Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 109 oppslagsord

djupfryse

djupfrysa

verb

Opphav

jamfør fryse (2

Tyding og bruk

fryse ned og lagre ved –18 °C eller lågare temperatur
Døme
  • djupfryse fisk
Artikkelside

absolutt nullpunkt

Tyding og bruk

lågaste temperatur som er mogleg, -273,15 °C;
Artikkelside

absolutt temperatur

Tyding og bruk

temperatur målt frå det absolutte nullpunktet;
Artikkelside

kritisk temperatur

Tyding og bruk

temperatur da ei kjemisk el. fysisk endring går føre seg;
Artikkelside

grad 1

substantiv hankjønn eller hokjønn

Opphav

av latin gradus ‘steg, trinn’

Tyding og bruk

  1. steg på ein konkret eller abstrakt skala;
    Døme
    • landet har stor grad av sjølvforsyning;
    • ulike grader av straff;
    • grada av stønad kan variere;
    • i den grad ein kan kalle dette venskap
  2. rang, nivå av utvikling
    Døme
    • akademisk grad;
    • embetseksamen av lågare grad
  3. i språkvitskap: nemning for formene positiv, komparativ og superlativ av eit adjektiv (eller adverb)
    Døme
    • norske adjektiv blir bøygde i grad (fin – finare – finast) og genus
  4. i matematikk: potens (2)
    Døme
    • ei likning av første, andre eller tredje grad har den ukjende i første, andre eller tredje potens
  5. eining for vinkelmål som svarer til ¹⁄₉₀ av ein rett vinkel, ¹⁄₃₆₀ av ein sirkel;
    jamfør gon
    Døme
    • ein vinkel på 60 grader;
    • eit vinkelmål på 60°
  6. eining for inndeling i meridianar og parallellsirklar
    Døme
    • på 67 grader nordleg breidd;
    • 70° nord
  7. eining for temperatur
    Døme
    • vatn koker ved 100 grader celsius (100 °C);
    • det er 25 grader ute

Faste uttrykk

  • forhøyr av tredje grad
    forhøyr under tortur
  • gå gradene
    avansere steg for steg (i eit yrke eller liknande)
  • i/til ei viss grad
    til dels, litt
    • i ei viss grad kan ein seie det
  • stige i gradene
    rykkje opp;
    avansere
  • så til dei grader
    brukt forsterkande;
    særs, veldig, i høg grad
    • konserten innfridde så til dei grader;
    • ho var så til dei grader misunneleg
Artikkelside

gradtal

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

  1. tal som uttrykkjer grad (1, 5) (vinkelmål)
    Døme
    • summen av gradtalet til vinklane er alltid 180 grader
  2. tal som uttrykkjer grad (1, 6) (måling av meridian)
  3. tal som uttrykkjer grad (1, 7) (måling av temperatur)
Artikkelside

gradient

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom engelsk, frå latin gradiens ‘gåande’; av grad (1

Tyding og bruk

mål for endringa til ein fysisk storleik i rom eller tid;
til dømes graden av halling på veg eller endring i trykk eller temperatur
Artikkelside

hydrografi

substantiv hankjønn

Opphav

jamfør -grafi (1

Tyding og bruk

  1. del av havforskinga som tek for seg kjemiske og fysiske tilhøve ved havvatn, til dømes saltinnhald, temperatur og sirkulasjon
  2. oppmåling for og utarbeiding av sjøkart, tidvasstabellar og liknande
Artikkelside

absolutt 2

adjektiv

Uttale

absolutˊt

Opphav

av latin absolutus, perfektum partisipp av absolvere ‘løyse frå’

Tyding og bruk

  1. som ikkje er avhengig av noko anna;
    Døme
    • eit absolutt krav;
    • absolutt einevelde
  2. brukt som adverb: vilkårslaust, plent, endeleg
    Døme
    • gjelde absolutt;
    • ho ville absolutt reise
    • nytta forsterkande
      • absolutt ikkje

Faste uttrykk

  • absolutt fleirtal
    over halvparten av røystene blant dei som har røysterett i eit val
  • absolutt gehør
    det å kunne bestemme tonehøgd ved hjelp av øyret
  • absolutt komparativ
    komparativ (1 utan samanlikning, til dømes i ‘ein betre middag’
  • absolutt musikk
    musikk som ikkje byggjer på noko anna enn musikalske verkemiddel;
    motsett programmusikk
  • absolutt nullpunkt
    lågaste temperatur som er mogleg, -273,15 °C
  • absolutt superlativ
    superlativ (1 utan samanlikning, til dømes i ‘med største glede’
  • absolutt temperatur
    temperatur målt frå det absolutte nullpunktet
  • absolutt veto
    rett til å stanse vedtak
Artikkelside

havtemperatur

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

Døme
  • havtemperaturen har auka dei siste åra
Artikkelside
Side 6 av 11