Avansert søk

Nynorskordboka 394 oppslagsord

myndig

adjektiv

Opphav

av lågtysk mundich, opphavleg ‘som har makt’; av gammalhøgtysk munt ‘vern’

Tyding og bruk

som har nådd vaksen alder (i Noreg 18 år), og som kan gjere avtaler og rå over eigne midlar utan medverknad av verje (1, 1);
til sklinad frå mindreårig og umyndig
Døme
- nå myndig alder;
- ho blir myndig neste år
som vitnar om makt og autoritet;
fast (3), verdig (2), bestemd (2)
Døme
- tale i ein myndig tone;
- gripe inn med myndig hand;
- ein myndig leiar
- brukt som adverb:
  ho opptredde alltid myndig og bestemd

mål 2

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt mál

Tyding og bruk

taleevne, tale (1, 1), mæle (2, 1)
Døme
- vere grov i målet;
- skjelve i målet
system av ord og ordformer som blir brukt i eit geografisk område eller av ei viss gruppe;
språk (2), tungemål, målbruk
Døme
- det norske målet;
- dei klassiske måla;
- på vårt mål;
- teateret spelar på målet
- - bokmål
  - kvardagsmål
  - morsmål
  - talemål
særleg brukt som etterledd i samansetningar: utsegn, avtale, sak
- - giftarmål
  - klagemål
  - spørsmål
  - søksmål
  - veddemål

Faste uttrykk

få mål for seg
få orda fram
miste mål og mæle
bli stum;
ikkje få fram eit ord

kråkemål

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

uforståeleg tale;

tilgjord tale;

mor

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt móðir; jamfør moder

Tyding og bruk

kvinne som har barn
Døme
- bli mor til tvillingar;
- mor og dotter;
- mora hennar Kari;
- mor til Kari;
- vere som ei mor for nokon;
- mora mi;
- ho mor er ikkje heime;
- sjå, mor!
- - bestemor
  - fostermor
  - stemor
  - svigermor
dyr av hokjønn som har avkom
Døme
- andungane følgjer mora
(gift) kvinne som styrer eit hushald eller liknande
- - husmor
  - matmor
opphav (1);
jamfør moder
Døme
- norskfaget er alle fags mor
brukt som førsteledd i samansetningar: livmor;
i ord som morkake, mormunn

Faste uttrykk

be for si sjuke mor
be for seg sjølv under påskot av å tale for andre
inga kjære mor
inga hjelp i å klage;
inga bøn, ingen nåde
mor Noreg
Noreg og den norske nasjonen

hogge i

Tyding og bruk

tale hardt og brått;

Sjå: hogge

Døme

han hogg i så vi hoppa i stolane

hogge

hogga

verb

Opphav

norrønt hǫggva

Tyding og bruk

svinge eller slå ein skarp reiskap mot eller inn i noko eller nokon
Døme
- hogge eit tre;
- hogge øksa i stabben;
- hogge ved;
- hogge med sverd;
- hogge av ein finger;
- hogge seg i foten;
- hogge hol på isen;
- hogge i stein med ein meisel;
- hogge til eit emne;
- hogge ned for fote
slå (2, 1), bite (1), gripe (1)
Døme
- høna hogg etter meg;
- hogge tennene i kjøtet;
- hogge kloa i noko;
- ho hogg tak i han
om fartøy: stampe (2, 4), stange
Døme
- skipet hogg mot grunnen;
- båten hogg i den grove sjøen

Faste uttrykk

hogge i
tale hardt og brått
han hogg i så vi hoppa i stolane
hogge opp
ta sund (skip, bilar) for å bruke materialet på nytt
hogge ut
tynne ut (skog)
hogge ut eit skogsfelt

i 2

preposisjon

Opphav

norrønt í

Tyding og bruk

omgjeven eller omslutta av noko eller nokon;
innanfor eit område, ei gruppe, ein institusjon eller liknande
Døme
- liggje i jorda;
- bu i eit hus;
- ha hendene i lomma;
- eit hol i veggen;
- han kom i ein stor, sid frakk;
- ute i mørkeret;
- gå i fjellet;
- i heile verda;
- dei bur i Tromsø;
- stå i framgrunnen;
- i det fjerne;
- i nord;
- det står i boka;
- byrje i første klasse;
- arbeide i ein bank;
- vondt i hovudet
blanda med
Døme
- det er vatn i mjølka
med rørsle mot noko eller inn på eit visst avgrensa område eller liknande
Døme
- slå vatn i glaset;
- klatre opp i eit tre;
- gripe tak i noko;
- dei slo han i hovudet;
- ho kviskra meg noko i øyret;
- gå i kyrkja
brukt til å knyte saman to like substantiv: like inntil eller innpå;
like etter
Døme
- dei budde vegg i vegg;
- det gjekk slag i slag heile dagen
med form eller utsjånad som
Døme
- stå i ein boge;
- gå i ring
mot ei ytre flate
Døme
- slå seg i ein stein;
- slå handa i bordet;
- klappe i hendene
brukt for å karakterisere tilstand, sinnsstemning, verksemd eller liknande
Døme
- leve i fred;
- vere i gang;
- vere i sin beste alder;
- falle i søvn;
- få noko i stand;
- dele noko i tre delar;
- setje pengane i aksjar;
- slå noko i små bitar
brukt for å opplyse om middel, emne, form, måte, meining eller liknande
Døme
- feste båten i eit tau;
- få Kongens fortenestemedalje i gull;
- blusen er i silke;
- få løn i kontantar;
- betale mykje i skatt;
- seie noko i spøk;
- tale i gåter;
- trekkje i langdrag;
- i beste meining
brukt om tid
Døme
- i gamle dagar;
- i vår tid;
- i juli;
- i dag;
- i augeblinken;
- i slåtten;
- han var fødd i 2019;
- han budde der i mange år;
- tala varte i ein heil time
brukt i uttrykk for at noko er del av ein heilskap
Døme
- eplet er delt i tre delar;
- eit skodespel i fem akter;
- han hadde ein del i garden
med omsyn til;
når det gjeld
Døme
- vere flink i matte;
- eg har alltid vore dårleg i idrett;
- han er stor i kjeften;
- ha rett i noko;
- gå fram i visdom og alder
brukt ved ord for fagområde, materiale, verksemd eller liknande
Døme
- professor i medisin;
- arbeide i tre
brukt ved ord for noko eller nokon som ei kjensle er retta mot
Døme
- han er glad i mat;
- ho er forelska i han;
- eg gjev blaffen i det
brukt som adverb i samband med visse verb
Døme
- hengje i;
- ta i;
- setje i;
- stemme i

Faste uttrykk

i eitt og alt
på alle måtar
dei var samde i eitt og alt
i og for seg
i seg sjølv;
eine og aleine
det er i og for seg ikkje så rart

monolog

substantiv hankjønn

Opphav

jamfør -log

Tyding og bruk

lengre tale framført av ein einskild person;
motsett dialog (1)
dramatisk scene eller stykke framført av ein skodespelar med einetale

konvensjonell

adjektiv

Tyding og bruk

etter skikk og bruk;
vanleg (2), ordinær (2);
upersonleg (1), formell (2)
Døme
- ein konvensjonell tale;
- berre tenkje i konvensjonelle baner;
- han er så konvensjonell
om krig og våpen: ikkje kjernefysisk
Døme
- konvensjonell krigføring

Faste uttrykk

konvensjonell krig
krig der det ikkje blir brukt masseøydeleggingsvåpen
konvensjonelle våpen
moderne våpen med unntak av masseøydeleggingsvåpen

hekse 2

heksa

verb

Opphav

Tyding og bruk

ete fort, gløype
Døme
- hekse i seg maten
tale kvast og bitande, gje kvasse ord
nappe etter med munnen;
glefse (2

Faste uttrykk

hekse utor seg
bruke grov munn

Side 7 av 40

Resultat per side: