Avansert søk

Nynorskordboka 41 oppslagsord

slegen

adjektiv

Opphav

Tyding og bruk

som er sett ut av spel;

overvelda;

Døme

han har vorte ein slegen mann;
dei slegne motstandarane;
eg vart slegen av angst;
dei vart slegne av undring

fri 2

adjektiv

Opphav

av lågtysk vri

Tyding og bruk

om person, stat eller styre: som har eller gjev fulle politiske rettar
Døme
- frie borgarar;
- innbyggjarane er frie;
- landet har ein fri riksskipnad;
- den frie verda;
- frie val
politisk sjølvstyrt;
uavhengig
Døme
- eit fritt land;
- eitt fritt folk;
- den frie pressa
verna av lova;
trygg for åtak
Døme
- ha fritt leide
ikkje innesperra eller i fangenskap
Døme
- på fri fot
- brukt som adverb
  sleppe fri;
  setje nokon fri
utan stengsel eller hinder (for ferdsel, rørsle, sikt eller liknande)
Døme
- fritt armslag;
- fritt farvatn;
- fri bane;
- fritt utsyn;
- på fri mark;
- i Guds frie natur
- brukt som adverb
  puste fritt;
  vekse fritt;
  falle fritt;
  garden ligg fritt til
ikkje kontrollert eller regulert (av det offentlege);
tillaten for alle;
allmenn, open
Døme
- fri konkurranse;
- den frie marknaden;
- fritt fiske;
- fritt tilgjenge;
- fritt ord
ikkje strengt bunden til reglar, mønster, førebilete eller liknande;
sjølvstendig, fordomsfri
Døme
- fri oppseding;
- fri rytme;
- fri assosiasjon;
- fri fantasi;
- fri kjærleik
- brukt som adverb
  fritt omsett etter tysk
utan særleg påverknad eller omsyn av noko slag;
uavhengig, upåverka
Døme
- ha fritt val;
- av fri vilje;
- den frie viljen;
- på fritt grunnlag;
- fri utvikling
- brukt som adverb
  kunne velje fritt;
  stille nokon fritt;
  stå heilt fritt
utan særleg tvang, restriksjonar eller liknande
Døme
- leve eit fritt liv
- brukt som adverb
  ha det fritt på jobben
lausriven frå band, plikter, ansvar og liknande
Døme
- kjenne seg fri som fuglen;
- vere fri og frank
trygg, open og direkte;
frimodig, beintfram (1)
Døme
- ha eit fritt blikk;
- føre eit fritt språk;
- det rådde ein fri tone i laget;
- vere fri av seg;
- får eg vere så fri å …
- brukt som adverb
  dette meiner eg fritt;
  snakke fritt ut
som har (mellombels) fritak frå arbeid, skule eller andre plikter;
friteken, unnateken
Døme
- ta seg fri frå skulen;
- ha fri frå jobben;
- eg vil be meg fri;
- sleppe fri frå militæret
som unngår;
som er spart for;
kvitt (3, 1)
Døme
- gå fri all sut;
- fri for angst;
- bli fri sjukdomen
ikkje skyldig eller innblanda;
jamfør frikjenne
Døme
- kjenne nokon fri;
- dømme nokon fri
som er utan;
tom (1)
Døme
- vere fri for mat;
- det er fritt for mus no;
- boka er fri for humor
- - alkoholfri
  - feberfri
  - feilfri
  - isfri
  - rentefri
brukt som etterledd i samansetningar: utan fare for;
trygg, sikker
- - dirkefri
  - frostfri
  - krympefri
  - rustfri
gratis
Døme
- fri kost og losji;
- fri skyss
- brukt som adverb
  få boka fritt tilsend
i fysikk og kjemi: som ikkje er bunden til noko;
ikkje i sambinding
Døme
- frie elektron;
- fri energi

Faste uttrykk

det er ikkje fritt for
ein kan ikkje nekte for
det er ikkje fritt for at det breier seg ein viss skepsis
frie hender
full handlefridom
ho fekk frie hender til å lage ein ny radioserie
fritt fall
- fall som ikkje blir hindra av mekanisk motstand
- rask og kraftig nedgang i verdi, prestisje eller liknande
  verdsøkonomien var i fritt fall
gå fri
sleppe straff;
sleppe unna
ha ryggen fri
- vere sikra mot kritikk og åtak fordi ein handla etter reglane eller på andre måtar har gardert seg
- vere sikra mot fysisk angrep bakfrå
i det fri
utandørs
frukost i det fri
ikkje vere fri for
måtte vedgå at nokon er eller gjer det som er nemnt
han er ikkje fri for å vere tjuvaktig

edderkopp

substantiv hankjønn

Opphav

av dansk edder ‘eiter’ og kop ‘noko tjukt, oppsvulma’

Tyding og bruk

leddyr av ordenen Araneae der hovudet har vakse saman med brystet, og der bakkroppen er skild frå resten av kroppen med ei djup innsnøring;
kongro
Døme
- ha angst for edderkoppar;
- bli biten av ein giftig edderkopp
i overført tyding: nokon som styrer eit nettverk av andre menneske i det skjulte
Døme
- ho er sjølve edderkoppen i systemet;
- han var edderkoppen i eit internasjonalt terrornettverk

bekymre

bekymra

verb

Uttale

bekjymˊre

Opphav

gjennom bokmål, frå lågtysk; samanheng med kummer

Tyding og bruk

skape angst hos nokon;

uroe

Døme

utviklinga bekymrar mange

Faste uttrykk

bekymre seg
uroe seg
bekymre seg for helsa;
ha mykje å bekymre seg over

snøre 2

snøra

verb

Opphav

Tyding og bruk

binde kring;
surre i hop;
dra saman (med snor)
- snøre sekken og gå;
- snøre støvlane sine
refleksivt:
- brystet, halsen snørte seg saman av angst, tørste

Faste uttrykk

snøre att
stengje
snøre inn
gjere trongare el. smalare
snøre opp
opne ved å løyse band
snøre seg inn
bruke snøreliv

skrekk

substantiv hankjønn

Opphav

frå tysk

Tyding og bruk

sterk kjensle av angst eller frykt for noko;
otte (2, 1), redsle (1)
Døme
- bli stiv av skrekk;
- ha skrekk for noko
noko som verkar skremmande
Døme
- ei hending til skrekk og åtvaring

Faste uttrykk

setje skrekk i
skremme
skrekk og gru
- redsle og uhygge
  tenkje med skrekk og gru på noko
- brukt for å uttrykkje misnøye eller støkk
sleppe med skrekken
kome ifrå noko med knapp margin og utan mein
han slapp unna ulykka med skrekken
ta skrekken
bli redd, få nok
nokre tok skrekken og stakk av

engste

engsta

verb

Opphav

frå lågtysk; av angst

Faste uttrykk

engste seg
vere ottefull;
uroe seg
engste seg for krig;
engste seg for ingenting;
ho engsta seg for å delta i debatten;
dei engsta seg for at det skulle gå gale

angst

substantiv hankjønn

Opphav

frå lågtysk

Tyding og bruk

sterk frykt, otte (, 1), uro

Døme

få angst;
ha angst for noko;
vere plaga av angst;
angsten for framtida;
vere full av angst;
hendinga skapte angst

Faste uttrykk

sosial angst
frykt for visse sosiale situasjonar
han har sosial angst og depresjonar

sjukleg, sjukeleg

adjektiv

Tyding og bruk

som ofte er sjuk;
veikhelsa
Døme
- barnet er sjukleg
overspent, unormal
Døme
- ha ein sjukleg angst for noko

panfobi

substantiv hankjønn

Opphav

frå gresk, av pan- og -fobi

Tyding og bruk

sjukleg angst mot alt mogleg;

jamfør fobi

Resultat per side: