
Døme
- eit tvers igjennom fint menneske;
- ha eit fint sinn
varsam, taktfull
Døme
- på ein fin måte
- brukt som adverb
  fare fint med sølvtøyet
brukt ironisk for å uttrykkje skepsis eller mild kritikk
Døme
- det var ei fin historie;
- du er meg ein fin fyr!
tynn, spe
Døme
- fin tråd;
- fin røyst
glatt, mjuk
Døme
- fin silke
småkorna, findelt
Døme
- fin sand;
- fint regn;
- fint mjøl
- brukt som adverb
  hakke noko fint
kjensleg, nøyaktig
Døme
- ha fin høyrsel;
- fine nyansar;
- det er fint handarbeid å lage sylgjer
- brukt som adverb
  fint gradert
rein (3, 4)
Døme
- fint gull
brukt som forsterkande adverb: heilt, pent
Døme
- ho blir fint nøydd til å kome heim

Faste uttrykk

fin i farten
rusa
han er alt temmeleg fin i farten
fin på det
kresen (2)
fint lite
svært lite
sitje fint i det
vere ille ute

Artikkelside

diamant

substantiv hankjønn

Opphav

av mellomalderlatin diamas; opphavleg gresk adamas ‘hardt metall’

Tyding og bruk

svært hard, klar og kostbar edelstein av karbon (, òg brukt til tekniske føremål

Døme

ein ring med tre diamantar;
glitre som diamantar;
skjere glas med diamant

Faste uttrykk

uslipt diamant
noko eller nokon som har framifrå eigenskapar, men som ennå ikkje har fått fram heile potensialet sitt
han er ein uslipt diamant på scena;
området er ein uslipt diamant som kan bli veldig populært

Artikkelside

virtuositet

substantiv hankjønn

Opphav

av virtuos (

Tyding og bruk

framifrå teknisk dugleik

Artikkelside

Side 1 av 9

Resultat per side: