Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 11 oppslagsord

agere

agera

verb

Uttale

ageˊre

Opphav

frå latin ‘gjere, setje i rørsle’

Tyding og bruk

  1. spele (ei rolle);
    opptre som
    Døme
    • agere storkar;
    • agere dum
  2. Døme
    • agere rasjonelt
Artikkelside

navigere

navigera

verb

Opphav

frå latin , av navis ‘skip’ og agere ‘bevege framover’

Tyding og bruk

  1. styre skip, fly eller anna fartøy
    Døme
    • navigere i ureint farvatn
  2. finne posisjonen og leia for
    Døme
    • trekkfuglar kan navigere etter stjernene;
    • navigere utan GPS
  3. flytte seg i ein digital struktur
    Døme
    • med musa kan du navigere deg fram
  4. handle slik at ein oppnår det ein ynskjer
    Døme
    • leiarar må navigere klokt
  5. finne fram, orientere seg
    Døme
    • navigere i informasjonsjungelen
Artikkelside

akt 1

substantiv hokjønn

Opphav

av latin actus ‘handling’, av agere ‘handle, setje i rørsle’

Tyding og bruk

  2. Døme
    • ei kyrkjeleg akt
  3. Døme
    • ta seg eit bad etter akta
  4. hovudbolk i eit skodespel
    Døme
    • eit skodespel i fem akter;
    • bli drepen i siste akta
  5. skriftleg utgreiing;
    (saks)dokument
    Døme
    • underteikne akta
  6. (bilete av) naken modell
    Døme
    • måle akt;
    • liggjande akt
Artikkelside

aktiv 2

adjektiv

Opphav

av latin activus ‘verksam, handlande’ av actus, perfektum partisipp av agere ‘handle’

Tyding og bruk

  1. Døme
    • aktive lagsfolk;
    • aktive og passive medlemer;
    • ein aktiv idrettsutøvar;
    • ein aktiv vulkan;
    • i aktiv teneste;
    • gjere ein aktiv innsats;
    • spele ei aktiv rolle;
    • aktiv på sosiale medium;
    • politisk aktiv;
    • fysisk aktiv;
    • seksuelt aktiv
    • brukt som adverb
      • delta aktivt;
      • ta aktivt del i;
      • arbeide aktivt for noko;
      • bidra aktivt
    • brukt som substantiv
      • både dei aktive og leiarane budde på hotell
  2. om verb: som uttrykkjer ei handling eller ein tilstand som subjektet utfører eller er årsak til;
    Døme
    • verb med aktiv tyding;
    • aktiv form av verbet;
    • aktive og passive setningar

Faste uttrykk

  • aktiv dødshjelp
    tiltak for å avslutte livet til ein person som er håplaust sjuk og som sjølv ønskjer å døy
    • gje ein pasient aktiv dødshjelp
  • aktivt ordforråd
    orda ein bruker
    • ha eit større passivt enn aktivt ordforråd;
    • utvide det aktive ordforrådet sitt
Artikkelside

transaksjon

substantiv hankjønn

Opphav

frå latin av transigere ‘drive gjennom’, sisteleddet; latin agere ‘setje i rørsle’

Tyding og bruk

  1. forretning(savgjerd);
    økonomisk handling;
    • drive med transaksjonar på børsen
    • drive med skumle transaksjonar
Artikkelside

spele 2

spela

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

lågtysk spelen, spillen

Tyding og bruk

  1. Døme
    • sola spela i vassflata
  2. vere med i, drive med ball- eller kulespel
    Døme
    • spele biljard, fotball, tennis;
    • han vart spela fri og laga mål;
    • spele mot eit utanlandsk lag
  3. vere med i spel med kort, terningar og liknande
    Døme
    • spele bingo, dam, femkort, poker, sjakk;
    • spele korta sine klokt – òg: handle klokt;
    • spele falskt;
    • spele medvite på noko – utnytte noko medvite
  4. satse pengar, vedde
    Døme
    • spele lotto;
    • spele på travbana;
    • spele fallitt – særl: mislykkast;
    • spele høgt (spel) – ta stor vågnad
  5. få fram, lage musikk
    Døme
    • spele (på) fele, piano, trekkspel, grammofon;
    • spele plater;
    • spele ein sonate;
    • spele førstefiolin – òg: rå
    • om fugl: lage paringslyd
      • orrhanen spelar oppi åsen;
      • kanonane spela opp – byrja å skyte;
      • spele (opp) til dans
  6. utføre, gje liv til ei teater-, filmrolle og liknande
    Døme
    • spele ei rolle (godt, dårleg);
    • spele revy, skodespel
    • syne fram
      • teateret spelar no ‘Medmenneske’ av Olav Duun
    • agere
      • spele idiot;
      • spele lita rolle – ha lite å seie;
      • filmen, stykket har spela inn store summar – har gjeve stor inntekt
  7. Døme
    • spele ein eit puss

Faste uttrykk

  • spele ballen over til
    la (nokon annan) ta seg av (noko)
  • spele inn
    verke inn, ha noko å seie
  • spele inn
    lage opptak av (ein film)
  • spele opp
    òg: lage oppstyr, skape seg vrang
  • spele opp
    byrje spelet
  • spele på dei same strengene
    bruke dei same argumenta, verkemidla og liknande
  • spele ut mot
    setje (nokon) opp mot (kvarandre)
  • spele ut over sidelinja
    setje (nokon, seg) utanfor
  • spele ut
    ha utspelet
Artikkelside

aktør

substantiv hankjønn

Opphav

frå fransk; samanheng med agere

Tyding og bruk

handlande, medverkande person
Døme
  • alle aktørane på scena var amatørar;
  • aktørane på verdsarenaen – stormaktene
Artikkelside

aktor

substantiv hankjønn

Uttale

-aˊtorar; -atoˊrar

Opphav

frå latin ‘handlande person’; samanheng med agere

Tyding og bruk

offentleg klagar i ei straffesak, motsett forsvarar
Artikkelside

aksjon

substantiv hankjønn

Uttale

aksjoˊn

Opphav

av latin actio, av agere ‘handle, setje i rørsle’

Tyding og bruk

  1. organisert handling som har til føremål å gripe inn i eller endre ein situasjon
    Døme
    • setje i gang ein aksjon for fleire sjukeheimsplassar
  2. i fysikk: følgje av ei kraft; motsett reaksjon
    Døme
    • Newtons lov om aksjon og reaksjon

Faste uttrykk

  • gå til aksjon
    ta affære;
    gripe inn
    • politiet gikk til aksjon
  • i aksjon
    i verksemd
    • fotballspelarar i full aksjon;
    • sjå ein kokk i aksjon over grytene
Artikkelside

agitere

agitera

verb

Uttale

agiteˊre

Opphav

av latin agitare ‘setje i rørsle’; samanheng med agere

Tyding og bruk

freiste å påverke folks syn med overtaling, egging eller liknande;
Døme
  • agitere for ei sak, eit parti
Artikkelside
Side 1 av 2