Avansert søk

Nynorskordboka 10 oppslagsord

temje, temme

temja, temma

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt temja; av tam

Tyding og bruk

gjere tam (2);
dressere
Døme
- temje ein unghest
styre (2, tøyme
Døme
- temje sinnet sitt
øve, trene (2
Døme
- temje seg opp
styre noko slik at ein kan gjere seg nytte av det
Døme
- temje fossefallet;
- vi har temja naturkraftene

ri inn

Tyding og bruk

temje eller dressere til ridedyr;

Sjå: ride

vill

adjektiv

Opphav

norrønt villr

Tyding og bruk

som veks, lever i fri naturtilstand;
udyrka, utamd
Døme
- ville planter og dyr;
- temje ein vill hest;
- slike planter veks ikkje ville el. vilt i Noreg
aud, ulendt
Døme
- på ville fjellet;
- ville og forrivne fjell;
- Det ville vesten – jamfør Vesten
som har mista orienteringssansen;
forvildra
Døme
- døgnvill;
- rådvill;
- gå seg vill;
- fare vill;
- på ville vegar
- som adverb:
  vilt framande folk – heilt ukjende
styrlaus;
ståkande;
sinna, oppjaga
Døme
- ville barn;
- ein vill dans;
- vill av raseri;
- vere vill etter tobakk;
- føre eit vilt liv
planlaus;
meiningslaus
Døme
- vill forvirring;
- slå vilt om seg;
- vere på vill flukt;
- ein vill plan
- i politikk:
  ville rykte – utrulege

Faste uttrykk

ville røyster
røyster som fell på kandidat(ar) utanom dei offisielle listene
ville streikar
spontane streikar som ikkje er i samsvar med avtalene i arbeidslivet

utemjande

adjektiv

Tyding og bruk

ikkje til å temje;
ustyrleg
- utemjande lyst
som adverb:
- utemjande vill

tøyme

tøyma

verb

Opphav

norrønt teyma; av taum

Tyding og bruk

få eller halde styr på;
styre (2, tygle, age (2, temje
Døme
- tøyme tunga si, hugen sin;
- tøyme villskapen sin, sinnet sitt;
- tøyme seg;
- tanken er ikkje god å tøyme
dra, hale (etter ein taum, eit tau eller liknande)
Døme
- tøyme inn fisk;
- tøyme ei ku etter lasset
fiske med stong og taum

temt

adjektiv

Opphav

perfektum partisipp av temje

Tyding og bruk

Døme

temte løver

temjing, temming

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å temje

tamd

adjektiv

Opphav

perfektum partisipp av temje

Tyding og bruk

Døme

tamde løver

ri 2, ride

rida

verb

Opphav

norrønt ríða

Tyding og bruk

sitje på ryggen av eit dyr og styre det framover;
ferdast på hesteryggen
Døme
- ri på ein hest;
- ri i galopp
sitje skrevs over noko
Døme
- ri på gjerdet;
- ri på båtkvelven
bikke
Døme
- ri over
plage eller tyngje over tid
Døme
- det rir meg som ei mare;
- riden av skuldkjensle;
- poeten er riden av kjærleikslengt
segle eller ferdast på sjø eller bølgje
ha fordel eller nytte av
Døme
- ri på ei popularitetsbølgje
om hanndyr: stige opp på hodyr for å gjennomføre paring

Faste uttrykk

ikkje ri den dagen ein salar
vere sein i vendinga
ri for anker
liggje for anker i storm
ri inn
temje eller dressere til ridedyr
ri kjepphestar
stadig gje til kjenne si (fastlåste) meining om eit emne
ri nokon som ei mare
vere ei stor plage for nokon
dei økonomiske vanskane rei henne som ei mare
ri paragrafar
følgje lova svært strengt;
vere pirkete og formell;
jamfør paragrafryttar
ri prinsipp
tvihalde på prinsippa sine utan å ta omsyn til andre faktorar;
jamfør prinsippryttar
ri stormen av
- kome gjennom ein storm med å liggje på vêret
  ri av ein storm
- klare seg gjennom vanskar
  ministeren reid stormen av

tamt

adjektiv

Opphav

perfektum partisipp av temje

Tyding og bruk

Døme

tamde løver