Avansert søk

Nynorskordboka 188 oppslagsord

substantiv hankjønn

samanheng med klot

himmellekam, planet (1)
Døme
- ukjende tilhøve på fjerne klotar
i bunden form eintal: planeten menneska bur på;
planeten Tellus, jordklote
Døme
- den største byen på kloten

substantiv inkjekjønn

norrønt troll, kanskje same opphav som mellomhøgtysk trol(le) ‘uhyre, skrømt’; jamfør trylle

i folketru: stort (eller sjeldan lite), stygt, sterkt og farleg, men dumt og godtruande, menneskeliknande vette som bur i skogen eller berget
Døme
- bergtroll;
- skogtroll;
- tru på tussar og troll
leikefigur som førestiller troll (1)
Døme
- (kome, dukke opp) som troll av eske – brått, overraskande
vond, slem, lei, uskikkeleg eller vrang skapning (menneske eller dyr)
Døme
- han er eit troll å ha som sjef;
- ha eit troll til kjerring;
- eit troll til hest
farleg eller oftare ekkelt dyr;
såleis: rovdyr, særleg ulv;
blekksprut;
orm;
(lite) leddyr, bille, kongro, kryp, utøy, makk (i sår), mellom anna brukt kollektivt:
Døme
- det er mykje troll i graset;
- krosstroll;
- rumpetroll;
- skorpetroll
sjukdom eller plage (særleg slike som etter folketrua var påsette med trolldom);
såleis: brå gikt, lumbago, revmatisme;
trommesjuke, kolikk, forstopping;
verk (1, byll, svoll
trolldom, gand
Døme
- skade nokon med troll;
- det gjekk troll i ord – utsegna vart røyndom (sjølv om ho berre var tenkt som spøk)
brukt i forsterkande uttrykk og eidar, ofte med adverbial funksjon:
Døme
- det var troll til heldig kar;
- troll til plage;
- troll til greier;
- han er troll så sterk
- i bunden form eintal med hankjønnsending: søren, pokker
  kva trollen er dette?
  det var som trollen!
  trollen klype!

substantiv hankjønn

frå eskimoisk-aleutiske språk, irekna grønlandsk ‘menneske’

samnemning for fleire folkegrupper (som snakkar inuittiske språk og) som bur på Grønland, i dei arktiske stroka i Nord-Amerika og i Sibir

substantiv hankjønn

særleg om utanlandske forhold: liten tettbygd stad der det bur eller opphavleg har budd bønder som dyrkar jorda ikring

substantiv hankjønn

person som bur i ein landsby

substantiv hankjønn

norrønt kross, gjennom gammalengelsk eller gammalirsk; frå latin crux

i Romarriket: vanærande straffereiskap, brukt til dødsstraff, laga av ein loddrett stolpe med laust tverrtre til å hengje brotsmenn på;
kors (1)
Døme
- Jesus hang på krossen
symbol for Kristus og kristendomen;
kors (2)
Døme
- stride for krossen;
- finne fred ved krossen
i overført tyding: tung lagnad, bør;
pine (1, plage (1;
(stor) sorg, liding;
kors (3)
Døme
- ha ein kross å bere
stor vanske, uløyseleg problem;
kors (4)
- - tankekross
figur eller ting på skap som ein kross (1), ofte nytta som symbol;
kors (5)
Døme
- krossen i flagget;
- bere ein kross rundt halsen;
- setje kross på ei grav
- - andreaskross
  - hakekross
dekorasjon (4)
- - storkors
sentrum på ein liten stad;
vegeskil
Døme
- dei bur nede i krossen

i kross og krok
i ulike leier, til ulike kantar
ikkje leggje to pinnar i kross
la vere å hjelpe til, ikkje lyfte ein finger
kross på halsen!
æresord!
krype til krossen
- audmykje seg ved å krype til krusifikset og gjere bot;
  angre seg
- søkje hjelp som ein før har avvist
leggje i kross
plassere tvers over einannan;
krysse (1, 2)