Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
161 treff

Bokmålsordboka 87 oppslagsord

forståelsesramme

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

sett av erfaringer, forestillinger og synspunkter som danner bakgrunn for en persons eller gruppes forståelse av noe
Eksempel
  • det fungerer som en felles forståelsesramme
Artikkelside

ferjelem, fergelem

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

lem (1, 1) som kan fires ned og som fungerer som bro mellom ferje (1 og kai
Artikkelside

biomedisin

substantiv hankjønn

Opphav

av bio-

Betydning og bruk

biologisk og medisinsk forskning om hvordan organer, celler og gener fungerer, og om hvordan legemidler virker
Artikkelside

ruter 2

substantiv hankjønn

Uttale

ruˊ-

Betydning og bruk

datamaskin som fungerer som knutepunkt i nettverk av datamaskiner og styrer signalene i nettet
Artikkelside

verb

substantiv intetkjønn

Opphav

fra latin ‘ord’

Betydning og bruk

ord som betegner en handling, tilstand eller tilstandsendring, og som kan bøyes i tid (tempus) og fungerer som verbal (1
Eksempel
  • ‘skrive’ er et verb;
  • uselvstendige verb;
  • refleksive, resiproke verb;
  • transitive, intransitive verb;
  • sterke, svake, uregelmessige verb;
  • verbets tider;
  • hjelpeverb
Artikkelside

treg

adjektiv

Opphav

norrønt tregr, egentlig ‘fast, hard’

Betydning og bruk

  1. sen, langsom, som fungerer trått
    Eksempel
    • arbeidet går tregt;
    • treg fordøyelse, mage, avføring;
    • være treg i oppfattelsen – dum, sentenkt
  2. fys. i forbindelsen

Faste uttrykk

  • treg masse
    masse som ikke endrer sin bevegelse uten påvirkning fra en kraft utenfra
Artikkelside

trafikklys

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

lys i (minst to) forskjellige farger som fungerer som trafikksignal
Artikkelside

støtteapparat

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

apparat (2) som fungerer som hjelp og støtte
Eksempel
  • landslaget har et godt støtteapparat i ryggen;
  • et støtteapparat som skal få unge kriminelle på rett kjøl
Artikkelside

strømlinjeformet, strømlinjeforma

adjektiv

Betydning og bruk

Eksempel
  • en strømlinjeformet bil, båt
  • i overført betydning:
    • et strømlinjeformet opplegg – effektivt, som fungerer som det skal
Artikkelside

sorenskriver

substantiv hankjønn

Opphav

egentlig ‘edsvoren skriver’

Betydning og bruk

embetsdommer i første instans i landdistriktene (som også fungerer som skifte-, nams- og tinglysingsdommer og notarius publicus)
Artikkelside

Nynorskordboka 74 oppslagsord

forsvarsmekanisme

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

fysisk (4) eller psykologisk reaksjon som skal verne ein mot uynskte påverknader
Døme
  • å fortrengje noko er ein vanleg forsvarsmekanisme;
  • piggane fungerer som forsvarsmekanisme mot rovdyr
Artikkelside

figur

substantiv hankjønn

Opphav

av latin fingere ‘lage’

Tyding og bruk

  1. ytre form eller fasong, særleg på menneskekropp;
    Døme
    • ha slank figur
  2. Døme
    • ein tydeleg politisk figur;
    • kongen fungerer som ein samlande figur i kriser
  3. karakter i diktverk
    Døme
    • figurane i skodespelet
  4. måte å te seg eller opptre på
    Døme
    • gjere ein god figur
  5. skapnad laga i materiale som leire, plast, is, glas eller sand;
    Døme
    • skjere ut figurar i tre;
    • tørke støv av alle figurane på hylla;
    • ein figur til å setje på toppen av bryllaupskaka
  6. forklarande bilete til tekst
    Døme
    • sjå figur 6
  7. i matematikk: samling linjer og flater som lagar ei geometrisk form
    Døme
    • triangel, rektangel og andre figurar
  8. retorisk eller poetisk uttrykk som vik av frå vanleg språkføring
  9. i musikk: mindre, avgrensa gruppe av tonar som gjerne blir tekne opp att fleire gonger
  10. samanhengande og etablert sett av rørsler eller posisjonar i dans;
    avdeling av turdans
Artikkelside

dysfunksjonell

adjektiv

Tyding og bruk

som fungerer dårleg eller unormalt
Døme
  • ein dysfunksjonell familie;
  • eit dysfunksjonelt samfunn
Artikkelside

daud, død 2

adjektiv

Opphav

norrønt dauðr

Tyding og bruk

  1. ikkje lenger i live, avliden (1)
    Døme
    • ho er død no;
    • død eller levande;
    • bli erklært død;
    • ein daud fisk;
    • daude fluger i vinduskarmen;
    • daude planter
    • brukt som substantiv:
      • følgje den døde til grava;
      • stå opp frå dei døde
  2. som framstår livlaus
    Døme
    • bleike og daude augo;
    • snakke med ei daud røyst
  3. som har lite ferdsel, liv eller verksemd;
    Døme
    • staden verkar daud;
    • her er det heilt daudt
  4. som ikkje blir brukt meir;
    Døme
    • latin er eit daudt språk;
    • denne tradisjonen har vore daud lenge
  5. som ikkje fungerer meir;
    Døme
    • motoren er daud;
    • telefonen min er heilt daud
  6. som ikkje er relevant eller aktuell lenger
    Døme
    • bluesen er ikkje daud;
    • saka er heilt daud
  7. som kjennest slapp;
    Døme
    • daud i kroppen;
    • ein daud fot
  8. i ro;
    Døme
    • sjøen låg daud og still;
    • det er daudt i vêret;
    • ballen låg daud;
    • eit daudt publikum
  9. som er ugyldig;
    som ikkje tel (med)
    Døme
    • eit daudt kast;
    • eit daudt hopp

Faste uttrykk

  • daud og gravlagd
    • avliden og lagd i jorda
      • keisaren er død og gravlagd for fleire hundre år sidan
    • i overført tyding: avslutta og gløymd (2
      • stykket er ikkje daudt og gravlagt heilt enno
  • daud som ei sild
    livlaus slik ei sild er når ein trekkjer ho opp av vatnet;
    steindaud
    • liggje daud som ei sild
  • daudt løp
    uavgjort resultat (i konkurranse, kamp eller strid)
    • det var daudt løp mellom konkurrentane
  • daudt prosjekt
    noko som er nyttelaust, fåfengd (2;
    fånytte
    • å klippe blautt gras er eit daudt prosjekt
Artikkelside

demonstrere

demonstrera

verb

Uttale

demonstreˊre

Opphav

av latin de- og monstrare ‘vise, peike på’; jamfør de-

Tyding og bruk

  1. vise fram og forklare korleis noko fungerer eller skal gjerast
    Døme
    • demonstrere ei arbeidsoppgåve;
    • demonstrere medisinsk utstyr
  2. vise på ein tydeleg og overbevisande måte
    Døme
    • demonstrere vilje til å løyse problemet;
    • demonstrere behovet for internasjonalt samarbeid;
    • ho demonstrerte stor musikalsk dugleik
  3. uttrykkje meininga si kollektivt ved å delta på offentleg møte eller samling, gå i tog eller liknande;
    vere med i ein demonstrasjon (3)
    Døme
    • demonstrere mot forslaget;
    • demonstrere for klimaet
Artikkelside

demonstrasjon

substantiv hankjønn

Opphav

frå latin; av demonstrere

Tyding og bruk

  1. presentasjon av korleis noko fungerer eller skal gjerast
    Døme
    • demonstrasjon av utstyr;
    • praktisk demonstrasjon av framgangsmåten
  2. åtferd som uttrykkjer meining, kjensle eller eigenskap;
    handling som tydeleg uttrykkjer støtte eller avstand til ei sak
    Døme
    • ein demonstrasjon av makt og styrke;
    • konserten er ein demonstrasjon av den særeigne musikkstilen til artisten;
    • utmeldinga var ein demonstrasjon mot styrevedtaket
  3. opptog, møte eller liknande for å uttrykkje støtte eller protest;
    kollektiv meiningsytring om ei bestemd sak
    Døme
    • meir enn 8000 personar var med i demonstrasjonen;
    • ein fredeleg demonstrasjon;
    • demonstrasjonar mot regjeringa
Artikkelside

dels

adverb

Opphav

frå lågtysk; genitiv av del

Tyding og bruk

til ei viss grad;
jamfør til dels
Døme
  • store og dels urørte naturareal;
  • forfattaren fortel dels om det som skjer i notida, men mest om sommaren som resepsjonist

Faste uttrykk

  • dels ___ dels ___
    brukt for å vise at noko gjeld for to likestilte ledd
    • avsnittet er dels upresist, dels direkte feil;
    • dels i fjorden, dels på land;
    • bord som fungerer dels som nattbord, dels som salongbord
Artikkelside

defekt 2

adjektiv

Opphav

av latin deficere ‘mangle’; jamfør perfekt

Tyding og bruk

som ikkje fungerer slik det skal;
Døme
  • dørlåsen var defekt;
  • ein defekt fryseboks
Artikkelside

bra

adjektiv

Opphav

frå fransk brave; same opphav som bravo (2

Tyding og bruk

  1. som har tilfredsstillande eigenskapar;
    Døme
    • bra vêr;
    • eit veldig bra tilbod;
    • ein bra stad å bu;
    • det vart ein bra dag;
    • frukt og grønt er bra for oss
    • brukt som adverb:
      • det gjekk bra med han;
      • ein organisasjon som fungerer veldig bra;
      • ha det bra!
  2. ved god helse;
    Døme
    • ho vart ikkje heilt bra att
  3. etter måten stor;
    ikkje liten;
    Døme
    • gå eit bra stykke;
    • ha bra med tid
    • brukt som gradsadverb: temmeleg
      • vere bra svolten;
      • vi er bra nøgde med resultatet
  4. Døme
    • bra folk;
    • det var ei bra jente

Faste uttrykk

  • vel og bra
    oftast følgd av ei innvending: godt og tenleg (men likevel ikkje godt nok)
    • å auke tilskotet med 10 millionar er vel og bra, men det monnar ikkje mykje
Artikkelside

biomedisin

substantiv hankjønn

Opphav

av bio-

Tyding og bruk

biologisk og medisinsk forsking om korleis organ, celler og gen fungerer og om korleis legemiddel verkar
Artikkelside
Side 7 av 9