Avansert søk

Enkelt søk

Nynorskordboka 84 oppslagsord

naud, nød

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt nauð(r)

Tyding og bruk

vanskeleg situasjon;
fare, krise
Døme
- vere i naud
- - havsnaud
stor mangel;
fattigdom, armod;
skort
Døme
- lide naud;
- yte bistand der nauda er størst
- - fôrnaud
  - husnaud
tvingande grunn
Døme
- eg har ikkje naud til å gjere det

Faste uttrykk

ha inga naud
ikkje vere nokon fare
det har inga naud
i nauda skal ein venene røyne
sanne vener hjelper ein om ein får det vanskeleg
med naud og neppe
knapt nok;
berre så vidt
med nauda
knapt nok;
så vidt
naud lærer naken kvinne å spinne
ein finn ei løysing når ein er i ein vanskeleg situasjon
når nauda er størst, er hjelpa nærmast
når alt ser vanskeleg ut, kan det vere at ein får hjelp
til naud
i naudsfall, i verste fall
vere i naud for
mangle
vere i naud for arbeidsplassar

Artikkelside

naude

nauda

verb

Opphav

frå lågtysk og frisisk nauen ‘klemme, knipe’, innverknad frå naud; same opphav som nauve

Tyding og bruk

vere til skade eller meins;
plage
Døme
- tankane nauda henne;
- fryse så det naudar
ta skade av;
vere plaga av
Døme
- han naudar ikkje av ei regnbye

Faste uttrykk

det naudar ikkje
det står ikkje på

Artikkelside

njode

njoda

verb

Opphav

norrønt hnjóða

Tyding og bruk

neie (

Artikkelside

spinne

spinna

verb

Opphav

norrønt spinna

Tyding og bruk

lage tråd ved å tvinne saman fibrar (av ull, bomull, lin eller liknande)
Døme
- spinne garn på handtein
om kongro og visse larver: lage tråd til fangstnett eller kokong
Døme
- kongroer hadde spunne tette nett i trea
i overført tyding: dikte opp, finne på;
jamfør oppspinn
Døme
- spinne i hop ei forteljing
i overført tyding: føre vidare;
utvikle
Døme
- spinne vidare på ein idé
gå rundt (utan å få feste);
kome i spinn
Døme
- bilhjula spinn i søla;
- flyet spann fleire gonger før det gjekk i sjøen
dure veikt;
surre (1, 1)
Døme
- motoren spann jamt og fint

Faste uttrykk

naud lærer naken kvinne å spinne
ein finn ei løysing når ein er i ein vanskeleg situasjon
spinne silke på noko
få (økonomisk) føremon av noko
spinne silke på eit populistisk standpunkt

Artikkelside

beklage

beklaga

verb

kløyvd infinitiv: -a

Uttale

beklaˊge

Opphav

gjennom bokmål; frå lågtysk

Tyding og bruk

seie seg lei for;

be om orsaking for

Døme

ho beklaga at planane stranda

Faste uttrykk

beklage seg
klage si naud
ikkje beklag deg!
beklage seg over
gje uttrykk for misnøye med
beklage seg over situasjonen

Artikkelside

ytst

adjektiv

Opphav

norrønt ýztr; jamfør ytre (

Tyding og bruk

som er, ligg lengst ute (mot kant, rand, grense, overflate eller utvendig side og liknande), som ligg lengst borte (frå sentrum og liknande);
som er nærmast havet
Døme
- ytste garden;
- det var ytst på kanten;
- ytste øyane;
- ytste odden;
- frå den ytste landsenden;
- det var ytst på tunga mi – eg hadde nær sagt det;
- ytste laget, skalet;
- ytste fingertuppen – del av fingertuppen lengst ute
- i religiøst mål:
  det ytste mørkeret – stad lengst frå Gud der fullstendig mørker rår
- som adverb: lengst ute (mot kant, rand, grense, overflate eller utvendig side o l)
  ytst på kanten, stupet;
  han sat ytst på benken;
  ytst ute på neset;
  ytst hadde han ein tjukk genser
etter nytestamentleg gresk eskhatos ‘sist’
Døme
- den ytste tida – siste tida, tida før dommedag
- om person:
sterkast, størst mogleg, overmåte intens, særs djuptgåande;
òg: prekær, på livet laus
Døme
- i den ytste einsemd;
- i den ytste naud
mest langtdriven;
mest konsekvent, mest reindyrka
Døme
- til dei ytste konsekvensar;
- i sine ytste former

Faste uttrykk

den ytste dagen
domedag
gjere sitt ytste
gjere det ein kan;
yte sitt beste
liggje på sitt ytste
liggje for døden
til det ytste
til grensa av det moglege;
i aller høgste grad
spenninga er driven til det ytste;
utnytte noko til det ytste;
han er harmfull til det ytste

Artikkelside

sælebot

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt sálubót; førsteleddet av sål (

Tyding og bruk

hjelp i ei stor naud;

velgjerning

Døme

det er sælebot å hjelpe folk som treng det

Faste uttrykk

gjere sælebot
vise miskunn

Artikkelside

sterk

adjektiv

Opphav

norrønt sterkr

Tyding og bruk

som har stor kraft;
kraftig (1)
Døme
- vere sterk i armane;
- ein sterk mann;
- bilen har sterk motor
som toler mykje, varer lenge;
solid, varig
Døme
- ein sterk kjetting;
- sterke sko
mektig (1)
Døme
- ein sterk stat;
- opposisjonen er sterk
fast (3)
Døme
- vere sterk i trua;
- ha ein sterk vilje
med stor innverknad;
handlekraftig
Døme
- han vil vere den sterke mannen i regjeringa
drastisk, krass
Døme
- bruke sterke ord;
- bruke sterke middel;
- filmen hadde mange sterke scener
heftig (1), overhendig (1)
Døme
- vere i sterk sinnsrørsle
intens, kraftig
Døme
- sterk lyd;
- sterk varme;
- sterk storm
- brukt som adverb:
  føle sterkt for noko;
  det regna sterkt;
  ha sterkt blå auge;
  prisane er sterkt nedsette
flink, god
Døme
- vere sterk i rekning;
- eit felt med mange sterke løparar;
- gå eit sterkt løp
med kraftig lukt, smak eller verknad
Døme
- sterk kaffi;
- sterkt brennevin
i språkvitskap: utan ending i grunnform eller bøying;
til skilnad frå svak (9)

Faste uttrykk

sterk bøying
om verb i germanske språk: bøying utan tillagd ending i preteritum, ofte med vokalendring i rotstavinga;
jamfør linn bøying og svak bøying
verb som ‘grine’ og ‘bite’ har sterk bøying
sterk side
god eigenskap
viljen til å hjelpe dei som er i naud, er ei sterk side ved folk
sterke saker
- alkohol eller andre rusmiddel
- noko som vekkjer oppsikt eller er sjokkerande
  vald og brotsverk er ofte sterke saker
sterke verb
i germanske språk: verb som dannar preteritum utan bøyingsending, ofte med vokalendring i rotstavinga;
til skilnad frå linne verb
'grine' og 'bite' er døme på sterke verb

Artikkelside

slags

adjektiv

Opphav

opphavleg genitiv av slag (

Tyding og bruk

som er av eit visst slag (2
Døme
- det er ein slags bil;
- du skal ha mange slags takk;
- eit slags påfunn;
- dei fekk tolv slags kaker;
- han er aldri ute i den slags vêr
som med knapt eller med naud kan seiast å vere av gjeldande type
Døme
- eit slags snikring;
- han er ein slags skodespelar, men jobbar mest som kelnar

Faste uttrykk

alle slags
som femner om fleire variantar enn ein kan rekne opp;
allslags
han var redd alle slags ormar;
alle slags kaker
kva for slags
kva for ein type
kva for slags dekk bruker du?
kva slags
kva for ein type
kva slags ost liker du best?
mange slags
av eller med fleire ulike slag
på mange slags vis;
mange slags frukt er til sals

Artikkelside

side

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt síða, opphavleg ‘noko som tøyer seg nedetter’; jamfør sid

Tyding og bruk

høgre eller venstre del av menneske- eller dyrekropp
Døme
- liggje på sida;
- setje hendene i sida
på slakt: halv kropp utan hovud og lemer
Døme
- kjøpe ein bog og ei side
parti som vender utetter;
ytterflate på langs av noko
Døme
- bilen velta over på sida;
- bilen kom opp på sida av syklisten;
- sidene i ein trekant
- - bakside
  - fjellside
  - framside
  - skipsside
blad (3)
Døme
- sidene i ei bok;
- slå opp på side 200 i læreboka
del av rom, område eller tidsrom
Døme
- sitje på høgre sida i salen;
- gå på venstre sida av vegen;
- på andre sida av fjorden;
- på denne sida av nyttår
eigenskap
Døme
- ha sine gode sider
del, felt, område
Døme
- den økonomiske sida av saka;
- to sider av same saka
kant, retning til høgre eller venstre
Døme
- eg hadde ikkje venta dette frå den sida
parti (for eller imot)
Døme
- få tilslutnad frå alle sider;
- ha nokon på si side;
- ho på si side;
- vere med i krigen på feil side
slektsgrein;
jamfør farsside og morsside
Døme
- vere i slekt på begge sider

Faste uttrykk

leggje til side
spare, gøyme
ho legg til side litt pengar;
planane er lagde til side
på sida av saka
utanfor det eigenlege saksområdet
setje til side/sides
oversjå
få fullmakt til å setje til side forskrifter
side om side
på høgde med kvarandre;
jamsides
dei gjekk side om side
sterk side
god eigenskap
viljen til å hjelpe dei som er i naud, er ei sterk side ved folk
svak side
feil, mangel
ei svak side ved rapporten;
undersøkinga har svake sider
til sides
til ein annan stad;
bort
feie all tvil til sides;
ta eit steg til sides;
dra gardinene til sides
ved sida av
- like inntil
  han trefte ved sida av blinken
- jamsides med
  dei sat ved sida av kvarandre
- i tillegg (til)
  ho fekk jobb, men fortsette å studere ved sida av
vere på den sikre sida
halde seg trygg;
ha teke åtgjerder

Artikkelside

Side 1 av 9

Resultater per side: