Avansert søk

Nynorskordboka 117 oppslagsord

uro

substantiv hokjønn

Opphav

Tyding og bruk

rørsle, fart
Døme
- vere i uro
skipling av fred og ro;
forstyrring, bråk (2, leven
Døme
- det er uro i klassa
gjæring, røre (1, misnøye;
opprør, kampar
Døme
- politisk uro;
- uroa i massane auka;
- raseuro
mild verk, murring i kropp eller lemer
otte (2, ank, nervøsitet, spenning (1
Døme
- ha uro i sjela
pendel i urverk
opphengd pynt (m a av halm) som svingar i luftdraget
samnamn på klegg, fluge, mygg og liknande

uroe

uroa

verb

Tyding og bruk

skiple freden og roa for;
forstyrre, plage (2, bry (2
Døme
- uroe nokon i middagskvila;
- uroe ikkje vognføraren!
- orsak at eg uroar
skiple
Døme
- uroe oppstillinga
gjere uroleg og ottefull
Døme
- striden uroar meg;
- de treng ikkje uroe dykk over dette – ikkje bli urolege

oppgjeving, oppgiving

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å opplyse om noko;
jamfør gje opp (1)
Døme
- oppgjeving av avstand
det å gje slepp på noko
Døme
- oppgjeving av den religiøse og kulturelle arven
det å gje opp (2);
det å vere oppgjeven (1)
Døme
- han vart gripen av uro og oppgjeving

medhårs

adverb

Tyding og bruk

med håra;
motsett mothårs (1)
Døme
- børste pelsen medhårs
i overført tyding: utan motstand
Døme
- politikarane slukte kamelar medhårs

Faste uttrykk

stryke nokon medhårs
behandle nokon med varsemd for å unngå konflikt eller misnøye
ein skal lage litt uro og ikkje stryke nokon medhårs

fade, feide 2

fada, feida

verb

Uttale

feide

Opphav

frå engelsk ‘falme, visne bort’

Tyding og bruk

bli eller få til å bli gradvis svakare og så heilt vekke;
avta;
svinne
Døme
- lyset fada sakte bort;
- radioverten fadar musikken
om lyd frå fjerntliggjande radiostasjon: endre styrke og bli forvrengd på grunn av uro i den øvre atmosfæren der radiobølgjene blir reflekterte

Faste uttrykk

fade inn
bli eller få til å bli sterkare
musikken fadar inn
fade ut
- gradvis dempe eller bli dempa
  fade ut ein låt mens ein tek til å prate
- miste interessa eller merksemda
  studentane fada ut midt i førelesinga
- forsvinne;
  døy ut
  venskapen er i ferd med å fade ut

ulme

ulma

verb

Opphav

samanheng med olm og øl (

Tyding og bruk

brenne veikt (utan loge), gløde
Døme
- det ulmar i glørne
nage, gnage, gjære (1
Døme
- kjenne ei ulmande uro;
- det ulmar i folket;
- misnøyet ulmar
vere olm eller gretten
Døme
- gå der og ulme
- refleksivt:
vere mørk i vêret
Døme
- det ulmar (opp) til regn

Faste uttrykk

ulme seg
morske seg

uff

interjeksjon

Tyding og bruk

brukt for å uttrykkje at noko er skremmeleg, vemmeleg, ubehageleg eller ergerleg;

jamfør huff (

Døme

uff, som du skremde meg!
uff, for ei vond lukt!
uff, det var synd!

Faste uttrykk

uff a meg
brukt for å uttrykkje misnøye eller uro
uff a meg, for eit mareritt!

still 2

adjektiv

Opphav

samanheng med stall; same opphav som stille (

Tyding og bruk

som er i ro;
kvilande, roleg
Døme
- sitje stiv og still;
- fjorden låg stavande still – blikstill;
- no står det heilt stilt for meg – no greier eg ikkje å tenkje klart, å kome på det
- i superlativ:
  stillaste vatnet har djupaste grunnen – den som seier lite, kan ofte vere den mest djuptenkte el. ha mykje løynt i seg
utan bråk, larm, uro;
lydlaus
Døme
- elva rann still el. stilt;
- ein still og fredeleg stad;
- gå stilt i trappa;
- det var heilt stilt i huset
- blyg
  han er så still og smålåten
- tagal
  ho er så still og alvorleg;
  teie still el. stilt – slutte å snakke;
  still bøn

Faste uttrykk

den stille veka
veka frå palmesøndag til og med påskeaftan (da musikk og andre teikn på glede var borte frå gudstenesta i eldre tid)
gå stilt i dørene
fare varsamt fram
i det stille
i løynd
still mobilisering
mobilisering utan offentleg kunngjering

skjelv 1

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

(det å skjelve av) sterk indre uro eller spenning

Døme

få skjelven i seg

Faste uttrykk

få den store skjelven
bli verkeleg redd, nervøs eller liknande
han fekk den store skjelven da han gjekk på scena

skape

skapa

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt skapa

Tyding og bruk

gje eit visst skap (1;
forme (1), danne (1, 2)
Døme
- vere vent skapt
la bli til
Døme
- i opphavet skapte Gud himmelen og jorda;
- det er ikkje meining skapt i slikt
brukt som adjektiv: som har vorte til, som finst;
tenkjeleg
Døme
- kvar skapte dag;
- det var ikkje att eit skapande grann
få i stand;
lage
Døme
- skape noko nytt;
- ho skapte blest om saka;
- dei skaper seg ei framtid i landet
- brukt som adjektiv:
  skapande verksemd;
  ha skapande evner;
  ein skapande kunstnar
vere årsak til
Døme
- skape forventningar;
- meldinga skapte uro og forvirring

Faste uttrykk

ikkje det skapte grann
ingenting
skape om
forme om, lage om;
endre
skape seg
- gjere seg annleis enn ein verkeleg er;
  te seg unaturleg;
  gjere seg til
  ikkje skap deg!
- gjere seg vrien;
  slå seg vrang
  småungar som skaper seg
skape seg til
gjere seg annleis enn ein verkeleg er;
gjere seg til;
skape seg (1)
barn som enno ikkje har lært å skape seg til
skape seg vrang
gjere seg stri og vrang (5)
vere som skapt for/til
høve framifrå til
dei var som skapte for kvarandre;
stemma hennar er som skapt til å syngje jazz

Side 1 av 12

Resultat per side: