Avansert søk

Bokmålsordboka 0 oppslagsord

Nynorskordboka 16 oppslagsord

pinleg

adjektiv

Opphav

Tyding og bruk

som ein kjenner seg brydd ved;
flau, plagsam, lei
Døme
- ein pinleg situasjon
- brukt som adverb:
  ein pinleg dårleg innsats
brukt som forsterkande adverb: særs, svært
Døme
- vere pinleg nøyen med arbeidet

skjemme

skjemma

verb

Opphav

norrønt skemma; av skam

Tyding og bruk

føre skam over;
vanære (2
Døme
- namnet skjemmer ingen;
- skjemme seg ut;
- skjemme ut heile slekta med framferda si
ska, øydeleggje
Døme
- skjemme maten – stelle maten så han blir vond på smak el. uetande;
- hyttene skjemmer landskapet;
- skjemme ein kniv – gjere egga slø
- i perfektum partisipp:
  skjemd mat;
  ein skjemd ljå

Faste uttrykk

skjemme bort
kjæle opp eller degge med nokon slik at dei får dårlege vanar
du skjemmer bort ungane;
ho skjemte bort katten sin
skjemme seg ut
lage skam for seg sjølv;
gjere noko særs dumt, dumme seg ut
skjemme ut
vere til skam for;
gjere det pinleg eller ubehageleg for
du skjemmer ut heile familien din

lei 3

adjektiv

Opphav

norrønt leiðr

Tyding og bruk

som gjev ubehag;
kvidesam (2), pinleg (1)
Døme
- ei lei sak;
- det er leitt å umake henne;
- det er leitt å snakke om slike ting
som det er bry (1 eller plage (1 med;
brysam;
fæl (1), slem (3
Døme
- ei lei sjuke;
- vere lei mot nokon;
- han er lei til å lyge
som kjenner keisemd eller uhug;
kei (2, 1), trøytt (3)
Døme
- lut lei;
- lutande lei;
- vere lei av noko
- - matlei
  - skulelei
som er trist (1) til sinns;
nedstemd, sorgfull
Døme
- vere lei seg
om tilhøve: synd, sørgjeleg
Døme
- det var leitt han ikkje kom
misnøgd, vond (3)
Døme
- vere lei på ein for noko

Faste uttrykk

seie seg lei for
seie at ein er lei seg for eller angrar på noko
sjå seg lei på
få nok av
vere lei for
gjere ein vondt
eg er lei for det

historie

substantiv hokjønn

Opphav

av gresk historia ‘etterrøking, gransking’

Tyding og bruk

utviklingsgang i tid utan nærmare avgrensing
Døme
- historia til jorda;
- historia til fiskane
(vitskap om) kulturutviklinga for menneska, manneætta eller ein avgrensa del av denne utviklinga;
soge (3)
Døme
- studere historie;
- professor i historie;
- Kina er eit land med ei gammal og ærerik historie;
- Noregs eldste historie;
- den første kvinnelege statsministeren i historia
- - bibelhistorie
  - byhistorie
  - litteraturhistorie
  - lokalhistorie
  - mellomalderhistorie
  - språkhistorie
  - verdshistorie
livsløp, lagnad
Døme
- ein får sjå historia hennar på teaterscena
verk, lærebok i historie (2)
skulefag, studium med historie (2) som emne;
soge (3)
Døme
- ha historie i andre timen
mindre forteljing;
soge (1); jamfør eventyr (1) og skrøne (1
Døme
- fortelje ei god historie;
- grove historier;
- dikte opp ei fæl historie
(pinleg, lei, ubehageleg) situasjon, hending, oppleving, skandale
Døme
- stelle i stand ei farleg historie;
- det vart ei dyr historie
- - hjartehistorie
  - magehistorie

Faste uttrykk

gå over i historia
- bli hugsa (for noko)
- ta slutt, vere til ende
historias dom
måten noko blir vurdert av ettertida
historias skraphaug
stad for feilslått ideologi eller politikk frå tidlegare tider
apartheid hamna på historias skraphaug
skape historie
utrette noko som set merke i utviklinga;
skrive historie
skrive historie
utrette noko som set merke i utviklinga;
skape historie
vere historie
ikkje finnast meir;
vere forbi, forelda eller gammaldags
dette er no allereie historie

flau

adjektiv

Opphav

frå lågtysk ‘matt, veik’

Tyding og bruk

smaklaus (1), doven (2), dåmlaus (1)
Døme
- flau vin;
- flau smak
som skjemmest eller syner at nokon skjemmest;
skamfull (1), brydd, skjemd (2, 1)
Døme
- bli flau over noko;
- ein flau unggut;
- eit flautt smil
som gjer ein skamfull;
pinleg (1)
Døme
- ei flau sak;
- dette var flautt
om vind: spak (2, 4), veik (2
banal, innhaldslaus
Døme
- flau vits

Faste uttrykk

flau vind
vind med styrke 0,3–1,5 m/s

direkte

adjektiv

Uttale

direkˊte eller dirˊekte

Opphav

av latin dirigere

Tyding og bruk

utan omvegar eller avbrot
Døme
- direkte vegsamband
- brukt som adverb
  gå direkte heim
utan mellomledd;
beinveges;
førstehands;
til skilnad frå indirekte
Døme
- ha direkte kjennskap til noko;
- den direkte årsaka til ulykka var glatt vegbane
- brukt som adverb
  kjøpe direkte frå produsent
som går rett på sak;
beintfram
Døme
- eit direkte spørsmål;
- dei tykte han var for direkte
brukt som adverb: rett og slett;
heilt
Døme
- direkte pinleg;
- dette er direkte feil;
- det er direkte farleg å køyre på denne vegen;
- ei ordning som er direkte i strid med lova

Faste uttrykk

direkte aksjon
utanomparlamentarisk kampmåte som streik, demonstrasjon, sabotasje eller liknande
gå til direkte aksjon mot tvangsauksjonar
direkte objekt
setningsledd som uttrykkjer den eller det som verbalhandlinga er retta mot
i setninga ‘ho kjøpte ny bil’ er ‘ny bil’ det direkte objektet
direkte skatt
skatt av inntekt og formue
direkte tale
- ordrett attgjeving av noko ein annan har sagt (i ei tekst)
- klart og skjøneleg språk
  ein politikk prega av klare markeringar og direkte tale
direkte val
val der veljarane røystar på dei personane som dei ynskjer å ha som representantar i eit parlament eller liknande;
til skilnad frå indirekte val
på direkten
- utan førebuing;
  på sparket
  ta utfordringa på direkten
- i direktesending
  bli intervjua på direkten
- i ballspel: utan å dempe ballen før ein sender han vidare
  skåre på direkten

trykt

adjektiv

Opphav

Tyding og bruk

som er framstilt ved hjelp av trykkpresse eller liknande
Døme
- ei trykt tekst
pinleg (1), ubehageleg, trykkjande (3)
Døme
- ei trykt stemning

trykkjande, trykkande

adjektiv

Opphav

Tyding og bruk

som kjenst som trykk
Døme
- smertene er trykkjande
tung (4), lummer (1)
Døme
- trykkjande luft;
- varmen er trykkjande
- brukt som adverb;
  trykkjande varmt
pinleg (1)
Døme
- ei trykkjande togn;
- stemninga var trykkjande

gremjast, gremmast

verb

Tyding og bruk

ergre seg
Døme
- vi kan gremjast over at verda er urettvis
kjenne seg flau eller meine at noko er pinleg
Døme
- han gramdest over det han ikkje fekk gjort

vemjeleg, vemmeleg

adjektiv

Tyding og bruk

ekkel, ufyseleg;

Døme

vemjeleg lukt, smak;
osten var full av vemjeleg makk;
ein vemjeleg fyr;
ein vemjeleg situasjon – pinleg;
ikkje ver vemjeleg – innpåsliten, spydig

Side 1 av 2

Resultat per side: