Avansert søk

Nynorskordboka 28 oppslagsord

kjøle 2

kjøla

verb

Opphav

norrønt kǿla

Tyding og bruk

gjere kald eller kaldare;
fjerne varme frå noko
Døme
- kjøle seg ned;
- kjøle av matvarer
- brukt som adjektiv:
  ein kjølande bris
blåse eller trekkje litt
kjennast som ei kulsing
Døme
- det kjølte i meg

kjøle 1

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

svak, kjølig vind;
bris (1
kjerald (1) til oppbevaring og kjøling av smør, mjølk eller liknande
kortord for kjølelager
Døme
- kan du setje maten inn på kjøla?

kjølen

adjektiv

Opphav

Tyding og bruk

noko kald;
kaldsleg (1)
Døme
- kjøle vêr;
- vere kjølen mot nokon
brukt som forsterkande adverb i nøytrum: svært, ofseleg, uvanleg;
fælt
Døme
- det er kjøle kaldt;
- kjøle stort;
- kjøle til kar

kald

adjektiv

Opphav

norrønt kaldr

Tyding og bruk

med låg temperatur;
kjølig (1), sval (2;
avkjølt
Døme
- friskt og kaldt vatn;
- kjøle seg ned med kald drikke;
- eg er kald på føtene;
- maten blir kald;
- i dag er det tre grader kaldt ute;
- det var kaldare i går enn det er i dag;
- det var den kaldaste sommaren på 50 år
- brukt som adverb:
  blåse kaldt
uhyggjeleg (2);
hard (4), kjenslelaus (2)
Døme
- eit kaldt smil;
- kalde auge
- brukt som adverb:
  han lo kaldt;
  ho såg kaldt på meg
roleg (4), uredd (2)
Døme
- spelaren er kald framfor mål

Faste uttrykk

få ei kald skulder
møte lite forståing
få kalde føter
vilje dra seg unna
ho fekk kalde føter og ville bryte samarbeidet
gå kaldt nedetter ryggen på
kulse, grøsse
filmen fekk det til å gå kaldt nedetter ryggen på meg
halde hovudet kaldt
tenkje klart eller bevare dømekrafta, særleg i ein vanskeleg situasjon
helle/slå kaldt vatn i blodet på nokon
dempe sterke kjensler hos nokon
kald fisk
hard og omsynslaus person
kald krig
spent og fiendtleg tilhøve mellom to eller fleire statar, men utan våpenbruk
kalde fargar
fargar som inneheld mest blått (som verkar kalde)
med kaldt blod
utan skruplar;
roleg og med overlegg

trekkje, trekke

trekkja, trekka

verb

Opphav

lågtysk trecken

Tyding og bruk

dra (1), føre i ei eller anna retning;
hale, slite framover
Døme
- trekkje dyna over seg;
- trekkje garnet;
- trekkje føre gardina;
- trekkje tenner;
- trekkje klokka;
- trekkje lodd;
- trekkje det kortaste, lengste strået – sjå strå (1
ta til seg;
suge opp;
skaffe (1
Døme
- støvlane trekkjer vatn;
- trekkje frisk luft;
- formuen trekkjer renter;
- store prisnedslag trekkjer kundar;
- popartisten trekte fulle hus;
- prostituerte trekkjer i strøket – skaffar seg kundar
i matlaging: gjera i stand ein rett ved å la råemnet liggje i væske med temperatur opp mot kokepunktet
Døme
- lat lutefisken trekkje i fem minutt;
- trekkje kaffi
subtrahere;
dra (12)
Døme
- trekkje to frå fem
- ta frå, rekne frå
  bli trekt for mykje i skatt
setje, sy trekk (3, 8) på
Døme
- trekkje om den gamle sofaen
fare i flokk;
vere på ferd
Døme
- reinen trekkjer til nye beiteområde;
- fuglane trekkjer sørover om hausten
gje trekk (2, kjøle
Døme
- det trekkjer frå døra;
- omnen trekkjer dårleg – har dårleg lufttilførsel
i faste uttrykk med partikkel

Faste uttrykk

trekkje frå
subtrahere
trekkje frå for faste utgifter
trekkje inn
i overført tyding: hente fram, snakke om
trekkje inn eit nytt emne i samtala
trekkje opp
- stramme fjøra i ein mekanisme
  trekkje opp klokka
- endre seg til det verre
  det trekkjer opp til storm
- opne flaske med ein opptrekkjar
  kelneren trekte opp vinen ved bordet
- løyse ut mekanismen som tømmer doskåla etter ein har vore på do;
  trekkje ned
  hugs å trekkje opp etter deg!
trekkje saman
samle (1)
saueflokken trekte saman i eit hjørne
trekkje seg
ikkje vere med lenger
han trekte seg frå vervet i siste liten
trekkje ut
vare lenge;
gå på overtid
samværet trekte ut

fryse 2

frysa

verb

Opphav

norrønt frjósa

Tyding og bruk

bli til is, bli dekt av is, stivne av frost;
bli frostskadd, lage tele
Døme
- vatnet fraus til is;
- elva har frose att;
- vassrøyra kan fryse sund
få til å fryse (2, 1);
kjøle ned noko til temperatur under frysepunktet til konservering;
djupfryse
Døme
- fryse ned fisken
i overført tyding: stoppe noko, halde i ei uendra stode;
leggje på is
Døme
- fryse fast prisane;
- fryse kapitalen;
- fryse avtala inntil vidare
bli plaga av kulde, vere frosen (2)
Døme
- fryse på føtene;
- hutre og fryse;
- fryse seg i hel;
- fryse fingrane blå
i overført tyding: skjelve som av kulde, grøsse
Døme
- eg frys når eg tenkjer på det

Faste uttrykk

fryse biletet
om film: stogge, setje på pause
fryse biletet og analysere omgjevnadene
fryse fast
låse seg fast, ikkje vere til å endre; jamfør fastfrosen
hjula fraus fast i bakken;
skriket fraus fast i halsen
fryse inne
verte omringa av is, særleg om båt
fryse på
gå mot frost (ute);
bli tele eller rim (på bakken)
fryse til
- bli heilt dekt med is eller bli stiv som is
  vatnet fraus til
- i overført tyding: bli heilt urørleg
  han fraus til da dei ropte på han
fryse ut
vere kjølig og avvisande mot nokon
dei fraus henne fullstendig ut
når helvete frys til is
aldri eller med svært lite sannsyn
dei reiser nok ikkje heim før helvete frys til is

væskekjøling

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å kjøle ned noko med væske (

Døme

dei fleste bilmotorane har væskekjøling

vinkjølar

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

behaldar med is eller kaldt vatn, til å setje vinflaske i for å halde vinen kjølig
kjøleskap til å kjøle ned vin i

svale 3

svala

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

Tyding og bruk

gjere sval;

Døme

vestavinden svalar ein varm sommardag;
svale ei feberheit panne med eit kaldt omslag

brukt som adjektiv:
- ein svalande vind

tørris, turris

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

karbondioksid i fast form, mellom anna brukt til å kjøle matvarer

Side 1 av 3

Resultat per side: