Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 77 oppslagsord

skismatikar

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

person som bryt med kyrkjesamfunnet sitt for å skipe eller gå over til ei ny sekt;

jamfør skisma (1)

Artikkelside

vulkan

substantiv hankjønn

Opphav

frå latin, av Vulcanus, namn på den romerske eldguden som ein trudde hadde smie i vulkanane

Tyding og bruk

stad (ofte kjegleforma fjell) med opning i jordskorpa der magma og gass bryt fram frå det indre av jorda under utbrot;
eldsprutande fjell
Døme
- det spruta eld og rann lava frå vulkanen;
- ein slokna vulkan
i overført tyding: (person med) sterke kjensler som kan gje seg kraftige uttrykk
Døme
- han vart ein vulkan av raseri

Faste uttrykk

leve på ein vulkan
leve under svært ustabile, utrygge tilhøve

Artikkelside

skeiv

adjektiv

Opphav

norrønt skeifr

Tyding og bruk

som hallar til eine sida;
ikkje rett;
skakk, skrå
Døme
- ha skeiv rygg;
- skeiv nase;
- skeive hælar;
- eit skeivt smil;
- det skeive tårnet i Pisa
- brukt som adverb:
  flire skeivt
forkjært, vrang (3)
Døme
- gje ei skeiv framstilling av noko;
- gå på skeive
som bryt med tradisjonelle normer for seksualitet, kjønn og kjønnsidentitet
Døme
- ein møtestad for skeiv ungdom;
- skeive organisasjonar og miljø
- brukt som substantiv:
  mange har framleis negative haldningar til skeive

Faste uttrykk

gå sin skeive gang
utvikle seg eller utvikle seg tilfeldig og ofte uheldig
kome skeivt ut
kome gale av stad
på skeive
- på skakke;
  på skrå
  kassene står på skeive
- på ein uheldig og uynskt måte
  alt går på skeive
sjå skeivt til
sjå på med uvilje eller mistru
skeiv vinkel
vinkel som ikkje er 90 grader

Artikkelside

lever

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt lifr

Tyding og bruk

stor kjertel som skil ut gall (, 1)

Døme

ha småsei og lever til middag;
levra bryt ned alkohol

- fiskelever
- gåselever
- skrumplever

Faste uttrykk

frisk på levra
kvik, opplagd, lystig
snakke rett frå levra
seie rett ut det ein meiner
ho snakkar alltid rett frå levra

Artikkelside

integrere

integrera

verb

Opphav

av latin integrare ‘gjere heil’, av integer ‘urørt, uskadd’

Tyding og bruk

gå inn som del av, smelte saman til eit heile;
innleme
Døme
- dei har klart å integrere seg i det norske samfunnet;
- den norske skulen skal vere ein skule som integrerer alle elevane;
- miljøvernomsyn skal integrerast i alle sektorar av samfunnet
- brukt som adjektiv
  forsking blir ein integrert del av verksemda
i matematikk: rekne ut eit integral

Faste uttrykk

integrert krins
i elektronikk: brikke (6) av halvleiarmateriale, oftast silisium, som inneheld ein elektronisk krins
integrert undervising
undervising som bryt med den vanlege faginndelinga;
tverrfagleg undervising

Artikkelside

hus

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt hús

Tyding og bruk

bygning (med tak og vegger) brukt til bu- eller tilhaldsstad for menneske og dyr, til lagringsstad og liknande
Døme
- byggje hus;
- ha både hus og hytte;
- eit hus med tre etasjar;
- setje opp nye hus på garden
- - hundehus
  - kulturhus
  - rekkjehus
  - sjukehus
  - uthus
  - våningshus
bustad, heim (1, 1)
Døme
- ha hus og heim;
- vere herre i eige hus;
- kona i huset;
- stelle i huset
personar som bur i eit hus;
husstand, huslyd, familie
Døme
- vekkje heile huset;
- ein ven av huset
kongeleg eller adeleg familie eller slekt
Døme
- huset Habsburg styrte Austerrike-Ungarn
- - fyrstehus
  - kongehus
del av nasjonalforsamling i visse land
- - overhus
  - underhus
brukt som etterledd i samansetningar som nemner noko som tener som overbygning
- - dekkshus
  - førarhus
brukt som etterledd i samansetningar som nemner større forretningstiltak
- - handelshus
  - motehus
brukt som etterledd i samansetningar som nemner ein type behaldar eller hylster
- - blekkhus
  - brillehus
brukt som etterledd i samansetningar som nemner noko som vernar
- - frøhus
  - sniglehus
i spel: kombinasjon av tre kort av éin talverdi og to kort med anna verdi i kortspel;
kombinasjon av tre terningar med same tal uage og to terningar med same tal auge i yatzy

Faste uttrykk

fullt hus
- sal, rom eller liknande med alle plassar opptekne
  artisten samla fullt hus kvar kveld
- i poker: tre kort med same talverdi i kombinasjon med eit par kort med anna verdi
- beste moglege resultat
  skiskyttaren skaut fullt hus i siste runde
gå hus forbi
ikkje bli lagd merke til, ikkje bli oppfatta
humoristiske poeng går publikum hus forbi;
mykje av det som vart sagt, gjekk hus forbi
gå mann av huse
gå ut alle som ein (for å vere med på noko)
halde ope hus
ta imot gjester utan særskild innbeding
hus under kvar busk
tilhaldsstad kor som helst
i hus
under tak;
innandørs
få avlinga i hus;
kome i hus før uvêret bryt laus
ikkje til å vere i hus med
umogleg å bu saman med
på huset
- på arbeidsplassen;
  internt
  vi jobbar med idéutvikling her på huset
- som blir betalt av ein restaurant eller liknande
  denne ølflaska er på huset

Artikkelside

hard

adjektiv

Opphav

norrønt harðr

Tyding og bruk

om stoff eller lekam: som ikkje så lett gjev etter for trykk;
fast, tett, stiv, uelastisk;
til skilnad frå blaut (2) og mjuk (1)
Døme
- hard som stein;
- hardt metall;
- hardt brød;
- fjellbjørka er hard i veden;
- ei hard seng;
- ha hard avføring;
- ein hard knute
kraftig, intens, vanskeleg, slitsam
Døme
- eit hardt slag;
- eit hardt åtak;
- bli sett på ei hard prøve;
- det er hard konkurranse om plassane;
- oppussing er hardt arbeid;
- få ein hard medfart;
- harde tak
- brukt som adverb
  arbeide hardt;
  støyte staven hardt mot golvet
som ikkje tek omsyn til eller gjev etter for andre;
streng, urokkeleg, stri, uvenleg
Døme
- ha eit hardt sinn;
- motta hard kritikk;
- han var hard med barna
- brukt som adverb
  le hardt og hånleg
som i lita grad viser eller let seg påverke av kjensler;
som toler mykje
Døme
- vere hard i hugen;
- ei hard dame
om kår, tilstand og liknande: tung, tøff, utfordrande
Døme
- harde kår;
- ein hard lagnad;
- harde vilkår;
- det vart ein hard vinter
- brukt som adverb
  bli hardt prøvd;
  vere hardt medteken av sjukdom;
  sitje hardt i det
som tydeleg bryt med ein annan tilstand;
skarp
Døme
- ein hard sving;
- dei nye retningslinjene står i hard kontrast til dei gamle

Faste uttrykk

den harde kjernen
dei mest sentrale personane i lag, parti eller liknande
ei hard nøtt å knekkje
ei vanskeleg oppgåve
gjere seg hard
(førebu seg på å) stå imot noko farleg, vanskeleg eller ubehageleg
gå hardt for seg
gå føre seg på ein hardhendt måte
gå hardt ut
kome med sterk kritikk
dei gjekk hardt ut etter etter å ha sett seg leie på vedtaket;
partiet gjekk hardt ut mot forslaget
halde hardt
vere vanskeleg;
lykkast berre så vidt
det skal halde hardt å bli ferdig før fristen
hard valuta
- sterkt etterspurd valuta
- noko som er ettertrakta
  brennevin var hard valuta under krigen
harde bod
vanskelege tilhøve
der var harde bod i trettiåra
harde konsonantar
ustemde konsonantar;
til skilnad frå blaute konsonantar
p, t og k er harde konsonantar
harde trafikantar
bilistar;
til skilnad frå mjuke trafikantar
hardt vatn
kalkhaldig vatn
i hardt vêr
i vanskar på grunn av press, åtak eller liknande
oppdrettsnæringa er i hardt vêr;
ho har vore i hardt vêr etter publiseringa på Facebook
med hard hand
på ein brutal måte
uvedkomande vart jaga bort med hard hand
på/for harde livet
så fort eller mykje ein kan;
alt ein orkar;
av all makt
dei trente på harde livet før konkurransen;
vi jobbar for harde livet
setje hardt mot hardt
svare på åtak eller liknande med like harde middel som motstandaren;
gje att med same mynt
ta hardt i
overdrive (2)

Artikkelside

forbryte

forbryta

verb

Opphav

frå lågtysk ‘bryte sund, krenkje’; av for- ( og bryte

Tyding og bruk

miste noko på grunn av at ein bryt lova

Døme

forbryte retten sin;
forbryte gods

Faste uttrykk

forbryte seg
gjere noko ulovleg

Artikkelside

fall

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt fall; jamfør falle

Tyding og bruk

det å falle (1);
rørsle nedover;
det at noko er i rørsle nedetter
Døme
- ho er skadd etter eit fall frå ein stige;
- i fritt fall
- - fossefall
  - leirfall
  - snøfall
måte som noko heng eller ligg på;
bølgjer eller krøllar
Døme
- ha fint fall i håret;
- naturleg fall
det å bli styrta eller avsett;
det å bli erobra;
det å døy eller bli drepen
Døme
- Napoleons fall;
- dei fryktar regjeringa sitt fall
det å synde;
jamfør syndefall
Døme
- fall og oppreising
slakta eller felt dyr
- - elgfall
  - nautfall
høgdeskilnad nedetter;
hall (4, skråning
Døme
- elva har eit fall på fem meter;
- eit fall på 1 : 20
reduksjon, nedgang
Døme
- fall på børsane
- - temperaturfall
  - trykkfall
tau eller talje til å heise og fire segl, bom og liknande med
undervass-skjer;
grunne som det bryt hardt på
Døme
- fluer og fall
avkasting, foll (1
Døme
- kornet er lite til falls
tilfelle (1)
Døme
- vi rekk vel bussen; i motsett fall må vi gå;
- taper vi, er det i så fall synd;
- laget får i beste fall sølv, i verste fall sjetteplass

Faste uttrykk

knall og fall
dundrande nederlag;
fiasko
det enda i knall og fall
stå for fall
måtte falle;
måtte slutte

Artikkelside

bryte

bryta

verb

Opphav

norrønt brjóta

Tyding og bruk

få til å breste med bøying og trykk;
rive av;
slite laust;
knekkje (1)
Døme
- bryte foten;
- ho braut armen;
- bryte sund hamarskaftet;
- bryte lin
arbeide opp;
få fram;
tilverke
Døme
- bryte malm;
- bryte jord
om sjø: kome som brenningar (2
Døme
- bølgjene bryt mot stranda
minske (1) verknaden av;
svekkje
Døme
- moloen bryt bølgjene
drive med bryting (3)
Døme
- bryte mot nokon frå ein annan klubb
endre retning på noko
Døme
- linsa bryt lysstrålane
få noko til å stogge;
gjere slutt på noko
Døme
- bryte ei telefonsamtale;
- mange deltakarar måtte bryte løpet
la vere å oppfylle eller rette seg etter
Døme
- bryte lova;
- dei braut helgefreden;
- bryte ein lovnad
løyse (6), tyde (2, 1)
Døme
- bryte ein kode

Faste uttrykk

bryte av
- knekkje eller brekke av
  bryte av greiner på treet
- avbryte
  bryte av utdanninga
bryte fram
bli synleg;
kome til uttrykk
gleda kunne bryte fram;
uviljen braut fram
bryte gjennom
- kome fram;
  bli synleg
  sola bryt gjennom skydekket
- slå gjennom;
  bli kjend
  han braut gjennom som standupkomikar
bryte handbak
delta i styrkeprøve der det gjeld å presse handbaken til motstandaren i bordplata
bryte inn
avbryte
ho braut inn med ein kommentar
bryte laus/laust
begynne brått og veldig
uvêret braut laus/laust
bryte med
- sjå bort frå;
  ignorere
  bryte med reglane
- vende seg bort frå noko eller nokon;
  gjere slutt på ein venskap eller eit kjærleiksforhold
  bryte med narkotikamiljøet
bryte ned
- rive over ende
  ho ville bryte ned hagegjerdet
- løyse opp
  det tek tid å bryte ned plast i naturen
- svekkje, øydeleggje
  bryte ned fordomar
bryte opp
- opne med makt
  han braut opp døra
- dra av stad
  gjestene braut opp ved sjutida
bryte på
snakke (eit språk) med aksent
bryte på tysken
bryte saman
- gå i stykke
  maskinen braut saman;
  keisardømet braut saman
- uttrykkje sterke kjensler
  han braut saman i gråt
- bli avbroten
  forhandlingane braut saman
bryte seg fram
trengje seg fram med makt
storindustrien braut seg fram;
innestengd gråt braut seg fram
bryte seg gjennom
trengje gjennom
bryte seg gjennom isen
bryte seg inn
ta seg inn gjennom stengsel utan lov
han braut seg inn på hotellrommet
bryte ut
- gje uttrykk for kjensler
  bryte ut i song
- bli synleg;
  gjere seg gjeldande
  ein epidemi kan bryte ut
- kome seg vekk frå
  bryte ut av køen

Artikkelside

Side 1 av 8

Resultat per side: