Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 126 oppslagsord

grammatikk

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom latin (ars) grammatica; frå gresk grammatike (techne), av gramma ‘bokstav, det som er skrive’

Tyding og bruk

lære om korleis eit språk er oppbygd;
særleg formverk og syntaks, men òg lydverk, tydingslære og pragmatikk
lærebok i grammatikk (1)

Artikkelside

svak

adjektiv

Opphav

av lågtysk swak

Tyding og bruk

som har liten styrke;
veik (2, 1), kraftlaus (1)
Døme
- ha svake musklar;
- han er svakare enn andre barn;
- ein svak vind;
- motoren var for svak
som toler lite;
sjukleg, skrøpeleg
Døme
- ha svake nervar;
- ho er framleis svak etter operasjonen
som har liten innverknad eller kraft
Døme
- ei svak gruppe;
- svak motstand
- brukt som substantiv:
  dei svake i samfunnet
- brukt som adverb:
  sjå behova til dei svakast stilte
som har liten makt eller autoritet
Døme
- ei svak regjering;
- få kritikk for svak leiing
som ein nesten ikkje legg merke til
Døme
- ei svak lukt;
- ein svak nedgang i talet på selde bustader;
- veksten var svakare enn venta
- brukt som adverb:
  eit svakt opplyst rom;
  ho klemde handa hans svakt
lite fast;
ettergjevande
Døme
- vere svak i trua
lite solid;
usikker
Døme
- ha svak økonomi
lite vellukka;
dårleg
Døme
- ein svak prestasjon;
- svake resultat;
- laget har hatt ein svak start på sesongen;
- dette er den svakaste boka hennar;
- regelverket er for svakt
- brukt som adverb:
  den norske krona står svakt
i grammatikk: med regelviss bøying;
linn (3);
til skilnad frå sterk (11)

Faste uttrykk

det svake kjønn
utdatert nemning for kvinner
svak bøying
bøying med tillagd ending i preteritum;
linn bøying;
til skilnad frå sterk bøying
svak side
feil, mangel
ei svak side ved rapporten;
undersøkinga har svake sider
svake substantiv
substantiv som endar på trykklett vokal;
linne substantiv;
til skilnad frå sterke substantiv
svake verb
verb som får bøyingsending i preteritum;
linne verb;
til skilnad frå sterke verb
vere svak for
gjerne ville ha;
ikkje kunne motstå
ho er svak for det søte

Artikkelside

oblik

adjektiv

Opphav

frå latin, av obliquus ‘skeiv’

Tyding og bruk

i grammatikk: som ikkje står i nominativ

Døme

oblike kasus;
oblik form av eit ord

Artikkelside

subjekt

substantiv inkjekjønn

Opphav

frå latin, av subjicere ‘leggje inn under’

Tyding og bruk

i filosofi: sansande, tenkjande, viljande eg;
motsett objekt (1)
i grammatikk: setningsledd som verbalet (1 seier noko om, og som nemner det som er eller gjer noko i aktive setningar, og det som handlinga blir retta mot i passive setningar
Døme
- 'jenta' er subjekt i setninga ‘jenta lo’

Faste uttrykk

formelt subjekt
ord, vanlegvis ‘det’, som står på subjektsplassen i ei setning der det eigenlege subjektet kjem seinare eller der verbet ikkje krev subjekt
i setninga ‘det er kaldt’ er ‘det’ formelt subjekt
logisk subjekt
setningsledd som står for den eller det handlande, men som ikkje treng vere identisk med det grammatiske subjektet

Artikkelside

personleg

adjektiv

Opphav

av person

Tyding og bruk

som gjeld, høyrer til eller er retta mot éin person
Døme
- få personleg kritikk;
- ha god personleg hygiene;
- eg skreiv eit personleg brev til henne;
- har du ei personleg meining om dette?
- ho har ein personleg sekretær
privat (2, 2), intim (1)
Døme
- religion er ei personleg sak;
- han stilte meg eit svært personleg spørsmål;
- ho fortalde ei personleg historie
som byggjer på eigne røynsler
Døme
- eg har personleg kjennskap til å leve i eit ufritt land
som ein sjølv gjer
Døme
- eg skal personleg ta meg av saka;
- ho var personleg vitne til hendinga
som ein tenkjer seg at eksisterer som personlegdom
Døme
- tru på ein personleg gud
i grammatikk: som har med person (4) å gjere

Faste uttrykk

personleg datamaskin
liten datamaskin meint for éin brukar;
pc
personleg pronomen
pronomen brukt for å vise til ein grammatisk person (4)
‘han’ og ‘deg’ er døme på personlege pronomen

Artikkelside

sterk

adjektiv

Opphav

norrønt sterkr

Tyding og bruk

som har stor kraft;
kraftig (1)
Døme
- vere sterk i armane;
- ein sterk mann;
- bilen har sterk motor
som toler mykje, varer lenge;
solid, varig
Døme
- ein sterk kjetting;
- sterke sko
mektig (1)
Døme
- ein sterk stat;
- opposisjonen er sterk
fast (3)
Døme
- vere sterk i trua;
- ha ein sterk vilje
med stor innverknad;
handlekraftig
Døme
- han vil vere den sterke mannen i regjeringa
drastisk, krass
Døme
- bruke sterke ord;
- bruke sterke middel
heftig (1), overhendig (1)
Døme
- vere i sterk sinnsrørsle;
- filmen hadde mange sterke scener
intens, kraftig
Døme
- sterk lyd;
- sterk varme;
- sterk storm
- brukt som adverb:
  føle sterkt for noko;
  det regna sterkt;
  ha sterkt blå auge;
  prisane er sterkt nedsette
flink, god
Døme
- vere sterk i rekning;
- eit felt med mange sterke løparar;
- gå eit sterkt løp
med kraftig lukt, smak eller verknad
Døme
- sterk kaffi;
- sterkt brennevin
i grammatikk: utan ending i grunnform eller bøying;
til skilnad frå svak (9)

Faste uttrykk

sterk bøying
om verb i germanske språk: bøying utan tillagd ending i preteritum, ofte med vokalendring i rotstavinga;
jamfør linn bøying og svak bøying
verb som ‘grine’ og ‘bite’ har sterk bøying
sterk side
god eigenskap
viljen til å hjelpe dei som er i naud, er ei sterk side ved folk;
kommunikasjon er ikkje den sterkaste sida deira
sterke saker
- alkohol eller andre rusmiddel
- noko som vekkjer oppsikt eller er sjokkerande
  vald og brotsverk er ofte sterke saker
sterke verb
i germanske språk: verb som dannar preteritum utan bøyingsending, ofte med vokalendring i rotstavinga;
til skilnad frå linne verb
'grine' og 'bite' er døme på sterke verb

Artikkelside

singularis, singular

substantiv hankjønn

Opphav

av latin singulus ‘einaste, einskild’

Tyding og bruk

i grammatikk: form av eit ord eller ein frase som viser at det er tale om éin;

eintal;

forkorta sg. eller sing.;

motsett pluralis

Artikkelside

singularform

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

i grammatikk: form i singularis

Artikkelside

kunst

substantiv hankjønn eller hokjønn

Opphav

av lågtysk , opphavleg ‘det å kunne’

Tyding og bruk

oppøvd evne;
dugleik
Døme
- kunsten å gå på ski;
- gjere kunstar på hesteryggen;
- magiske kunstar
- - ingeniørkunst
  - kokekunst
  - legekunst
uttrykk for eller medviten bruk av menneskeleg fantasi og skaparevne til å skape verk som påverkar mottakaren kjenslemessig, estetisk eller intellektuelt
Døme
- kunst og kultur;
- norsk kunst;
- ofre seg for kunsten
- - diktekunst
  - målarkunst
  - tonekunst
produkt av kunstnarleg verksemd;
kunstverk (1)
Døme
- ho har mykje kunst på veggene
- - brukskunst
triks;
list (2
Døme
- bruke alle slags kunstar for å kome unna
brukt som føreledd i samansetningar: kunstig eller syntetisk framtilt produkt;
til skilnad frå naturprodukt
- - kunstgras
  - kunstis
  - kunstsilke

Faste uttrykk

dei frie kunstane
kunnskap som ein borgar i mellomalderen burde ha (grammatikk, dialektikk, logikk, retorikk, aritmetikk, astronomi og musikk);
allmenndanning
det er ingen kunst
det er ikkje eit problem;
det er ikkje vanskeleg
det er ingen kunst å lage gode vaflar;
å stå på ski er ingen kunst;
å gå på hender? Det er jo ingen kunst!
etter alle kunstens reglar
etter god skikk for det som skal gjerast;
svært grundig

Artikkelside

utfylling

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å fylle eit tomrom, ei opning, eit hol eller liknande;
noko som fyller ut eit tomrom, ei opning eller liknande
Døme
- utfyllingane skal utvide hamna
det å skrive i dei tomme felta på eit skjema eller liknande;
det å fylle ut (1)
Døme
- utfylling av blankettar
det å gjere noko meir fullstendig;
supplering
i grammatikk: setningsledd som eit anna setningsledd krev for at setninga skal vere velforma
Døme
- verbet krev ei utfylling

Artikkelside

Resultat per side: