Avansert søk

Nynorskordboka 34 oppslagsord

dominerande

adjektiv

Opphav

presens partisipp av dominere

Tyding og bruk

som gjer seg mest gjeldande;
herskesjuk
Døme
- ein dominerande leiar;
- vere dominerande i gruppa
framskoten, overveldande
Døme
- dominerande drag;
- ha ein dominerande plass
om arveanlegg: dominant (2, 2)
Døme
- dominerande gen

dominere

dominera

verb

Opphav

av latin dominari, av dominus ‘herre’

Tyding og bruk

vere herre over, rå over;
vere særleg framståande, ha overtak eller overvekt
Døme
- stormakta dominerer over grannelanda
gjere seg (for mykje) gjeldande
Døme
- bygget dominerer i landskapet;
- norske varer dominerer på marknaden

trone 1

substantiv hokjønn

Opphav

frå gresk ‘stol’

Tyding og bruk

gild, utsmykka (og opphøgd) stol som sete for høgtståande person, regjerande monark, pave eller liknande
Døme
- ei trone med løveforma sidestykke;
- stå for Guds trone
stilling eller mynde som øvste statsoverhovud;
regjeringsmakt
Døme
- kronprinsen tok over trona etter faren;
- vippe dei borgarlege partia ned frå trona
dominerande posisjon i idrett eller annan konkurransesituasjon
Døme
- den norske løparen tok over trona

Faste uttrykk

sitje på trona
ha posisjon som monark;
regjere

konkurranse

substantiv hankjønn

Uttale

konkuranˊse eller konkuranˊgse

Opphav

gjennom fransk, frå latin; jamfør konkurrere

Tyding og bruk

tilskiping der ein etter visse reglar kjempar om å bli best, til dømes i idrett;
kappestrid, tevling (1)
Døme
- deltakarane varma opp før konkurransen;
- laget vann konkurransen;
- stelle til leikar og konkurransar for barn
- - gjettekonkurranse
  - idrettskonkurranse
  - straffesparkkonkurranse
situasjon der ein prøver å bli dominerande eller oppnå fordelar på ein marknad, i ein bransje eller liknande
Døme
- økonomisk konkurranse;
- ho fekk stillinga i konkurranse med to andre søkjarar;
- opne for konkurranse mellom ulike aktørar
- - anbodskonkurranse
  - arkitektkonkurranse

Faste uttrykk

open konkurranse
konkurranse om å få eit oppdrag eller oppnå ein fordel der alle interesserte kan vere med
det skal vere open konkurranse før fornying av avtalane
utanfor konkurranse
som ikkje er påmeld i ein konkurranse
filmen vart vist utanfor konkurranse i Cannes

konge 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt konungr

Tyding og bruk

mannleg statsoverhovud i eit monarki;
hovding i ættesamfunn
Døme
- Hans Majestet Kongen;
- bli konge etter far sin;
- bli krona til konge
- - arvekonge
  - frankarkonge
  - unionskonge
  - vikingkonge
i bunden form eintal: regjeringa
Døme
- gjelde frå den tid Kongen fastset
herskar over eit (tenkt) rike;
Gud, Kristus
Døme
- han som er konge frå æve til æve
person som er den gjævaste eller mektigaste i sitt slag eller på sitt område
Døme
- kongen i norsk kulturliv;
- han var kongen i gata
- - aviskonge
  - skikonge
  - skyttarkonge
dyr som er det største eller gjævaste innan ei gruppe, eller som har ein utsjånad som let seg assosiere med ein konge;
jamfør kongeørn
Døme
- løva er kongen over dyra
- - alkekonge
  - fuglekonge
  - sildekonge
i kortspel: nest høgaste kort, mellom ess (2, 1) og dame (4)
Døme
- ha konge og knekt på handa
i sjakk: viktigaste brikke
Døme
- setje kongen matt

Faste uttrykk

i kongens klede
i soldatuniform
kongen på haugen
- barneleik der målet er å nå toppen av ein haug først og hindre andre frå å gjere det same
- i overført tyding: person som har overtaket eller er dominerande
  ho har vore konge på haugen i narkotikamiljøet i mange år;
  seniorlaget var dei verkelege kongane på haugen
kongens kar
soldat
Kongens råd
regjeringa
skogens konge
elg
jakta på skogens konge var i gang

haug

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt haugr

Tyding og bruk

(rundvoren) høgd i terrenget
Døme
- dei vart borte bak ein haug;
- huset på haugen
som har form som ein haug (1);
dunge (1, 1);
samankasta hop
Døme
- ein haug med jord;
- kleda låg i ein haug på golvet
stor mengd, mykje
Døme
- kjøpe ein haug med bøker;
- ein heil haug med pengar
i folketru: bustad for haugfolk og andre underjordiske

Faste uttrykk

gammal som alle haugane
veldig gammal;
utgammal
kongen på haugen
- barneleik der målet er å nå toppen av ein haug først og hindre andre frå å gjere det same
- i overført tyding: person som har overtaket eller er dominerande
  ho har vore konge på haugen i narkotikamiljøet i mange år;
  seniorlaget var dei verkelege kongane på haugen
leggje i haug
om eldre forhold: gravleggje (1), haugleggje
midt i haugen
blant det middelmåtige eller gjennomsnittlege
dei hamna midt i haugen blant deltakarane;
filmen landar midt i haugen av sånne filmar
over alle haugar
langt borte;
langt av stad
ta i haugen
velje på måfå i mengda

fe 2

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt fé

Tyding og bruk

krøter, husdyr (særleg ku, sau og geit)
Døme
- gjete feet;
- folk og fe
tosk, naut (2)
Døme
- ditt fe!
- eg har vore eit fe!

Faste uttrykk

fe og frægd
om norrøne forhold: rikdom og ære;
jamfør frægd (1, 1)
vinne fe og frægd
norsk raudt fe
dominerande storferase i Noreg;
forkorta NRF

dominant 2

adjektiv

Opphav

same opphav som dominant (

Tyding og bruk

som har overtaket;
dominerande (1)
Døme
- underkaste seg ein dominant mann
om arveanlegg: som trer tydlegast fram;
dominerande (3);
motsett recessiv

Faste uttrykk

dominant gen
arveanlegg som framkallar ein eigenskap fullt ut, så sant det er til stades

hovudretning

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

viktigaste retning (1)
Døme
- dei fire hovudretningane på kompasset
dominerande tendens (1) eller utvikling (1)
Døme
- ei politisk hovudretning;
- hovudretninga innanfor arkitektur på 1930-talet

tyrannisk

adjektiv

Opphav

Tyding og bruk

dominerande (1), herskesjuk;

Døme

tyranniske personar;
tyrannisk framferd

Side 1 av 4

Resultat per side: