Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
227 treff

Bokmålsordboka 91 oppslagsord

andrestyrmann, annenstyrmann

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

dekksoffiser på et skip med rang under førstestyrmann
Eksempel
  • mønstre på som andrestyrmann på et handelsskip
Artikkelside

andremaskinist, annenmaskinist

substantiv hankjønn

Opphav

av andre og maskinist

Betydning og bruk

person med rang under førstemaskinist som jobber i maskinrommet om bord på skip
Eksempel
  • mønstre på som andremaskinist på et handelsskip
Artikkelside

senior 2

adjektiv

Opphav

latin komparativ av senex ‘gammel’

Betydning og bruk

  1. etter et etternavn: (den) eldre, faren;
    til forskjell fra sønn;
    jamfør junior (2;
    forkorting sen. eller sr.
    Eksempel
    • Pettersen senior
  2. som er mer erfaren eller har høyere stilling, rang
    Eksempel
    • senior produktutvikler
Artikkelside

viseadmiral

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

sjøoffiser med rang mellom admiral og kontreadmiral
Artikkelside

vicomte

substantiv hankjønn

Uttale

vikåmˊt

Opphav

fransk av vice- ‘vise-’ og comte ‘greve’; jamfør komtesse

Betydning og bruk

fransk adelstittel i rang mellom greve og baron
Artikkelside

verdi

substantiv hankjønn

Opphav

fra lavtysk; samme opprinnelse som verd (3

Betydning og bruk

  1. det å gjelde for så eller så mye i handel, omsetning eller bytte
    Eksempel
    • varer til en verdi av flere tusen kroner;
    • synke i verdi;
    • fast eiendom stiger i verdi
  2. om penger, gjenstander, fast eiendom:
    Eksempel
    • statsobligasjoner og andre verdier;
    • verdier for flere millioner gikk tapt
    • noe som vurderes høyt, gis høy rang
      • en omvurdering av alle verdier;
      • musikalsk, litterær verdi;
      • ha liten verdi som bevis;
      • åndelige verdier;
      • de evige verdiene i livet
  3. fag. størrelse uttrykt i et visst tall eller lignende
    Eksempel
    • en størrelse som kan anta positive og negative verdier;
    • tallverdi, noteverdi
Artikkelside

tredjerangs

adjektiv

Opphav

av rang (1

Betydning og bruk

som er av dårlig kvalitet, tredjeklasses
Artikkelside

tittel

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt titull; fra latin titulus, egentlig ‘innskrift, påskrift’

Betydning og bruk

  1. navn eller overskrift som kort antyder eller symboliserer innholdet av en tekst, et bilde eller lignende
    Eksempel
    • tittelen på det maleriet sier meg ingenting;
    • jeg husker tittelen på boka, men ikke navnet på forfatteren
  2. betegnelse for en persons stilling eller rang
    Eksempel
    • ha en fin tittel å (kunne) skryte av
    • i idrett: betegnelse som mester innenfor en idrettsgren
      • forsvare en tittel
Artikkelside

storhertug

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

fyrste med rang mellom konge og hertug
Eksempel
  • storhertugen av Luxemburg
Artikkelside

stand 1

substantiv hankjønn

Opphav

av foreldet stande ‘stå’

Betydning og bruk

  1. det å stå (i bestemt stilling)
    Eksempel
    • hunden fikk stand (på ryper)
    • i sammensetninger:
      • barometerstand, oljestand, vannstand
    • også i sammensetninger som:
      • anstand, avstand, motstand, påstand
  2. Eksempel
    • bilen er i kjørbar stand;
    • være i god, dårlig stand;
    • være ute av stand til – ikke makte
    • livsvilkår, stilling
      • leve i ugift stand
    • i sammensetninger:
      • ektestand, ungkarsstand
    • sosial rang
      • i hans stand og stilling;
      • gifte seg under sin stand

Faste uttrykk

  • holde stand
    stå fast, greie påkjenningen
  • sette, gjøre i stand
    reparere, få i orden
  • stelle i stand
    lage til
  • være i stand til
    makte, greie
Artikkelside

Nynorskordboka 136 oppslagsord

erke-

prefiks

Opphav

norrønt erki-, gjennom gammalengelsk; opphavleg gresk arkhi- ‘over’ av arkhein ‘herske’

Tyding og bruk

  1. som er av høgaste rang;
    i ord som erkebiskop og erkeengel
  2. brukt forsterkande;
    i ord som erkefiende og erkesludder
Artikkelside

førstestyrmann, fyrstestyrmann

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

styrmann (1) i rang etter overstyrmann
Artikkelside

galen

adjektiv

Opphav

norrønt galinn, opphavleg ‘fortrolla’; opphavleg perfektum partisipp av gale

Tyding og bruk

  1. som er frå vitet, frå seg sjølv
    Døme
    • eg trur eg blir galen av dette bråket;
    • mannen må jo vere sprøyte galen;
    • te seg som galne
  2. styrlaus (2), vill (4), laussleppt;
    sinna
    Døme
    • galne påfunn;
    • vere ung og galen;
    • bli galen på ein for noko;
    • full og galen
  3. svært ihuga, huga eller hugteken;
    vill etter
    Døme
    • ho er heilt galen etter han;
    • han er galen etter å spele fotball;
    • vere galen etter søtt
  4. Døme
    • kua er galen
  5. ikkje korrekt;
    Døme
    • ta galen lei;
    • rette og galne svar;
    • riv ruskande galne opplysningar;
    • det er noko gale med motoren
    • brukt som adverb
      • klokka går gale;
      • dei fór gale i denne saka
  6. ikkje bra;
    Døme
    • det er noko gale fatt;
    • det er for gale at han aldri skulle gifte seg;
    • gå frå gale til verre;
    • det heldt på å gå gale på køyreturen;
    • det er så gale med meg no at eg søv ikkje om nettene
  7. ulovleg, moralsk klanderverdig
    Døme
    • det er gale å lyge;
    • dette er gale av deg;
    • kome på galne vegar;
    • kva har eg eigenleg gjort deg gale?

Faste uttrykk

  • aldri så gale at det ikkje er godt for noko
    ei hending som berre ser uheldig ut, kan likevel føre med seg noko positivt
Artikkelside

førstesekretær, fyrstesekretær

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

administrativt tilsett person med rang etter konsulent
Døme
  • førstesekretær ved høgskulen
Artikkelside

høgadel

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

del av adelen med høgast rang;
til skilnad frå lågadel
Artikkelside

høg 1

adjektiv

Opphav

norrønt hár, av mellomnorsk høg; påverknad frå austnordisk

Tyding og bruk

  1. som strekkjer seg langt oppover (i vertikal retning);
    som har stor høgd (1)
    Døme
    • eit høgt hus;
    • høge bølgjer;
    • ho er ca. 1,70 m høg;
    • han er høgare enn broren;
    • verdas høgaste fjell
    • brukt som adverb
      • hoppe høgt i vêret
  2. som er langt oppe, i stor vertikal avstand oppover (sett eller rekna frå eit visst nivå)
    Døme
    • eit høgt punkt
    • brukt som adverb
      • sveve høgt til vêrs;
      • sola står høgt på himmelen;
      • kor høgt ligg vatnet?
      • høgt oppe på veggen;
      • stå høgt på prioriteringslista
  3. som ligg langt oppe på ein tenkt eller eksisterande skala;
    som kan teljast eller nemnast med stort tal
    Døme
    • høge prisar;
    • nå ein høg alder;
    • ha høg feber;
    • stille høge krav;
    • ha høg kvalitet;
    • selje til høgaste pris;
    • eit høgt tal
    • brukt som adverb
      • ein høgt utvikla teknikk;
      • stå høgt hos nokon;
      • elske nokon høgt
  4. om lyd: som ligg langt oppe på toneskalaen;
    Døme
    • ein høg tone
  5. om lyd: sterk, kraftig
    Døme
    • høg musikk;
    • lese med høg røyst
    • brukt som adverb
      • lese høgt;
      • tal høgare!
  6. med rang eller posisjon over andre
    Døme
    • vere høg på det;
    • ha høg rang;
    • få eit høgt verv i ein organisasjon;
    • ha høgare interesser
  7. rusa av narkotisk stoff, særleg hallusinogen
    Døme
    • vere høg på hasj

Faste uttrykk

  • gå nokon/noko ein høg gang
    kunne måle seg med eller overgå noko eller nokon
    • dei gjekk sine forgjengarar ein høg gang;
    • skipet gjekk verdas flottaste cruiseskip ein høg gang
  • ha høge skuldrer
    vere overspent og stressa
  • ha høge tankar om noko/nokon
    tru godt om og ha store forventingar til noko eller nokon
  • høg og låg
    folk frå forskjellige sosiale lag
    • eit samfunn med kort avstand mellom høg og låg
  • høg og mørk
    • høgvaksen og mørkhåra
      • ein høg og mørk kjekkas
    • sjølvsikker og pågåande
      • det er lett å vere høg og mørk når ein sit i opposisjon
  • høg på pæra
    overlegen, sjølvsikker
  • høgare makter
    guddomlege, overjordiske makter
  • høgare utdanning
    utdanning utover vidaregåande skule
  • høgt og lågt
    overalt
    • ho leita høgt og lågt etter boka
  • høgt oppe og langt nede
    med skiftande sinnsstemning
  • høgt på strå
    med høg sosial stilling
  • høgt spel
    spel med stor innsats;
    dristig spel
  • høgt under taket
    • med stor avstand frå golv til tak
      • det er høgt under taket i matsalen
    • prega av toleranse
      • i dette miljøet er det høgt under taket
  • i høg grad
    på alle måtar
    • gjendikting er dikting i høg grad
  • ikkje vere høg i hatten
    kjenne seg underlegen, vere redd
  • på høg tid
    på tide;
    i siste liten
  • setje noko/nokon høgt
    setje pris på noko eller nokon;
    verdsetje
    • dette er verdiar som han set svært høgt;
    • ho sette mor og far høgt
  • setje seg på sin høge hest
    te seg på ein overlegen, hoven måte
Artikkelside

høgareståande, høgreståande

adjektiv

Tyding og bruk

  1. høgt utvikla
    Døme
    • høgareståande dyr
  2. som står høgt i rang
    Døme
    • høgareståande offiserar
Artikkelside

hertuginne

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt hertoginna

Tyding og bruk

(tittel for) adelskvinne med høgaste rang
Døme
  • hertuginna av York
Artikkelside

hertug

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt hertogi, av lågtysk hertoch; av hær opphavleg ‘hærførar’

Tyding og bruk

  1. (tittel for) adelsmann med høgaste rang
    Døme
    • hertugen av Edinburgh
  2. om eldre forhold: hærførar, stammehovding;
Artikkelside

gradsstruktur

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

måte som eit system av rang eller grad (1, 2) er ordna på, særleg om akademisk grad
Døme
  • innføre ny gradsstruktur ved universitet og høgskular
Artikkelside
Side 7 av 14