Avansert søk

Nynorskordboka 283 oppslagsord

hest

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt hestr

Tyding og bruk

hovdyr av slekta Equus som blir brukt til trekk-, ride- og kløvdyr;
Equus caballus
Døme
- køyre med hest og vogn;
- sitje til hest;
- slite som ein hest
- - arabarhest
  - dølahest
  - fullblodshest
hanndyr av hest (1)
Døme
- var det hest eller merr?
i sjakk: springar (1)
gymnastikkapparat med fire bein til å hoppe over;
jamfør bøylehest
hestekraft
Døme
- ein motor på 10 hestar
brukt som etterledd i samansetningar som nemner visse dyr
- - flodhest
  - havhest
brukt som etterledd i samansetningar som nemner menneske
- - lesehest
  - pugghest
brukt som etterledd i samansetningar som nemner ting
- - gyngehest
  - sengehest

Faste uttrykk

apostlanes hestar
føtene;
jamfør apostelhestar
ta i bruk apostlanes hestar av klimaomsyn
ikkje ti ville hestar
absolutt ingen eller ingenting
ikkje ti ville hestar kunne få henne til å gå dit
kome seg opp på hesten igjen
prøve på nytt etter eit nederlag
laget satsar på å kome seg opp på hesten igjen etter tapet på heimebane
satse på feil hest
gå inn for noko som viser seg å bli mislykka
setje seg på sin høge hest
te seg på ein overlegen, hoven måte
trojansk hest
- (opphavleg om den hole trehesten som grekarane gøymde seg i slik at dei kunne koma skjult inn i Troja) fiendsleg element, person eller gruppe som finst i løynd og som kan vise seg å vere farleg for omgjevnadene
- skadeleg programkode som er skjult i eit legitimt dataprogram;
  trojanar (2)

sirkushest

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

dressert hest som gjer kunster på sirkus
person som meistrar ein kunst fullt ut
person som er van med å vere i rampelyset i eit visst miljø

spenne 4

spenna

verb

Opphav

norrønt sperna, spenna

Tyding og bruk

støyte til med foten;

Døme

dei spente og slo;
ho spenner ein fotball;
spenne borti noko;
spenne imot med føtene

Faste uttrykk

spenne bein for/under
- plassere foten sin framfor foten til ein annan slik at hen snublar
- forsøkje å øydeleggje for ein annan
  dette spenner bein for reforma;
  hendinga spente bein under dei vidare planane
spenne frå
løyse (særleg hest frå vogn)
ho hjelper til med å spenne frå og ordne med hestane
spenne krok for
setje beinet slik at ein annan snublar i det

ri 2, ride

rida

verb

Opphav

norrønt ríða

Tyding og bruk

sitje på ryggen av eit dyr og styre det framover;
ferdast på hesteryggen
Døme
- ri på ein hest;
- ri i galopp
sitje skrevs over noko
Døme
- ri på gjerdet;
- ri på båtkvelven
bikke
Døme
- ri over
plage eller tyngje over tid
Døme
- det rir meg som ei mare;
- riden av skuldkjensle;
- poeten er riden av kjærleikslengt
segle eller ferdast på sjø eller bølgje
ha fordel eller nytte av
Døme
- ri på ei popularitetsbølgje
om hanndyr: stige opp på hodyr for å gjennomføre paring

Faste uttrykk

ikkje ri den dagen ein salar
vere sein i vendinga
ri for anker
liggje for anker i storm
ri inn
temje eller dressere til ridedyr
ri kjepphestar
stadig gje til kjenne si (fastlåste) meining om eit emne
ri nokon som ei mare
vere ei stor plage for nokon
dei økonomiske vanskane rei henne som ei mare
ri paragrafar
følgje lova svært strengt;
vere pirkete og formell;
jamfør paragrafryttar
ri prinsipp
tvihalde på prinsippa sine utan å ta omsyn til andre faktorar;
jamfør prinsippryttar
ri stormen av
- kome gjennom ein storm med å liggje på vêret
  ri av ein storm
- klare seg gjennom vanskar
  ministeren reid stormen av

utegang

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

det at dyr er ute, ofte heile året

Døme

sauer på utegang;
ein hest på utegang

svart 2

adjektiv

Opphav

norrønt svartr

Tyding og bruk

med farge som liknar sot eller kol
Døme
- svarte sko;
- ein svart hest;
- svarte haustnetter;
- midt på svarte natta
om person eller folkegruppe: som har medfødd mørk hudfarge;
jamfør brun (2, 2) og kvit (2)
Døme
- dei svarte befolkninga i USA;
- førebiletet hennar er den svarte kvinna Rosa Parks
- brukt som substantiv:
  dei svarte og kvite i Sør-Afrika
mørk, aud
Døme
- midt i svarte skogen
skiten, urein
Døme
- vere svart på fingrane;
- bli svart på kleda
fullpakka
Døme
- svart av folk
berr (1), snau (2, 1)
Døme
- sauene gnog svart kring seg
som er utan fangst
Døme
- dra svarte garn
dyster, mislykka, mørk
Døme
- alt var svart og håplaust;
- brått vart alt svart for meg;
- ein svart dag for norsk skeisesport;
- det er berre svarte armoda;
- framtidsutsiktene er svartare enn nokon gong;
- da det såg som svartast ut, reiste laget seg
- brukt som adverb:
  sjå svart på framtida
brukt om pengar: som er unndregen skatt;
som går føre seg uoffisielt og ulovleg;
motsett kvit (4)
Døme
- svarte pengar;
- landet har ein stor svart økonomi;
- ein av fire har kjøpt svarte tenester
- brukt som adverb:
  arbeide svart
brukt i eid
Døme
- for svarte svingande!

Faste uttrykk

arbeide/jobbe svart
arbeide for svarte pengar
dei arbeidde svart heile sommaren;
det er ulovleg å jobbe svart
på svarte livet
alt ein orkar
henge i på svarte livet
svart hav
hav utan fisk
svart hol
område i verdsrommet med så sterk gravitasjon at ingenting slepp ut, ikkje eingong lys
svarte hol ser ein ikkje, men ein kan sjå verknaden på omgjevnadene
svart humor
grotesk, pessimistisk humor
svart kaffi
kaffi utan fløyte eller mjølk
svart lygn
sjofel lygn
svart magi
trolldom som siktar mot å skade eller drepe;
svartekunst
svarte pengar
skattepliktige pengar som ein lèt vere å betale skatt for

ulsblakk, ulvsblakk

adjektiv

Opphav

av ulv ( og blakk

Tyding og bruk

om hest: lys gul eller kvit med mørk ryggstripe

Døme

ein ulsblakk fjordhest

gulblakk

adjektiv

Tyding og bruk

blakk (2) med gulvore skjær

Døme

ein gulblakk hest

elgsblakk

adjektiv

Tyding og bruk

kvitgrå eller gråbrun farge på hest;

Døme

ein elgsblakk hest

smatte

smatta

verb

Opphav

lydord; samanheng med smatre

Tyding og bruk

lage ein smellande lyd med munnen
Døme
- smatte når ein et;
- han smatta på pipa
- brukt som adjektiv:
  ein smattande lyd
smekke med tunga (for å få hest til å gå)
Døme
- smatte på hesten

Resultat per side: