Avansert søk

Nynorskordboka 54 oppslagsord

føyse

føysa

verb

Opphav

samanheng med fuse

Tyding og bruk

drive, jage;
hive, slengje (1);
føykje (2, 2)
Døme
- føyse nokon unna;
- vinden føyser saman snøen
syde (4);
sprute, gøyse (2, 1)
Døme
- elva føyser fram;
- røyken føyste fram
drive på hardt og uvørde
Døme
- føyse ifrå seg arbeidet
huske (2, 2), disse (2, 1)
Døme
- føyse ungen på fanget

kvileheim

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

eldre nemning for institusjon der eldre og sjuke får omsorg;
jamfør omsorgssenter, pleieheim, rekreasjonssenter
brukt i uttrykk med nekting for å skildre situasjonar som ikkje byr på kvile
Døme
- å ha ein stor eigedom er langt ifrå nokon kvileheim

kvar ifrå

adverb

Opphav

Tyding og bruk

frå kva stad

Døme

kvar ifrå kjem du?

hefte 1

substantiv inkjekjønn

Opphav

jamfør norrønt hepti ‘handtak’; av hefte (

Tyding og bruk

seinking;
hindring (2)
Døme
- all snøen førte til mykje hefte i arbeidet;
- det blir ikkje noko hefte med å ha dei med
noko som heftar, hindrar, stengjer;
stengsel;
stad som det er vandt å kome frå
Døme
- hesten sprang ifrå meg til han kom til eit hefte
plikt som kviler på ein fast eigedom, til dømes lån eller avgrensing av bruken;
klausul
samling av ark, blad eller blankettar som er hefta saman;
mindre, uinnbunden bok
Døme
- første hefte i serien kjem i januar
- - julehefte
  - notehefte

halvnær

adjektiv

Tyding og bruk

ikkje så langt ifrå;

temmeleg nær

Døme

eg var ikkje eingong halvnær å vinne på loddet

hald

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt hald

Tyding og bruk

det å halde;
halding
- - hushald
  - kosthald
  - måtehald
  - tilhald
  - vedlikehald
tak (2, 1), feste (1, 1)
Døme
- få hald på;
- det er godt hald i brødet;
- sy kjolen i eit tøy med godt hald i
styrke (1, 1), støleik;
pålitelegskap
Døme
- det var lite hald i det han sa;
- eit rykte det ikkje er hald i
handtak;
list på vegg til å setje reiskap eller liknande i
Døme
- trive om haldet
avstand, fråstand
Døme
- det var for langt hald til å skyte;
- eg kom på kloss hald;
- følgje hendingane på nært hald
stad, område eller krins av personar der noko går ut ifrå;
kant (1, side
Døme
- meldinga kom frå autoritativt hald;
- ein kan ikkje vente seg noko godt frå det haldet;
- ha noko frå høgaste hald;
- på amerikansk hald
verk eller sting i sida eller brystet
Døme
- få hald
brunsttid hos rein

binde

binda

verb

Opphav

norrønt binda

Tyding og bruk

knyte, feste med tau, reip eller liknande
Døme
- binde på seg eit hovudplagg;
- binde eit tau kring noko;
- binde om sår;
- binde opp greinene på ein bærbusk
lage eller gjere i stand med å flette, knyte eller feste på annan måte
Døme
- binde kornband;
- binde korger;
- binde inn ei bok
strikke (2, spøte (2
Døme
- binde hoser
få til å feste seg;
knyte fast til seg;
halde på plass
Døme
- grasrota bind jorda;
- steinane skal binde kvarandre i muren;
- sementen bind
i kjemi: vere knytt til
Døme
- reint jern finst ikkje i naturen, det er bunde til andre stoff
vere, bli (fast) knytt til eller avhengig av noko(n)
Døme
- vere bunden til familien;
- ho var bunden til sjukesenga
forplikte (1)
Døme
- vere bunden av konvensjonar
bringe, knyte til kvarandre
Døme
- vegen bind bygdene saman

Faste uttrykk

binde kapital
plassere kapital (1, 1) slik at han ikkje kan brukast fritt
binde opp
bestemme for ein viss bruk eller ei viss verksemd
bli bunden opp av mykje skrivearbeid;
dei er skeptiske til å binde opp så mykje pengar
binde på hender og føter
ta ifrå nokon handlefridomen
bli bunden på hender og føter av regelverk og byråkrati
binde renta
fastsetje rentefot for eit lån i ein viss periode
binde seg
- forplikte seg
  forsikringsselskapet bind seg til å gjere opp for skaden;
  ho ville ikkje binde seg til nokon
- oppføre seg ufritt;
  presse seg over evne
  dansarane bind seg for mykje

fråseparert

adjektiv

Tyding og bruk

som ein er separert ifrå;

Døme

den fråseparerte ektefellen

forlaten

adjektiv

Tyding og bruk

som nokon har reist ifrå (eller svikta);

aleine (1), einsam (2), aud (1)

Døme

forlatne hus;
kjenne seg einsam og forlaten;
det stod ein forlaten koffert på perrongen

å 5

interjeksjon

Opphav

norrønt ó

Tyding og bruk

innleiing i tilrop eller utrop
Døme
- å, Jens, kom hit!
- å, din skøyar!
- å, du som står der!
- å du, å du som det har endra seg her !
- å, herregud!
i uttrykk for eit ynske
Døme
- å, la meg få sjå!
- å, gjev det var så vel!
i uttrykk for kjensler, til dømes glede, sorg, redsle og liknande
Døme
- å, kor vondt det var!
- å, kor fint vi skal få det!
- å nei, at det skulle gå slik!
- å, for ei ulykke!
- òg brukt til å uttrykkje overrasking, undring, ettertanke og liknande:
  å!
  å nei!
  å, for alt det folk!
  å, er det slik å forstå!
- brukt i svar på tiltale for å uttrykkje skepsis, tvil, undring:
  å?
  å, jaså?
  å, det trur eg no det eg vil om!
i vedgåing eller stadfesting (til dømes i svar på noko ein er spurd om):
Døme
- å ja, det kan vel hende;
- å jau;
- å nei;
- å nei, det kunne vel ikkje lykkast;
- å, ikkje noko anna;
- å, ho likte det ikkje;
- å, han får sjå det sidan;
- å, det går seint;
- å, han er ikkje noko vidare tess
- òg brukt til å uttrykkje likesæle, mothug, avvising og liknande:
  å, la dei få det;
  å, langt ifrå!
  å, kom ikkje med slikt!
  å, for noko tull!
forsterkande i svar på spørsmål
Døme
- vil du vere med? – Å ja!
i uttrykk for oppmoding
Døme
- å, gjev meg boka!
- å, tenk på noko anna!

Side 3 av 6

Resultat per side: