Avansert søk

Nynorskordboka 74 oppslagsord

kaste seg

Tyding og bruk

slengje eller vri brått på kroppen;

Sjå: kaste

Døme

ho låg og kasta seg i senga heile natta;
han kastar seg mot døra;
keeperen kasta seg over ballen

fri 2

adjektiv

Opphav

av lågtysk vri

Tyding og bruk

om person, stat eller styre: som har eller gjev fulle politiske rettar
Døme
- frie borgarar;
- innbyggjarane er frie;
- landet har ein fri riksskipnad;
- den frie verda;
- frie val
politisk sjølvstyrt;
uavhengig
Døme
- eit fritt land;
- eitt fritt folk;
- den frie pressa
verna av lova;
trygg for åtak
Døme
- ha fritt leide
ikkje innesperra eller i fangenskap
Døme
- på fri fot
- brukt som adverb
  sleppe fri;
  setje nokon fri
utan stengsel eller hinder (for ferdsel, rørsle, sikt eller liknande)
Døme
- fritt armslag;
- fritt farvatn;
- fri bane;
- fritt utsyn;
- på fri mark;
- i Guds frie natur
- brukt som adverb
  puste fritt;
  vekse fritt;
  falle fritt;
  garden ligg fritt til
ikkje kontrollert eller regulert (av det offentlege);
tillaten for alle;
allmenn, open
Døme
- fri konkurranse;
- den frie marknaden;
- fritt fiske;
- fritt tilgjenge;
- fritt ord
ikkje strengt bunden til reglar, mønster, førebilete eller liknande;
sjølvstendig, fordomsfri
Døme
- fri oppseding;
- fri rytme;
- fri assosiasjon;
- fri fantasi;
- fri kjærleik
- brukt som adverb
  fritt omsett etter tysk
utan særleg påverknad eller omsyn av noko slag;
uavhengig, upåverka
Døme
- ha fritt val;
- av fri vilje;
- den frie viljen;
- på fritt grunnlag;
- fri utvikling
- brukt som adverb
  kunne velje fritt;
  stille nokon fritt;
  stå heilt fritt
utan særleg tvang, restriksjonar eller liknande
Døme
- leve eit fritt liv
- brukt som adverb
  ha det fritt på jobben
lausriven frå band, plikter, ansvar og liknande
Døme
- kjenne seg fri som fuglen;
- vere fri og frank
trygg, open og direkte;
frimodig, beintfram (1)
Døme
- ha eit fritt blikk;
- føre eit fritt språk;
- det rådde ein fri tone i laget;
- vere fri av seg;
- får eg vere så fri å …
- brukt som adverb
  dette meiner eg fritt;
  snakke fritt ut
som har (mellombels) fritak frå arbeid, skule eller andre plikter;
friteken, unnateken
Døme
- ta seg fri frå skulen;
- ha fri frå jobben;
- eg vil be meg fri;
- sleppe fri frå militæret
som unngår;
som er spart for;
kvitt (3, 1)
Døme
- gå fri all sut;
- fri for angst;
- bli fri sjukdomen
ikkje skyldig eller innblanda;
jamfør frikjenne
Døme
- kjenne nokon fri;
- dømme nokon fri
som er utan;
tom (1)
Døme
- vere fri for mat;
- det er fritt for mus no;
- boka er fri for humor
- - alkoholfri
  - feberfri
  - feilfri
  - isfri
  - rentefri
brukt som etterledd i samansetningar: utan fare for;
trygg, sikker
- - dirkefri
  - frostfri
  - krympefri
  - rustfri
gratis
Døme
- fri kost og losji;
- fri skyss
- brukt som adverb
  få boka fritt tilsend
i fysikk og kjemi: som ikkje er bunden til noko;
ikkje i sambinding
Døme
- frie elektron;
- fri energi

Faste uttrykk

det er ikkje fritt for
ein kan ikkje nekte for
det er ikkje fritt for at det breier seg ein viss skepsis
frie hender
full handlefridom
ho fekk frie hender til å lage ein ny radioserie
fritt fall
- fall som ikkje blir hindra av mekanisk motstand
- rask og kraftig nedgang i verdi, prestisje eller liknande
  verdsøkonomien var i fritt fall
gå fri
sleppe straff;
sleppe unna
ha ryggen fri
vere sikra retrett
i det fri
utandørs
frukost i det fri
ikkje vere fri for
måtte vedgå at nokon er eller gjer det som er nemnt
han er ikkje fri for å vere tjuvaktig

vrengje 2, vrenge 2, rengje 2, renge 2

vrengja, vrenga, rengja, renga

verb

Opphav

norrønt rengja, av (v)rangr

Tyding og bruk

snu innsida ut, vri slik at vrangsida vender ut
Døme
- vrengje trøya;
- vrengje av seg sokkane;
- vrengje sjela si;
- vrengje or seg djevelskapen
(skade med å) vri;
vrikke, keike (1)
Døme
- vrengje foten
vri eller tvinge eitkvart ut or leiet sitt
Døme
- vrengje auga – vende det kvite i auga ut;
- renge andletet – gjere grimasar, gjere seg til
gje ei rang tolking (eit rengjebilete) av noko;
forvanske, forfalske
Døme
- rette det som vrengt er;
- vrengjande agitasjon

Faste uttrykk

vrengje opp ein lås
bryte opp
vrengje orda
vri på orda så dei får ei anna meining
vrengje seg inn på ein
egle seg inn på; freiste å få i stand ei trette; terge
vrengje seg
vri seg til sides; oftast overf: tverke (2, vere vrangvillig

vrengje seg

Tyding og bruk

vri seg til sides; oftast overf: tverke (, vere vrangvillig;

vrengje orda

Tyding og bruk

vri på orda så dei får ei anna meining;

forvrengje, forvrenge

forvrengja, forvrenga

verb

Opphav

Tyding og bruk

vrengje (2, 3);
vri (2, 1)
Døme
- han som ringde, forvrengde stemma
- brukt som adjektiv
  forvrengde gitarlydar
vrengje (2, 4) forvanske (2);
framstille eller gje att falskt eller skeivt
Døme
- boka forvrengjer historia
- brukt som adjektiv
  dei har forvrengde oppfatningar;
  sanninga er både forvrengd og uklar

vrengjast, vrengast, rengjast, rengast

verb

Tyding og bruk

om to eller fleire personar: trette, krangle, kivast;
vri på orda
Døme
- dei vrengdest heile kvelden;
- ho var fæl til å vrengjast
endre seg i rang lei
Døme
- eineveldet vrengdest til austerlandsk despoti

kinke

kinka

verb

Opphav

Tyding og bruk

vrikke, vri seg, rugge

Døme

kinke med hovudet

keike

keika

verb

Opphav

Tyding og bruk

bøye bakover eller til sida
Døme
- keike hovudet
vrikke (2), vri (2, 1)
Døme
- keike foten
terge, plage folk med motseiing og liknande;
krangle, trasse

Faste uttrykk

keike seg
bøye seg bakover

vrangauge, vrangauga, rangauge, rangauga

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

i fleirtal: det kvite i auga
- kaste vrangauga bort på nokon – vri auga
adverb:

Faste uttrykk

gløse rangauga
skjegle; sjå skeivt (til nokon)

Side 3 av 8

Resultat per side: