Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 167 oppslagsord

fin

adjektiv

Opphav

seint norrønt fínn ‘blank, glatt’; opphavleg av latin finis med tyding ‘avslutta, fullført’

Tyding og bruk

framifrå (1), god (1), ypparleg, utsøkt
Døme
- fin mat;
- fin ordning;
- fine opplevingar;
- fine forhold;
- ha det fint;
- fint vêr;
- det er fint å kjenne seg trygg;
- fine ord og gode intensjonar
- brukt som adverb
  greie seg fint
som det er lett å like;
behageleg, pen
Døme
- fin jente;
- fine klede;
- fine fargar;
- fint utsyn;
- ein fin dag
høgætta;
fornem (2)
Døme
- vere av fin familie
- brukt som substantiv
  skal du mengje deg med dei fine?
- brukt som adverb
  snakke fint
nobel, edel (2)
Døme
- eit tvers igjennom fint menneske;
- ha eit fint sinn
varsam, taktfull
Døme
- på ein fin måte
- brukt som adverb
  fare fint med sølvtøyet
brukt ironisk for å uttrykkje skepsis eller mild kritikk
Døme
- det var ei fin historie;
- du er meg ein fin fyr!
tynn, spe
Døme
- fin tråd;
- fin røyst
glatt, mjuk
Døme
- fin silke
småkorna, findelt
Døme
- fin sand;
- fint regn;
- fint mjøl
- brukt som adverb
  hakke noko fint
kjensleg, nøyaktig
Døme
- ha fin høyrsel;
- fine nyansar;
- det er fint handarbeid å lage sylgjer
- brukt som adverb
  fint gradert
rein (3, 4)
Døme
- fint gull
brukt som forsterkande adverb: heilt, pent
Døme
- ho blir fint nøydd til å kome heim

Faste uttrykk

fin i farten
rusa
han er alt temmeleg fin i farten
fin på det
kresen (2)
fint lite
svært lite
sitje fint i det
vere ille ute

Artikkelside

god

adjektiv

Opphav

norrønt góðr; jamfør betre ( og best (

Tyding og bruk

av høg kvalitet;
bra, fin, framifrå;
tilfredsstillande, gagnleg, tenleg
Døme
- eit godt hus;
- gode vegar;
- lese gode bøker;
- ynskje seg godt vêr;
- ha god helse;
- få ein god idé;
- ha godt samvit;
- med godt humør;
- gjere ein god handel;
- det var eit godt hopp;
- ein god prestasjon;
- det er gode tider for bransjen;
- i gode, gamle dagar;
- kva er det godt for?
- den er god!
- brukt som adverb
  gjere så godt ein kan;
  kome godt overeins;
  det er godt gjort å …;
  syngje godt;
  snakke godt for seg;
  kjem du? Godt!
om person: dugande, dyktig, flink
Døme
- ein god pianist;
- ein god lærar;
- vere god i fransk;
- ho var god på skeiser;
- han er god til å teikne
om person eller kroppsfunksjon: frisk, bra (2)
Døme
- eg er ikkje god i magen;
- bli god att i foten
som gjev velvære;
som ein nyt;
velsmakande, velluktande;
behageleg
Døme
- ete god mat;
- drikke god vin;
- sitje i ein god stol;
- det er godt og varmt inne
- brukt som adverb
  det luktar godt;
  sitje godt;
  ha det godt;
  dei levde godt;
  det gjer meg godt å høyre det
stor, romsleg;
rikeleg;
dryg (4)
Døme
- ha god plass;
- ha god tid;
- ha god råd;
- ein god slump pengar;
- det var godt om plass på stranda;
- få god hjelp av nokon;
- ei god mil opp i dalen
brukt som adverb: i høg grad
Døme
- bli godt sliten
enkel, lett (2), grei (3)
Døme
- det er ikkje så godt å vite;
- han er ikkje god å tukte
fullgild, fullverdig, velgrunna
Døme
- vere i sin gode rett;
- ha gode grunnar for noko;
- ha god von
gjæv (2, respektabel (1)
Døme
- godt folk;
- alle gode krefter
med moralsk ynskverdige eigenskapar;
som vil eller gjer det rette;
rettferdig, edel;
snill, venleg, velgjerande
Døme
- eit godt menneske;
- Gud er god;
- vere snill og god;
- vere god mot nokon;
- gode gjerningar
- brukt som adverb
  tru godt om nokon
- brukt som substantiv
  gjere det gode;
  ta nokon med det gode;
  striden mellom det gode og det vonde
brukt i utrop
Døme
- gode Gud!
brukt som adverb: vel (2, 7), gjerne (2, 3)
Døme
- det går godt an;
- det kan godt hende;
- det veit du godt;
- du kan godt få bli med;
- ein kan ikkje godt lyge heller
brukt i helsing eller ynske;
jamfør god dag, god kveld, god morgon og god natt
Døme
- god jul!
- god sommar!

Faste uttrykk

det kan eg godt
brukt som positivt svar på førespurnad, invitasjon eller liknande;
gjerne (2, 2)
blir du med på kino? Ja, det kan eg godt;
skal vi ta ein tur ut? Ja, det kan vi godt;
kan eg treffe deg seinare? Ja, det kan du godt
ein god del
nokså mange eller mykje
finne for godt
avgjere etter eige skjøn
eg kjem dersom eg finn det for godt
for godt
for alvor;
for alltid
han forlét landet for godt
gje ein god dag i
ikkje bry seg om;
gje blaffen i
han gav ein god dag i arbeidet sitt
gjere det godt
lukkast i det ein gjer
gjere det godt på skulen;
ei verksemd som gjer det godt økonomisk
gjere noko godt att
skape forsoning etter usemje, urett eller krenking
gjere seg godt av
ha nytte eller glede av
gjere seg godt av maten
gjere seg til gode
godgjere seg
godt og vel
litt over
eit underskot på godt og vel 13 millionar;
for godt og vel eit halvt år sidan
gå god for
garantere;
stå inne for
ha godt av
- ha nytte av
  ho vil ha godt av å kome seg litt bort
- vere til pass for
  dei fekk kjeft, men det hadde dei berre godt av
ha noko til gode
ha noko uteståande;
ha noko (positivt) i vente
ha pengar til gode;
laget har til gode å vinne ein kamp
kome godt med
vere nyttig å ha
pengane vil kome godt med
kome nokon til gode
bli til gagn for nokon
tiltak som kom industrien til gode
kort og godt
stutt sagt;
rett og slett
det var kort og godt eit hendeleg uhell
like godt
brukt for å uttrykkje at eitt alternativ er like akseptabelt som eit anna;
like gjerne
du kan like godt gje opp
seie noko til godt
i spørsmål: fortelje noko;
ha noko å seie
kva seier han til godt?
sitje godt i det
ha god økonomi
sjå godt ut
sjå sunn og frisk ut
ta seg godt ut
sjå pen og velstelt ut
ver så god
- brukt når ein gjev noko til nokon, oppmodar til å forsyne seg med mat eller liknande
  ver så god og et;
  eg har ei gåve til deg. Ver så god
- brukt for å seie at ein har vorte tvinga til noko
  vi måtte ver så god sitje, elles vart det ikkje mat
vere god for
disponere noko som svarer til
ho er god for minst ti millionar
vere like gode
ha like stor skyld

Artikkelside

slik

determinativ demonstrativ

Opphav

norrønt slíkr, av svá ‘så’ og lík ‘skapnad’

Tyding og bruk

som har den eller den eigenskapen;
av det eller det slaget;
sånn (1)
Døme
- slike sko vil eg òg ha;
- kva kostar ein slik mobil?
- det var slik ein fin dag
den slags;
såvore
Døme
- slikt hender ofte
brukt vurderande for å få fram at noko er godt eller dårleg
Døme
- slike ski ho hadde!
- og slikt skal vere lærar!
brukt som adverb: på den(ne) måten;
sånn (4)
Døme
- gjer det slik;
- det ser slik ut;
- det fall seg slik;
- er det slik å forstå?
- dra av stad slik ein står og går;
- ikkje skrik slik;
- eg frys slik på føtene

Faste uttrykk

ha slikt å gjere
like godt kunne gjere det eine som det andre
slik som
- brukt i samanlikning: på same måte som, like eins
  eg vil bli slik som du er
- brukt framfor ei opprekning eller døme
  han målar i sterke fargar, slik som raudt og gult
- brukt i utrop
  slik som de rotar!
- brukt for å uttrykkje årsak
  eg får ikkje sove slik som de bråkar
slikt slag
det same;
eitt feitt

Artikkelside

stil

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt stíll ‘skrivemåte’; av latin stilus ‘griffel’

Tyding og bruk

skriftleg eller munnleg uttrykksmåte
Døme
- litterær stil;
- munnleg stil;
- stilen i fortelijnga
- - eventyrstil
  - kansellistil
  - sagastil
smakfull, forfina måte
Døme
- ei framferd med stil og eleganse
måte å te seg på;
heilskapleg preg
Døme
- i kjend stil;
- det han sa i framhaldet, var heilt i stil med innleiinga
kunstnarleg form eller uttrykk;
stilart
Døme
- ei kyrkje i romansk stil;
- eit hus i gammal stil;
- høyre musikk der stilen minner om ein operette
- - empirestil
  - rokokkostil
i skulen: skriftleg framstilling av eit emne
Døme
- skrive norsk stil
- - sidemålsstil
kroppsføring under ei idrettsøving
Døme
- gå i mål i fin stil
stilkarakter, til dømes i hopp
Døme
- hoppe til 18 i stil

Faste uttrykk

i stor stil
med vidtrekkjande dimensjonar
drive i stor stil
kome ut av stilen
miste kontrollen eller fatninga
stå i stil med/til
passe til;
harmonere med
nye hus må stå i stil med eksisterande hus;
betalinga står ikkje i stil til belastninga

Artikkelside

stor

adjektiv

Opphav

norrønt stórr

Tyding og bruk

som tek mykje plass eller rom;
diger, dryg, svær;
motsett liten (1);
jamfør større, størst
Døme
- ei stor bygd;
- store hus;
- vekse seg stor og sterk;
- vere stor for alderen;
- ein stor flokk;
- ein stor familie;
- eit stort smil
som gjer mykje av seg;
monaleg, omfattande
Døme
- ei stor verksemd;
- Noreg har vore ein stor tørrfiskeksportør;
- tene store pengar;
- ein stor del av folket;
- stor skilnad;
- gjere stor skade;
- i stor målestokk;
- gjere nokon ei stor teneste;
- ikkje ete stort
- brukt som adverb
  han gledde seg stort over suksessen;
  glede seg stort til noko;
  dominere stort
- brukt som substantiv
  selje og kjøpe i stort
brukt ved oppgjeving av ein sum, eit mål, ei vekt
Døme
- eit stort beløp;
- huset er 104 m² stort
vesentleg (1), viktig
Døme
- eit av dei store politiske spørsmåla føre valet;
- det store spørsmålet er …;
- dra opp dei store linjene;
- i store drag;
- ei stor glede
høg (1, 3)
Døme
- ha store tankar om nokon eller noko
sterk (6), drastisk, kvass (2, 3)
Døme
- bruke store ord
som har høg (sosial) stilling
Døme
- vere ein stor mann i kommunen
dugande, vidkjend
Døme
- ho har vorte ein stor forskar;
- ein stor idrettsutøvar
- brukt som substantiv
  det blir nok noko stort av henne
ordentleg, retteleg
Døme
- du er ein stor tosk;
- han var ein stor unge all sin dag
fin, flott
Døme
- ikkje vere stort van;
- halde ein stor middag
full, heil;
fullstendig
Døme
- den store kjærleiken;
- det store tomrommet
ikkje småleg (1)
Døme
- vere stor nok til å vedgå ein feil
brukt i utrop for å gje uttrykk for overrasking eller liknande
Døme
- du store Gud!
- du store verda!
- du store min!

Faste uttrykk

gjere store auge
sperre auga opp av undring
i det store og heile
alt i alt, stort sett, jamt over
ikkje stort anna
ikke særlig mer;
nesten berre
ikkje sjå stort anna enn bilar på turen
ikkje stort over
ikkje særleg meir enn
ho kan ikkje vere stort over 20 år;
det kan ikkje vere stort over 20 grader
sjå stort på
vurdere i grov trekk utan å hefte seg ved detaljar;
vere mild og overberande
sjå stort på det
store og små
vaksne og barn
store oktav
oktav (2) under vesle oktav og to oktavar under einstroken oktav
stort sett
vurdert i heilskap med mindre vekt på dei einkilde detaljane;
vanlegvis
vere stor i kjeften
bruke sterke ord;
vere skrytete
vere stor på det
vere kry eller overlegen

Artikkelside

storstove, storstue

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

stor, fin stove;
stasstove
Døme
- bruke storstova berre i helgane
bygning der mange kan samlast;
festlokale
Døme
- det nye grendehuset er storstova i bygda

Artikkelside

utleita

adjektiv

Tyding og bruk

utsøkt, framifrå, utifrå

Døme

utleita vyrke;
utleita folk

brukt som adverb:
- utleita fin;
- utleita god

Artikkelside

utgang

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

det å gå ut eller forlate
Døme
- hopparen hadde fin utgang frå hoppet;
- farten på prosjektilet like etter utgangen
stad der ein går ut;
dør, port
Døme
- storme mot utgangen;
- sperre utgangen;
- bussen har utgang bak
siste del eller rest av noko;
slutt, ende
Døme
- innan utgangen av året
resultat av hendingsforløp, prosess eller liknande;
utfall, følgje
Døme
- saka fekk ein lykkeleg utgang;
- utgangen vart at …
punkt der eit signal blir sendt ut frå eit elektronisk apparat
Døme
- utgang for platespelar
i bridge: avslutta serie med spel
i typografi: kort sluttlinje i eit avsnitt

Artikkelside

grad 1

substantiv hankjønn eller hokjønn

Opphav

av latin gradus ‘steg, trinn’

Tyding og bruk

steg på ein konkret eller abstrakt skala;
nivå (2), utstrekning, mål (1, mon (3);
intensitet, styrke (1
Døme
- landet har stor grad av sjølvforsyning;
- ulike grader av straff;
- grada av stønad kan variere;
- i den grad ein kan kalle dette venskap
- - vanskegrad
rang, nivå av utvikling
Døme
- ein akademisk grad;
- embetseksamen av lågare grad
- - doktorgrad
  - generalsgrad
  - offisersgrad
i språkvitskap: nemning for formene positiv, komparativ og superlativ av eit adjektiv (eller adverb)
Døme
- norske adjektiv blir bøygde i grad (fin – finare – finast) og genus
i matematikk: potens (2)
Døme
- ei likning av første, andre eller tredje grad har den ukjende i første, andre eller tredje potens
eining for vinkelmål som svarer til ¹⁄₉₀ av ein rett vinkel, ¹⁄₃₆₀ av ein sirkel;
jamfør gon
Døme
- ein vinkel på 60 grader;
- eit vinkelmål på 60°
eining for inndeling i meridianar og parallellsirklar
Døme
- på 67 grader nordleg breidd;
- 70° nord
- - breiddegrad
  - lengdegrad
eining for temperatur
Døme
- vatn koker ved 100 grader celsius (100 °C);
- det er 25 grader ute

Faste uttrykk

forhøyr av tredje grad
forhøyr under tortur
gå gradene
avansere steg for steg (i eit yrke eller liknande)
i/til ei viss grad
til dels, litt
i ei viss grad kan ein seie det;
eg er til ei viss grad einig med deg
stige i gradene
rykkje opp;
avansere
så til dei grader
brukt forsterkande;
særs, veldig, i høg grad
konserten innfridde så til dei grader;
ho var så til dei grader misunneleg

Artikkelside

fisk 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt fiskr

Tyding og bruk

virveldyr som lever i vatn og pustar med gjeller
Døme
- det var sju fiskar i garnet;
- haiane høyrer til fiskane
- brukt i ikkje-teljeleg tyding:
  få mykje fin fisk;
  fisken er ikkje på bit
matvare av fisk (1, 1)
Døme
- kokt fisk;
- ha fisk til middag
kjøt (1) av fisk (1, 1)
Døme
- auren er raud i fisken
i astrologi: person som er fødd i stjerneteiknet Fiskane (mellom den 19. februar og 20. mars)
Døme
- ho er fisk

Faste uttrykk

falle i fisk
mislykkast
fast i fisken
- spenstig, stø
  bilen er stramt sett opp og fast i fisken
- som ikkje gjev etter for press
  han må vere tydeleg på kva han vil, vere fast i fisken
frisk som ein fisk
heilt frisk
kald fisk
hard og omsynslaus person
korkje fugl eller fisk
korkje det eine eller det andre
laus i fisken
veik, slapp
ta for god fisk
godta som godt nok
trivast som fisken i vatnet
vere i sitt rette element;
ha det bra

Artikkelside

Resultat per side: