Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 24 oppslagsord

autoritet

substantiv hankjønn

Uttale

æutoriteˊt

Opphav

av latin auctoritas ‘gildskap, mynde’

Tyding og bruk

makt til å bestemme grunna på fagleg innsikt
Døme
- ha stor autoritet;
- bøye seg for autoriteten til nokon
person eller institusjon med autoritet (1)
Døme
- vere ein av autoritetane på eit område

Artikkelside

myndig

adjektiv

Opphav

av lågtysk mundich, opphavleg ‘som har makt’; av gammalhøgtysk munt ‘vern’

Tyding og bruk

som har nådd vaksen alder (i Noreg 18 år), og som kan gjere avtaler og rå over eigne midlar utan medverknad av verje (1, 1);
til sklinad frå mindreårig og umyndig
Døme
- nå myndig alder;
- ho blir myndig neste år
som vitnar om makt og autoritet;
fast (3), verdig (2), bestemd (2)
Døme
- tale i ein myndig tone;
- gripe inn med myndig hand;
- ein myndig leiar
- brukt som adverb:
  ho opptredde alltid myndig og bestemd

Artikkelside

sjølvtryggleik

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

det å vere sikker på seg sjølv;

sjølvtillit

Døme

ho opptrer med sjølvtryggleik og naturleg autoritet

Artikkelside

svak

adjektiv

Opphav

av lågtysk swak

Tyding og bruk

som har liten styrke;
veik (2, 1), kraftlaus (1)
Døme
- ha svake musklar;
- han er svakare enn andre barn;
- ein svak vind;
- motoren var for svak
som toler lite;
sjukleg, skrøpeleg
Døme
- ha svake nervar;
- ho er framleis svak etter operasjonen
som har liten innverknad eller kraft
Døme
- ei svak gruppe;
- svak motstand
- brukt som substantiv:
  dei svake i samfunnet
- brukt som adverb:
  sjå behova til dei svakast stilte
som har liten makt eller autoritet
Døme
- ei svak regjering;
- få kritikk for svak leiing
som ein nesten ikkje legg merke til
Døme
- ei svak lukt;
- ein svak nedgang i talet på selde bustader;
- veksten var svakare enn venta
- brukt som adverb:
  eit svakt opplyst rom;
  ho klemde handa hans svakt
lite fast;
ettergjevande
Døme
- vere svak i trua
lite solid;
usikker
Døme
- ha svak økonomi
lite vellukka;
dårleg
Døme
- ein svak prestasjon;
- svake resultat;
- laget har hatt ein svak start på sesongen;
- dette er den svakaste boka hennar;
- regelverket er for svakt
- brukt som adverb:
  den norske krona står svakt
i språkvitskap: med regelviss bøying;
linn (3);
til skilnad frå sterk (11)

Faste uttrykk

det svake kjønn
utdatert nemning for kvinner
svak bøying
bøying med tillagd ending i preteritum;
linn bøying;
til skilnad frå sterk bøying
svak side
feil, mangel
ei svak side ved rapporten;
undersøkinga har svake sider
svake substantiv
substantiv som endar på trykklett vokal;
linne substantiv;
til skilnad frå sterke substantiv
svake verb
verb som får bøyingsending i preteritum;
linne verb;
til skilnad frå sterke verb
vere svak for
gjerne ville ha;
ikkje kunne motstå
ho er svak for det søte

Artikkelside

makt

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt makt, frå lågtysk; samanheng med måtte

Tyding og bruk

det å kunne bestemme over andre eller kunne styre ei utvikling;
sterk innverknad;
herredøme (2), mynde (2, 1), autoritet (1)
Døme
- kunnskap er makt;
- ha makt over nokon;
- ta makta i landet;
- kome til makta;
- det står ikkje i mi makt å hindre det
stat eller institusjon som har makt (1)
Døme
- ei nøytral makt;
- gå i teneste hos ei framand makt
- - statsmakt
  - stormakt
  - styresmakt
  - verdsmakt
kraft, styrke
Døme
- eg har inga makt i armane;
- bruke makt for å opne døra;
- ta i av all makt
vald, tvang
Døme
- bruke makt for å oppnå noko;
- eg tok frå henne lommeboka med makt
stridskrefter
- - krigsmakt
  - våpenmakt
overnaturleg vesen
Døme
- gode og vonde makter

Faste uttrykk

få/ha nokon i si makt
få eller ha råderett over noko eller nokon
musikaren fekk publikum i si makt;
ordføraren hadde tala i si makt
ha ordet i si makt
vere god til å uttrykkje seg
setje makt bak noko
tvinge fram noko
ha vilje til å setje makt bok krava
stå ved makt
vere gyldig

Artikkelside

banne

banna

verb

Opphav

norrønt banna, opphavleg ‘lyse i bann’; av bann

Tyding og bruk

uttrykkje sterke kjensler gjennom tabuord, ofte ord knytte til religion, kjønn osv.;

sverje (2), bruke eidar

Døme

banne og sverje;
han bannar for mykje

Faste uttrykk

banne i kyrkja
seie imot eller spotte ein autoritet eller noko heilagt
å seie dette høgt er å banne i kyrkja
banne på
vere viss på
det kan du banne på

Artikkelside

smaksdomar, smaksdommar

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

person med autoritet til å påverke andre med oppfatningar om kva som er godt og dårleg, særleg i kunst og litteratur
Døme
- litterære smaksdomarar
person som har til oppgåve å døme om smaken på matvare eller drikkevare
Døme
- smaksdomarar testa fisken