Avansert søk

Nynorskordboka 179 oppslagsord

sko 2

verb

Opphav

Tyding og bruk

setje sko på
Døme
- sko ein hest
utstyre, utruste
Døme
- sko bilen med vinterdekk

Faste uttrykk

sko seg
forsyne seg grådig;
grafse til seg
sko seg på ein handel;
han veit å sko seg
vere godt/dårleg skodd
- vere godt/dårleg utrusta
  bilen er dårleg skodd for vinterføre;
  trailarane er godt skodde
- vere godt/dårleg førebudd
  ho er godt skodd for oppgåva;
  dei er dårleg skodde for ei slik oppgåve

sko 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt skór, opphavleg ‘noko som dekkjer’

Tyding og bruk

fottøy som ikkje rekk lenger enn til okla
Døme
- eit par sko;
- ta på seg skoa
- - joggesko
  - tresko
hestesko (1)
Døme
- setje sko på hesten
reiskaps- eller maskindel som skal stø opp om noko, bremse eller hindre slit
- - doppsko
  - stolpesko

Faste uttrykk

fylle skoa etter nokon
få same rolle eller funksjon som forgjengaren
gå skoa av seg
dumme seg ut;
misfare seg
kvar skoen trykkjer
kvar vanskane ligg
leiinga må vite kvar skoen trykkjer;
innbyggjarane kjenner kvar skoen trykkjer;
dei legg ikkje skjul på kvar skoen trykkjer
over ein låg sko
i fleng, uhemma
dei bedrog kvarandre over ein låg sko
springe skoa av seg
forhaste eller skunde seg

rom 4

adjektiv

Opphav

norrønt rúmr

Tyding og bruk

rommeleg (1);
vid (2;
lang (2, 4)
Døme
- romme sko;
- det var romt mellom husa;
- rom tid
brukt som adverb: godt og vel
Døme
- romt hundre deltakarar
open, fri (2
Døme
- i rom sjø
om vind: som er lett å segle i
Døme
- segle i rom vind

hoseleist, hoselest

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

fot (, 3) på hose (;

Faste uttrykk

i/på hoseleistane
berre i hosene, utan sko
han gjekk alltid i hoseleistane inne;
ho hoppa rundt på hoseleistane

forføtt, forføtte 1

substantiv inkjekjønn

Opphav

andreleddet samanheng med fot (

Tyding og bruk

(nytt) overlêr på sko
fotstykke i hose
stutt sokk eller labb

svart 2

adjektiv

Opphav

norrønt svartr

Tyding og bruk

med farge som liknar sot eller kol
Døme
- svarte sko;
- ein svart hest;
- svarte haustnetter;
- midt på svarte natta
om person eller folkegruppe: som har medfødd mørk hudfarge;
jamfør brun (2, 2) og kvit (2)
Døme
- den svarte befolkninga i USA;
- førebiletet hennar er den svarte kvinna Rosa Parks
- brukt som substantiv:
  dei svarte og kvite i Sør-Afrika
mørk, aud
Døme
- midt i svarte skogen
skiten, urein
Døme
- vere svart på fingrane;
- bli svart på kleda
fullpakka
Døme
- svart av folk
berr (1), snau (2, 1)
Døme
- sauene gnog svart kring seg
som er utan fangst
Døme
- dra svarte garn
dyster, mislykka, mørk
Døme
- alt var svart og håplaust;
- brått vart alt svart for meg;
- ein svart dag for norsk skeisesport;
- det er berre svarte armoda;
- framtidsutsiktene er svartare enn nokon gong;
- da det såg som svartast ut, reiste laget seg
- brukt som adverb:
  sjå svart på framtida
brukt om pengar: som er unndregen skatt;
som går føre seg uoffisielt og ulovleg;
motsett kvit (4)
Døme
- svarte pengar;
- landet har ein stor svart økonomi;
- ein av fire har kjøpt svarte tenester
- brukt som adverb:
  arbeide svart
brukt i eid
Døme
- for svarte svingande!

Faste uttrykk

arbeide/jobbe svart
arbeide for svarte pengar
dei arbeidde svart heile sommaren;
det er ulovleg å jobbe svart
på svarte livet
alt ein orkar
henge i på svarte livet
svart hav
hav utan fisk
svart hol
område i verdsrommet med så sterk gravitasjon at ingenting slepp ut, ikkje eingong lys
svarte hol ser ein ikkje, men ein kan sjå verknaden på omgjevnadene
svart humor
grotesk, pessimistisk humor
svart kaffi
kaffi utan fløyte eller mjølk
svart lygn
sjofel lygn
svart magi
trolldom som siktar mot å skade eller drepe;
svartekunst
svarte pengar
skattepliktige pengar som ein lèt vere å betale skatt for

stolpesko

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

sko (1, 1) til å klatre i stolpar med, til dømes for å ordne kraftleidningar
sko (1, 3) brukt som overgang mellom ein stolpe og underlaget

stiv

adjektiv

Opphav

frå lågtysk

Tyding og bruk

som ikkje eller vanskeleg lèt seg bøye;
motsett mjuk (1)
Døme
- ein bil med stive fjører;
- skiene var altfor stive;
- eg hadde harde og stive sko;
- boka har stiv perm;
- han har stivt, stritt hår;
- ho hadde ein stiv fot
tjukk (3)
Døme
- fløyten ville ikkje bli stiv
urørleg (1)
Døme
- eg vart stiv av skrekk
støl (2
Døme
- vere gammal og stiv
erigert
Døme
- ein stiv penis
lite naturleg;
ufri (4), tilgjord
Døme
- eit stivt smil;
- ho er litt stiv og keitete
ubøyeleg (2);
hardnakka (1), stivsinna
Døme
- vere stiv og stri
dugande (1);
stø (3, 3), trygg (2)
Døme
- han var ikkje så stiv i engelsk
urimeleg (3), dryg (5)
Døme
- butikken hadde nokså stive prisar
om vêr: kraftig, hard
1. brukt som adverb:
  det blæs stivt
heil og full
Døme
- vi sat stille i to stive timar

Faste uttrykk

eit stivt stykke
noko som er (for) drygt å seie
sjå stivt på
sjå vedvarande og intenst på
ho såg stivt på oss
stiv kuling
sterk vind av styrke 13,9–17,1 m/s
stiv som ein pinne
svært stiv;
urørleg
ho vart ståande stiv som ein pinne og venta på kva som ville kome
stiv som ein stokk
svært stiv;
urørleg;
stiv som ein pinne
ho var stiv som ein stokk i den siste bakken

utgått

adjektiv

Opphav

av gå ( og ut

Tyding og bruk

som ikkje lenger er gyldig
- bruk samsvarsbøying framfor eit substantiv:
  ein utgått frist;
  redusert pris på utgåtte varer
- bruk ubøygd form etter eit usjølvstendig verb:
  billetten er utgått;
  varene er utgått av handelen
utsliten
- bruk samsvarsbøying framfor eit substantiv:
  ein utgått sko;
  utgåtte klede
- bruk ubøygd form etter eit usjølvstendig verb:
  skoen er utgått;
  kleda er utgått

turnsko

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

lett, flathæla sko av seglduk med snøring gummisole

Resultat per side: