Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
245 treff

Bokmålsordboka 116 oppslagsord

Gess, gess

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

tone som ligger et halvt trinn lavere enn tonen g
Artikkelside

gemyttlig

adjektiv

Betydning og bruk

Eksempel
  • sitte i gemyttlig lag;
  • en gemyttlig tone
Artikkelside

gehør

substantiv intetkjønn

Opphav

fra lavtysk eller tysk ‘hørsel’

Betydning og bruk

  1. evne til å oppfatte og gjengi en tone eller melodi
    Eksempel
    • spille etter gehør
  2. Eksempel
    • vinne gehør for synspunktene sine

Faste uttrykk

  • absolutt gehør
    det å kunne bestemme tonehøyde ved hjelp av øret
Artikkelside

giss 1, Giss

substantiv hankjønn

Uttale

utt gi-

Betydning og bruk

tone som ligger et halvt trinn over g
Artikkelside

fleipete, fleipet

adjektiv

Betydning og bruk

preget av fleip (1);
Eksempel
  • han hadde en frekk og fleipete tone;
  • en fleipete type
Artikkelside

folkemelodi

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

melodi, tone som er folkemusikk;
Artikkelside

fløytetone

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

Artikkelside

flageolettone, flageolett-tone

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

fløytelignende tone fra strykeinstrument
Artikkelside

enstrøken, enstrøket

adjektiv

Opphav

fra tysk ‘som har en strek (over eller etter notetegnet)'; av en (2 og stryke med foreldet betydning ‘forsyne med en strek’

Betydning og bruk

om tone: som ligger innenfor enstrøken oktav

Faste uttrykk

Artikkelside

filere

verb

Opphav

av fransk filer ‘spinne’, av fil ‘tråd’

Betydning og bruk

  1. lage nettverk (1) til å brodere eller fylle ut med tråd for å lage dekorative mønster;
    stoppe inn mønster på bunn av tråd som er knyttet sammen i nettverk med firkantede hull
  2. i musikk: la en tone strømme ut jevnt og lenge
    Eksempel
    • filere tonen
Artikkelside

Nynorskordboka 129 oppslagsord

falsettone, falsett-tone

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

tone (2, 1) med tynn klang i eit høgare stemmeleie enn normalt
Artikkelside

familiær

adjektiv

Opphav

gjennom tysk; frå latin

Tyding og bruk

  1. som høyrer til i familien;
    som gjeld familien
    Døme
    • ha familiær tilknyting;
    • slutte i jobben av familiære omsyn
  2. (altfor) fortruleg;
    Døme
    • slå an ein familiær tone
Artikkelside

faderleg

adjektiv

Opphav

av fader

Tyding og bruk

  1. som gjeld ein far;
    på same måten som ein far;
    omsorgsfull, vernande
    Døme
    • faderlege kjensler;
    • faderleg mine;
    • han har ein faderleg tone
  2. brukt som forsterkande adverb: svært, overlag (2
    Døme
    • kom hit litt faderleg fort
Artikkelside

kammertone

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

tone med 440 dobbelsvingingar i minuttet som musikkinstrument blir stemde etter;
einstroken a
Artikkelside

fri 2

adjektiv

Opphav

av lågtysk vri

Tyding og bruk

  1. om person, stat eller styre: som har eller gjev fulle politiske rettar
    Døme
    • frie borgarar;
    • innbyggjarane er frie;
    • landet har ein fri riksskipnad;
    • den frie verda;
    • frie val
  2. politisk sjølvstyrt;
    uavhengig
    Døme
    • eit fritt land;
    • eitt fritt folk;
    • den frie pressa
  3. verna av lova;
    trygg for åtak
    Døme
    • ha fritt leide
  4. ikkje innesperra eller i fangenskap
    Døme
    • på fri fot
    • brukt som adverb
      • sleppe fri;
      • setje nokon fri
  5. utan stengsel eller hinder (for ferdsel, rørsle, sikt eller liknande)
    Døme
    • fritt armslag;
    • fritt farvatn;
    • fri bane;
    • fritt utsyn;
    • på fri mark;
    • i Guds frie natur
    • brukt som adverb
      • puste fritt;
      • vekse fritt;
      • falle fritt;
      • garden ligg fritt til
  6. ikkje kontrollert eller regulert (av det offentlege);
    tillaten for alle;
    Døme
    • fri konkurranse;
    • den frie marknaden;
    • fritt fiske;
    • fritt tilgjenge;
    • fritt ord
  7. ikkje strengt bunden til reglar, mønster, førebilete eller liknande;
    Døme
    • fri oppseding;
    • fri rytme;
    • fri assosiasjon;
    • fri fantasi;
    • fri kjærleik
    • brukt som adverb
      • fritt omsett etter tysk
  8. utan særleg påverknad eller omsyn av noko slag;
    Døme
    • ha fritt val;
    • av fri vilje;
    • den frie viljen;
    • på fritt grunnlag;
    • fri utvikling
    • brukt som adverb
      • kunne velje fritt;
      • stille nokon fritt;
      • stå heilt fritt
  9. utan særleg tvang, restriksjonar eller liknande
    Døme
    • leve eit fritt liv
    • brukt som adverb
      • ha det fritt på jobben
  10. lausriven frå band, plikter, ansvar og liknande
    Døme
    • kjenne seg fri som fuglen;
    • vere fri og frank
  11. trygg, open og direkte;
    Døme
    • ha eit fritt blikk;
    • føre eit fritt språk;
    • det rådde ein fri tone i laget;
    • vere fri av seg;
    • får eg vere så fri å …
    • brukt som adverb
      • dette meiner eg fritt;
      • snakke fritt ut
  12. som har (mellombels) fritak frå arbeid, skule eller andre plikter;
    friteken, unnateken
    Døme
    • ta seg fri frå skulen;
    • ha fri frå jobben;
    • eg vil be meg fri;
    • sleppe fri frå militæret
  13. som unngår;
    som er spart for;
    Døme
    • gå fri all sut;
    • fri for angst;
    • bli fri sjukdomen
  14. ikkje skyldig eller innblanda;
    jamfør frikjenne
    Døme
    • kjenne nokon fri;
    • dømme nokon fri
  15. som er utan;
    Døme
    • vere fri for mat;
    • det er fritt for mus no;
    • boka er fri for humor
  16. brukt som etterledd i samansetningar: utan fare for;
    trygg, sikker
  17. Døme
    • fri kost og losji;
    • fri skyss
    • brukt som adverb
      • få boka fritt tilsend
  18. i fysikk og kjemi: som ikkje er bunden til noko;
    ikkje i sambinding
    Døme
    • frie elektron;
    • fri energi

Faste uttrykk

  • det er ikkje fritt for
    ein kan ikkje nekte for
    • det er ikkje fritt for at det breier seg ein viss skepsis
  • frie hender
    full handlefridom
    • ho fekk frie hender til å lage ein ny radioserie
  • fritt fall
    • fall som ikkje blir hindra av mekanisk motstand
    • rask og kraftig nedgang i verdi, prestisje eller liknande
      • verdsøkonomien var i fritt fall
  • gå fri
    sleppe straff;
    sleppe unna
  • ha ryggen fri
    vere sikra retrett
  • i det fri
    utandørs
    • frukost i det fri
  • ikkje vere fri for
    måtte vedgå at nokon er eller gjer det som er nemnt
    • han er ikkje fri for å vere tjuvaktig
Artikkelside

F 1, f 1

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

  1. Døme
    • stor F;
    • liten f;
    • f kjem etter e i alfabetet;
    • ha vanskar med å uttale lyden f
  2. (note (2, 1) for) fjerde tone (2, 1) i C-durskalaen;
    jamfør F-dur og f-moll
  3. dårlegaste karakter (4) ved høgskular og universitet (på ein skala frå A til F)
    Døme
    • ho fekk F og strauk til eksamen
Artikkelside

intonasjon

substantiv hankjønn

Opphav

frå fransk; jamfør intonere

Tyding og bruk

  1. i musikk: fastsetjing av ein tone (med eit instrument eller med røysta)
    Døme
    • songaren hadde ein presis intonasjon
  2. i orgel- og pianobygging: siste justering for å få alle røystene i instrumentet til å klinge godt saman
    Døme
    • dei brukte lang tid på montering og intonasjon av orgelet
  3. i språkvitskap: setningsmelodi, tonegang
Artikkelside

tone ned

Tyding og bruk

dempe (optimismen);
Sjå: tone
Artikkelside

blå tone

Tyding og bruk

tone eller melodi med melankolsk preg som blir laga ved å senke tersen (1 eller septimen, særleg i jazz og blues;
Sjå: blå
Døme
  • publikum fekk servert både blå tonar og klassisk gitarmusikk
Artikkelside

høgne

høgna

verb

Opphav

av høg (1

Tyding og bruk

  1. gjere (lyd, tone) høgare eller sterkare;
    Døme
    • høgne røysta
  2. gjere (tal, pris og liknande) høgare;
    Døme
    • høgne løna
  3. gjere betre
    Døme
    • høgne kvaliteten
  4. bli høgare
    Døme
    • fjellet tek til å høgne her
  5. om røyst: bli sterkare
    Døme
    • målet hennar høgna

Faste uttrykk

  • høgne seg
    rise i vêret
    • fjell og åsar høgnar seg bortover
Artikkelside
Side 6 av 13