Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
83 treff

Bokmålsordboka 45 oppslagsord

jeg-forteller

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

forteller i en litterær tekst som benytter direkte tale i første person entall;
jamfør jeg-form
Eksempel
  • en novelle der jeg-fortelleren er en gammel dame
Artikkelside

bydame

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

dame (som bærer preg av å være) fra en by
Eksempel
  • kle seg som en bydame
Artikkelside

beintøff, bentøff

adjektiv

Betydning og bruk

  1. om person: svært robust og tøff (2, 1)
    Eksempel
    • en beintøff dame
  2. veldig slitsom og krevende;
    Eksempel
    • beintøff konkurranse;
    • beintøffe krav;
    • en beintøff kamp;
    • gjennomgå en beintøff periode
Artikkelside

billedkort, bildekort

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

spillkort med bilde på
Eksempel
  • knekt, dame og konge er billedkort
Artikkelside

afro

substantiv hankjønn

Opphav

fra engelsk; jamfør afro-

Betydning og bruk

  1. Eksempel
    • klippe håret i konservativ afro;
    • en dame med slengbukser og afro
  2. musikkform med afroamerikanske røtter
    Eksempel
    • danse til samba, reggae, afro eller hip-hop
Artikkelside

yngstedame

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

ung dame som utfører enklere arbeid på kontor, i bedrift eller lignende
Artikkelside

ung

adjektiv

Opphav

norrønt ungr

Betydning og bruk

  1. som har forholdsvis lav alder og samtidig er voksen, som er mellom barndom og moden voksen alder eller i nokså tidlig voksen alder
    Eksempel
    • unge mennesker;
    • en blottende ung kvinne – se blottende;
    • subst: underholdning for gammel og ung eller unge og gamle – for alle slags mennesker
    • i nedlatende tiltale fra eldre:
      • unge mann!
  2. som er tidlig i livet, også om barndom
    Eksempel
    • gjøre bitre erfaringer i så ung alder
  3. Eksempel
    • unge skudd om våren;
    • kybernetikk er en ung vitenskap
  4. som særpreger ungdom, ungdommelig
    Eksempel
    • holde seg ung og slank
  5. som hører til generasjonen etter
    Eksempel
    • unge Pettersen – Pettersen junior;
    • den yngre – junior ; forkorting d.y.;
    • subst: de unge bodde i annen etasje og de gamle i første
  6. i komparativ: som er over ungdomsalderen og nærmer seg middelalderen
    Eksempel
    • en yngre dame
  7. i komparativ: nyere, senere
    Eksempel
    • et funn fra yngre steinalder
Artikkelside

tuppe 1

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

  2. ung pike, ofte lett nedsettende: viktig ung dame
Artikkelside

syngedame

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

dame som synger, særlig slagere
Artikkelside

sveisen

adjektiv

Opphav

av sveis (1

Betydning og bruk

Eksempel
  • en sveisen dame;
  • ha en sveisen figur
Artikkelside

Nynorskordboka 38 oppslagsord

auge 1, auga

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt auga

Tyding og bruk

  1. sanseorgan for syn, særleg brukt om den fremre, synlege delen
    Døme
    • to øyre og to auge;
    • ha vondt i auga;
    • opne auga;
    • halde seg for auga;
    • ha blå eller brune auge;
    • ha tårer i auga
  2. synsevne, synssans
    Døme
    • ha gode, dårlege auge
  3. uttrykk i auga;
    Døme
    • ha kvasse auge;
    • eit lurt glimt i auga;
    • ei gammal dame med milde auge
  4. Døme
    • så langt auget rekk;
    • ikkje få auga frå;
    • auga deira møttest
  5. oppfatning, synsmåte
    Døme
    • vere viktig i eigne auge;
    • sjå saka med norske auge;
    • ho er ein helt i mine auge;
    • sjå ei sak med nye auge
  6. merke eller flekk som liknar eit auge (1, 1); jamfør smørauge
    Døme
    • auga på ei potet;
    • terningen viste seks auge
  7. opning (2), hol; jamfør nålauge
    Døme
    • auget på ei nål;
    • auget i orkanen

Faste uttrykk

  • auge for auge, tann for tann
    (etter 2. Mos 21,24) hemnprinsipp som seier at nokon skal bli straffa med ein skade som svarar til skaden han eller ho har valda ein annan
  • blått auge
    blåmerke (av bløding under huda) rundt auga
  • det vonde auget
    blikk som seiest ha kraft til å skade menneske eller dyr
    • bli råka av det vonde auget
  • falle i auga
    vere påfallande
  • få auga opp for
    bli medviten om
  • få auge på
    oppdage, sjå
  • gjere store auge
    sperre auga opp av undring
  • ha auga med seg
    følgje nøye med;
    vere årvak
  • ha auge for
    ha sans for;
    ha merksemda retta mot
  • ha eit godt auge til
    ha positive kjensler for;
    like (nokon) svært godt
  • ha noko for auge
    ha planar om;
    ha som formål;
    vere medviten om
    • berre ha eitt mål for auge;
    • ha bumiljøet for auge
  • halde auge med
    passe på;
    følgje med på;
    sjå etter
    • halde auge med barna;
    • halde auge med utviklinga
  • ikkje noko for auget
    lite pen
  • ikkje tru sine eigne auge
    vere svært overraska
  • ikkje vilje sjå for sine auge
    ikkje vilje møte
  • kaste auga på
    bli interessert i
    • investorane har kasta auga på Golsfjellet;
    • han kasta auga sine på mediebransjen
  • kaste eit auge på
    sjå snøgt og overflatisk på
    • han kasta eit auge på fotografiet
  • late att auga for
    låst som ein ikkje ser eller ansar (noko)
    • late att auga for realitetane
  • lukke auga for
    låst som ein ikkje ser eller ansar (noko);
    late att auga for
    • lukke auga for problema
  • med opne auge
    medviten om kva ein gjer
    • feil som er gjort med opne auge;
    • gå inn i ein vanskeleg situasjon med opne auge
  • sjå noko i auga
    vere budd på;
    innsjå;
    godta
    • sjå sanninga i auga
  • sjå nokon i auga
    møte ein annans blikk utan dårleg samvit eller skam
    • ikkje tore å sjå folk i auga
  • springe i auga
    vere lett å leggje merke til
    • sanninga sprang i auga på meg;
    • det første som spring i auga, er …
  • ta til seg auga
    flytte blikket bort frå (noko)
  • under fire auge
    på tomannshand;
    toeine
    • ei samtale under fire auge
Artikkelside

bydame

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

dame (som ber preg av å vere) frå ein by
Døme
  • prate som ei bydame
Artikkelside

ung

adjektiv

Opphav

norrønt ungr

Tyding og bruk

  1. om folk: som har nokså låg alder;
    særleg: som er mellom barn og fullvaksen, eller som er i nokså tidleg vaksen alder
    Døme
    • ung gut, jente, mann, kvinne, frue;
    • ung og urøynd;
    • ung og sprek;
    • vere ung av år;
    • dei unge – ungdomen;
    • både unge og gamle (eller både ung og gammal) – folk i alle aldrar;
    • den unge generasjonen
    • om tid eller tilhøve: som gjeld folk i nokså låg alder
      • slå igjennom i ung alder;
      • i (mine) unge år, dagar;
      • ha røynt mykje i sitt unge liv;
      • eit ungt miljø;
      • her trengst det unge krefter, ungt blod
  2. om folk: som har låg alder i høve til nokon annan eller til ei viss norm
    Døme
    • vere for ung til å gå i barnehagen;
    • for ung til å gå av med pensjon;
    • vere i yngste laget til å gifte seg;
    • ein ung førsteklassing;
    • unge besteforeldre;
    • det unge folket i huset – ungfolket;
    • dei unge bur i gamlehuset, kårfolket i nyhuset;
    • unge Larsen – Larsen junior;
    • firma C. Dahl d.y.
    • i komparativ og superlativ brukt i jamføring:
      • ho er (to år) yngre enn eg;
      • ho er yngst av syskena;
      • (den) yngste sonen
    • komparativ brukt absolutt: nokså ung
      • ei yngre dame
  3. Døme
    • halde seg ung og slank;
    • vere ung av sinn
  4. nokså ny (i ei verksemd)
    Døme
    • han er yngst i firmaet – sist tilsett
  5. om vokster, ting, fenomen, institusjon: nokså nyleg tilkomen, nokså ny
    Døme
    • ungt gras;
    • ung skog;
    • ein ung stat;
    • ein ung vitskap;
    • eit ungt skriftspråk;
    • natta er ung – det er tidleg enno
    • i jamføring i komparativ og superlativ:
      • eldre og yngre steinalder;
      • den yngste staten i unionen

Faste uttrykk

  • den yngre
    junior av to med same namn; forkorta d.y.
Artikkelside

syngedame, syngjedame

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

dame som syng, særleg slagerar
Artikkelside

sølvkvit, sylvkvit

adjektiv

Tyding og bruk

lys gråkvit
Døme
  • ei gammal dame med sølvkvitt hår
Artikkelside

spardame

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

Artikkelside

sosietetsdame

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

dame som er mykje med i det høgare selskapslivet
Artikkelside

serenade

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom fransk, frå italiensk av sereno ‘klar, lys’ med; innverknad frå latin sera ‘sein’, eigenleg ‘song under open himmel’

Tyding og bruk

  1. musikk eller song som blir framført om kvelden eller natta utanfor vindauget hos ei dame (som kjærleikserklæring)
  2. musikkstykke i fleire satsar av lettare, underhaldande slag
Artikkelside

selskapsdame

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

  1. dame som er tilsett (hos ein velståande person, familie) til hyggje og selskap (1)
  2. dame som er mykje med i selskapslivet
Artikkelside

panty

substantiv hankjønn

Uttale

utt pænˊti

Opphav

engelsk til pants ‘bukser’

Tyding og bruk

kombinert hoftehaldar og truse (eller bukse);
(dame)truse
Artikkelside
Side 3 av 5