Avansert søk

Nynorskordboka 165 oppslagsord

åt 1

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt át ‘eting, mat’; av ete (

Tyding og bruk

det å ete, eting, gnaging
noko som et eller gneg;
særleg: avåt (1)
lokkemat;
åte (1, 2)
åte (1, 3)
jord eller grus som blir strødd på snøen så han skal tærast eller bråne
i tann: rote, karies
Døme
- ha åt i (på) tennene
kreft

åt 2

preposisjon

Opphav

norrønt at, át

Tyding og bruk

(bort) til, (inn) til, mot
Døme
- kome seg åt land i uvêret;
- gå (bort) åt veggen;
- setje seg åt bordet;
- reise åt byen;
- åt kvelden;
- dra åt seg mykje pengar
i uttrykk:
Døme
- kome åt nokon – kome innpå nokon, få has på nokon
- vere åt nokon – vende seg til nokon, vere på nokon
på grunn av;
til (3
Døme
- le, flire åt noko(n);
- vere sint åt noko(n) – på noko(n)
til, for, til bruk for
Døme
- gje plass åt ein;
- det høver åt henne;
- det er godt nok åt dei;
- han laga det åt meg;
- arbeide åt seg sjølve – for seg sjølve, til eige bruk
Døme
- gjere åt seg – forrøyne seg;
- gjere åt noko – kurere noko
som merke på eigehøve: til (3
Døme
- åkeren åt grannen
som adverb: til, nær til, imot, innpå
Døme
- halde åt;
- dra åt;
- bite åt
som adverb: i koll
Døme
- dette, drive åt
som adverb;
i uttrykk:
Døme
- bere seg el.fare åt – fare fram, oppføre seg
som adverb
Døme
- tale, seie åt – seie til, vende seg til
som adverb
Døme
- gjere åt – lækje (særleg med trolldomsråder);
- gjere åt for ei sykje – òg: trolle
som adverb
Døme
- gå åt – stryke med, omkome
som adverb: i veg
Døme
- bere åt;
- vere åt;
- det var berre eg som var åt, dei andre var heime
som adverb;
om åtgåing, etterrøknad og liknande: etter (2
Døme
- høyr åt om han kan kome;
- sjå åt så du får sitje!
som adverb: med (eller frå) kvarandre
Døme
- leiast åt – leie kvarandre;
- følgjast, hjelpast, skiftast, skiljast åt
som adverb:
- i ferd med
  han er åt og slår

Faste uttrykk

finne åt
laste, spotte
leggje åt
klemme hardt til

ete 2

eta

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt eta

Tyding og bruk

ta til seg føde;
setje til livs
Døme
- ete og drikke;
- ete med gaffel;
- dei sat og åt;
- ete brød til frukost;
- ete på eit eple;
- ete opp all maten
ha som del av den vanlege kosten sin;
tole, like
Døme
- eg et ikkje fisk
trengje (1), grave (2, 1);
etse (2), tære (2, 1);
forbruke
Døme
- elva et seg utover;
- utgiftene et opp fortenesta;
- røyret blir ete opp av rust
plage (2, gnage (3), ergre
Døme
- det et meg at eg tapte

Faste uttrykk

ete i seg orda sine
ta tilbake det ein har sagt

åte 2

åta

verb

Tyding og bruk

strø åt (, 5) på snøen om våren

ramp

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

pøbel, pakk (2)
Døme
- rampen herjar
frekk person, råtass
Døme
- fare åt som ein ramp

diskré, diskre, diskret 1

adjektiv

Uttale

diskreˊ

Opphav

gjennom fransk discret, frå latin discernere ‘skilje åt, skilje mellom’; jamfør diskret (

Tyding og bruk

som veit å teie med ein løyndom;
taktfull, omsynsfull, varsam
Døme
- han var diskré og stilte ikkje fleire spørsmål;
- ho sa det på ein diskré måte
- brukt som adverb
  halde seg diskré i bakgrunnen
dempa, moderat
Døme
- diskré fargar;
- eit diskré skilt

bere 3

bera

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt bera

Tyding og bruk

halde (noko) oppe (og føre det med seg)
Døme
- bere noko i handa;
- dei ber mjølsekker;
- ho sleit og bar tungt;
- bere eit barn til dåpen;
- bere fram gåver;
- kome berande på store famner med kvist
føre, halde (særleg ein kroppsdel på ein viss måte)
Døme
- bere hovudet høgt
ha (klesplagg, våpen, merke og liknande) på seg;
gå med, ha (merke, namn og liknande);
vere prega av
Døme
- bere sløyfe;
- han ber kniv;
- bere merke av noko;
- dei bar merke etter torturen
ha i hugen;
hyse
Døme
- bere vørdnad for nokon;
- du må ikkje bere hat til meg;
- dei bar på store planar
halde (seg) oppe (på plass, i stilling);
tole trykket eller tyngda av noko;
gå vel
Døme
- isen bar ikkje;
- dette kan aldri bere
halde oppe, i verksemd
Døme
- bøndene bar kulturen i bygdene;
- bere oppe ein tradisjon
ha liggjande på seg, lide under
Døme
- bere skulda for noko
tole, halde ut, greie
Døme
- det skal god rygg til å bere gode dagar;
- bere på ei sorg
fø;
kalve (2
Døme
- kua skal bere i haust
stemne, gå, føre i ei viss lei
Døme
- vegen ber oppetter;
- eldhugen bar saka fram

Faste uttrykk

bere barn under beltet
vere gravid
bere bod om
varsle (2)
bere bod om lysare tider
bere frukt
òg i overført tyding: gi resultat
bere i seg
innehalde
bere laus
byrje
no ber det laus/laust med uvêr
bere over med
ha tolmod med (nokon)
bere på bygda
fortelje vidare (særleg til uvedkomande)
bere seg åt
fare åt, te seg
bere seg merkeleg åt
bere seg
- jamre, klage seg (for noko)
  ho skreik og bar seg
- svare, løne seg
  forretninga ber seg godt
bere til
hende, gå til
det får bere eller breste
det får gå som det går
så vidt båten bar
òg i overført tyding: så vidt noko gjekk

merke 2

merka

verb

Tyding og bruk

leggje nøye merke til, gje gaum
Døme
- merk orda mine!
bli var, kjenne, gå åt;
røyne (2, 1)
Døme
- merke ei uvanleg lukt;
- det kan ikkje merkast på han at han er opprørt;
- det har skjedd mykje sidan sist, det vil du få merke

Faste uttrykk

ikkje la seg merke med
ikkje vise reaksjon
merke seg
innprente seg (noko), feste i minnet
vel å merke
legg særleg merke til dette
du kan gå ut og leike, vel å merke når du har rydda opp

oppføre seg

Tyding og bruk

bere seg åt, te seg;
opptre (3)
Døme
- oppføre seg bra
arte seg;
opptre (2)
Døme
- isotopane oppfører seg som vanlege atom

oppføre

oppføra

verb

Opphav

etter tysk; jamfør føre (

Tyding og bruk

syne fram (på scene);
framføre, spele
Døme
- teateret oppførte eit nytt stykke
byggje, reise (2, 1);
føre opp (1)
Døme
- bygningen vart oppført i fjor
føre inn i dokument, register eller liknande
Døme
- ho står oppført med ein formue på 30 millionar

Faste uttrykk

oppføre seg
- bere seg åt, te seg;
  opptre (3)
  oppføre seg bra
- arte seg;
  opptre (2)
  isotopane oppfører seg som vanlege atom

Side 1 av 17

Resultat per side: