Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 54 oppslagsord

gyllen

adjektiv

Opphav

frå lågtysk

Tyding og bruk

  1. som er av gull;
    som er forgylt
    Døme
    • gyllen ring;
    • gyllen kant;
    • gyllen ramme
  2. gulliknande, gullgul og skinande
    Døme
    • gyllen glans;
    • ei gyllen sky
  3. strålande, herleg, storarta
    Døme
    • gylne tider;
    • gylne draumar;
    • gylne lovnader
  4. klok, god, utmerka
    Døme
    • ein gyllen regel

Faste uttrykk

  • den gylne middelvegen
    måtehalden, balansert framgangsmåte eller utveg
    • finne den gylne middelvegen;
    • gå den gylne middelvegen;
    • velje den gylne middelvegen
  • det gylne snittet
    todeling av ei linje som gjev same forholdet mellom den største og minste delen som mellom heile linja og den største delen
  • gyllen fallskjerm
    i overført tyding: godtgjering som personar i leiarstillingar kan få om dei må slutte før kontrakttida er ute
Artikkelside

ikkje vere ved sine fulle fem

Tyding og bruk

ikkje ha sitt fulle vit, ikkje vere riktig klok eller klar;
Sjå: fem
Døme
  • ingen ved sine fulle fem ville seie ja
Artikkelside

ikkje vel bevart

Tyding og bruk

ikkje riktig klok;
Sjå: bevare
Artikkelside

fem

determinativ kvantor

Opphav

norrønt fim(m); truleg samanheng med finger

Tyding og bruk

  1. grunntalet 5
    Døme
    • klokka er fem over ti
  2. skulekarakteren 5
    Døme
    • få 5 i norsk

Faste uttrykk

  • fem om dagen
    mål om å ete minst fem porsjonar frukt, bær og grønsaker kvar dag
    • minst fem om dagen er ein god leveregel
  • gå fem på
    (opphaveleg frå eit kortspel) bli lurt
    • juryen gjekk fem på
  • ikkje ta fem øre for
    ikkje unnsjå (2), skamme seg eller vike tilbake for
    • han tek ikkje fem øre for å sladre på kameratane
  • ikkje vere ved sine fulle fem
    ikkje ha sitt fulle vit, ikkje vere riktig klok eller klar
    • ingen ved sine fulle fem ville seie ja
  • ta seg fem minutt
    ta ein kort pause
    • ho tok seg fem minutt med ein kollega
Artikkelside

kjenslevarm

adjektiv

Tyding og bruk

fylt av kjensler;
Døme
  • ho var sterk, kjenslevarm og klok;
  • gravferda vart ei høgtidsam og kjenslevarm stund
Artikkelside

gammalklok, gamalklok

adjektiv

Tyding og bruk

klok som eit velrøynt menneske;
prega av klokskap som eldre gjerne har
Døme
  • eit gammalklokt barn;
  • gammalklok sjølvinnsikt
Artikkelside

visleg

adjektiv

Opphav

av vis (2

Tyding og bruk

  1. Døme
    • eit visleg svar
    • snill
      • eit visleg barn
    • som adverb: med klokskap
      • fare visleg fram
  2. med omtanke
Artikkelside

vis 2

adjektiv

Opphav

norrønt víss; samanheng med vite

Tyding og bruk

  1. særs klok;
    Døme
    • ein vis mann har sagt at …;
    • dei vise menn frå Austerland
    • som substantiv:
      • ein dåre kan spørje meir enn ti vise kan svare;
      • eit vist råd
  2. som har fått greie på noko
    Døme
    • bli vis med noko
Artikkelside

veteleg, viteleg

adjektiv

Opphav

jamfør norrønt vitrligr ‘klok’

Tyding og bruk

som ein veit om;
Døme
  • det var veteleg for alle
Artikkelside

vettig, vettug, vitig, vitug

adjektiv

Opphav

norrønt vitugr; av vit

Tyding og bruk

  1. som har det fulle vitet sitt
    Døme
    • du er ikkje vettig! – du er tullete, ikkje retteleg klok!
  2. Døme
    • eit vettig svar;
    • eit vettig menneske
Artikkelside
Side 3 av 6