Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
10 treff

Bokmålsordboka 1 oppslagsord

rykte

substantiv intetkjønn

Opphav

fra lavtysk egentlig ‘rop’

Betydning og bruk

  1. nyhet som går fra munn til munn, prat, sladder
    Eksempel
    • bare løse rykter;
    • høre rykter om noe
  2. Eksempel
    • ha et dårlig rykte;
    • være bedre enn sitt rykte;
    • ødelegge sitt gode navn og rykte
Artikkelside

Nynorskordboka 9 oppslagsord

rykte

substantiv inkjekjønn

Opphav

frå lågtysk eigenleg ‘rop’

Tyding og bruk

  1. nyhende som går frå munn til munn;
    laust snakk, sladder, gysje
    Døme
    • lause rykte;
    • høyre rykte om noko
  2. Døme
    • ha eit dårleg rykte;
    • vere betre enn ryktet sitt;
    • skade sitt gode namn og rykte
Artikkelside

eld

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt eldr

Tyding og bruk

  1. flamme (1, 1) frå noko som brenn ved høg temperatur;
    Døme
    • setje eld på huset;
    • sprute eld
  2. haug av ved, kvister og anna som skal brennast eller brenn;
    Døme
    • gjere opp eld;
    • sitje rundt elden
  3. avfyring av skytevåpen;
    skyting
    Døme
    • opne eld
  4. sterk glans, glød
    Døme
    • ha eld i auga
      • som etterledd i ord som
      • moreld
  5. Døme
    • kjærleikens eld

Faste uttrykk

  • bli herre over elden
    få kontroll over brann
    • brannmannskapa er no herre over elden
  • frå oska til elden
    frå vondt til verre
    • det var som å gå frå oska til elden
  • gå gjennom eld og vatn
    gjere alt for å hjelpe
    • dei er klare til å gå gjennom eld og vatn
  • i elden
    • i kamp;
      midt i striden
      • soldatane måtte i elden
    • (stå for tur til å) vere med i hard prøve eller konkurranse
      • bandet skal snart i elden
  • ingen røyk utan eld
    det ligg alltid noko under, til dømes at det er ei viss sanning i eit laust rykte
  • kome under dobbel eld
    • bli skoten på eller overfallen frå to kantar
    • i overført tyding: bli angripen eller få kritikk frå to kantar
  • leike med elden
    å oppføre seg slik at det kan bli farleg eller få uheldige konsekvensar
    • dei visste at dei leikte med elden
  • opne eld
    begynne å skyte
  • puste til elden
    prøve å få strid eller usemje til å blusse opp
    • dei let medarbeidarane puste til elden i konflikten
  • som eld i tørt gras
    svært fort
    • rykta spreidde seg som eld i tørt gras
  • som eld og vatn
    heilt ulike
    • dei er som eld og vatn
Artikkelside

som eld i tørt gras

Tyding og bruk

svært fort;
Sjå: eld, gras
Døme
  • rykta spreidde seg som eld i tørt gras
Artikkelside

gras

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt gras

Tyding og bruk

  1. plante(r) i grasfamilien eller andre liknande (blomsterlause) vekstar som veks i store mengder
    Døme
    • liggje i det grøne, duftande graset;
    • graset veks;
    • graset kitla mellom tærne
  2. gras (1) som dekkjer eit område, til dømes beitemark, plen eller idrettsbane
    Døme
    • spele tennis på gras
  3. blad og stilk på rotvekst eller liknande;
    til dømes potetgras
  4. Døme
    • røykje gras

Faste uttrykk

  • bite i graset
    tole nederlag;
    tape (2, 2)
  • graset er alltid grønare på andre sida av gjerdet
    det andre har, verkar betre enn det ein sjølv har
  • medan graset gror, døyr kua
    dersom førebuingane tek for lang tid, blir det heile for seint eller uaktuelt
  • på gras
    på vent;
    i bakhanda
    • ha ein vikar gåande på gras i tilfelle ein fast tilsett blir sjuk
  • som eld i tørt gras
    svært fort
    • rykta spreidde seg som eld i tørt gras
  • tene pengar som gras
    tene mykje pengar raskt
Artikkelside

blåse 2

blåsa

verb

Opphav

norrønt blása

Tyding og bruk

  1. om luft: vere i strøymande rørsle
    Døme
    • det blæs i fjellet;
    • nordavinden bles gjennom byen
  2. om vind: få noko til å velte eller til å fare gjennom lufta
    Døme
    • eit vindkast som bles trea over ende;
    • stormen blæs sand og jord over vegen
  3. bli ført av vinden eller ein annan luftstraum
    Døme
    • hatten bles på sjøen
  4. puste ut gjennom munn eller nasebore;
    ande tungt;
    Døme
    • oksen frøste og bles;
    • blåse røyk gjennom nasen;
    • ho berre blæs av alle rykta – avviser alle rykta
  5. få fram tonar eller lydsignal ved å puste luft i musikkinstrument eller anna innretning
    Døme
    • blåse på horn;
    • domaren bles i fløyta;
    • blåse til avmarsj
  6. lage noko ved å la luftstraum forme ein flytande masse
    Døme
    • blåse såpebobler;
    • blåse glas
  7. sende ut luftstraum med ymse reiskapar
    Døme
    • blåse håret tørt med fønar

Faste uttrykk

  • blåse av
    i idrett: avslutte ein kamp ved å blåse stoppsignal i fløyte
    • domaren bles av kampen
  • blåse i
    ikkje bry seg om
    • eg blæs i kva folk meiner
  • blåse liv i
    få i gang att
    • saka bles liv i gamle politiske motsetnader
  • blåse opp
    • ta til å blåse;
      blåse stadig kraftigare
      • blåse opp til storm
    • få til å auke i storleik ved å blåse inn luft eller annan gass
      • blåse opp ein ballong
    • forstørre
      • blåse opp eit bilete
    • i overført tyding: gjere større eller viktigare enn fortent;
      overdrive
      • blåse opp dramatiske enkelthendingar
  • blåse raudt
    blåse i alkometer og få positivt utslag
    • han bles raudt og vart fråteken førarkortet
  • blåse seg opp
    øse seg opp
    • folk som blæs seg opp over politisk satire
  • blåse støvet av
    i overført tyding: ta opp att;
    aktualisere
    • blåse støvet av lyntogvisjonane
  • blåse ut
    sløkkje flamme (på lys) ved å blåse på henne
    • blåse ut lyset
  • skjøne kva veg vinden blæs
    skjøne korleis ei sak utviklar seg
  • vel blåst
    bra utført
    • stemnet er vel blåst;
    • vel blåst, alle saman!
Artikkelside

svirre

svirra

verb

Opphav

frå tysk; samanheng med surre (1

Tyding og bruk

  1. fare med kvinande, surrande lyd
    Døme
    • pilene svirra gjennom lufta
    • flagre uroleg, vimse
      • skinnvengja svirra gjennom lufta
  2. fare opp i små svingar;
    Døme
    • røyken svirra opp;
    • hjulet svirra rundt
  3. vere i livleg omløp
    Døme
    • rykta svirra (om øyra);
    • det svirra med rykte på bygda
Artikkelside

sive

siva

verb

Opphav

samanheng med sipe (2

Tyding og bruk

  1. renne seint, sige
    • væta seiv inn gjennom ein sprekk i muren
  2. kome ut
    • rykta om underslaget byrja å sive ut
Artikkelside

grunnlag

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

noko som ligg til grunn;
noko å byggje (vidare) på;
Døme
  • ha eit godt, breitt grunnlag å byggje på;
  • leggje grunnlaget for vidare arbeid, forsking, for noko nytt;
  • arbeide på vitskapleg grunnlag;
  • prova gjev grunnlag for tiltale;
  • rykta har ikkje noko reelt grunnlag;
  • ha grunnlag for å hevde at ...;
  • uttale seg på grunnlag av sikre data;
  • dette kan vi fastslå med grunnlag i materialet

Faste uttrykk

  • med grunnlag i
    ut frå
  • på grunnlag av
    ut frå
Artikkelside

florere

florera

verb

Opphav

frå latin; av flor (2

Tyding og bruk

vekse, bløme;
utfalde seg, breie seg
Døme
  • rykta florerer;
  • forumet florerer av hat og framandfrykt
Artikkelside