Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
364 treff

Bokmålsordboka 178 oppslagsord

stat

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom lavtysk; fra latin status ‘tilstand’, nåværende betydning fra tysk og fransk

Betydning og bruk

  1. Eksempel
    • Europas stater;
    • en fri og selvstendig stat
    • del av større land med en viss selvstendighet
      • De forente stater;
      • forbundsstat
  2. de organer som organiserer, styrer et land
    Eksempel
    • være ansatt i staten;
    • betale skatt til stat og kommune;
    • staten må støtte utsatte næringer
    • sammenslutning, institusjon som har stor selvstendighet
      • i middelalderen var kirken en stat i staten
Artikkelside

papirtiger

substantiv hankjønn

Opphav

etter engelsk paper tiger, fra kinesisk

Betydning og bruk

person eller stat som framstår eller blir framstilt som stor, mektig og truende, men som i virkeligheten er svak
Artikkelside

god prise

Betydning og bruk

fartøy som eies av en fiendestat (eller nøytralt fartøy som har brutt nøytralitetsreglene) som en krigførende stat har rett til å føre i land og tilegne seg;
Sjå: prise
Eksempel
  • skipet ble erklært god prise
Artikkelside

sette under formynderskap

Betydning og bruk

(midlertidig) frata en stat eller region selvråderett som følge av vanstyre;
Eksempel
  • landet ble satt under formynderskap grunnet høy gjeld
Artikkelside

juridisk person

Betydning og bruk

rettssubjekt som ikke er en fysisk person, men en institusjon med juridiske rettigheter og plikter, for eksempel en stat, en kommune, en stiftelse eller forening;
Artikkelside

ansvarsfordeling

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

fordeling av ansvar
Eksempel
  • det må være en klar ansvarsfordeling mellom stat og kommune
Artikkelside

lilleputtstat

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

svært liten stat
Artikkelside

økonomi

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom latin, fra gresk ‘husholdning’; se -nomi

Betydning og bruk

  1. pengeforhold, finansiell stilling, økonomiske forhold i stat, kommune, bedrift, husholdning og lignende
    Eksempel
    • ha god, dårlig økonomi;
    • kommunen har en anstrengt økonomi;
    • Norge har en av de mest internasjonale økonomier i verden
  2. fag, vitenskap som gjelder finansielle forhold i forretningslivet, i det offentlige liv og lignende;
Artikkelside

velferdsstat

substantiv hankjønn

Opphav

etter engelsk

Betydning og bruk

stat der myndighetene har ansvaret for den sosiale velferden til innbyggerne
Artikkelside

driftsbalanse

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

forskjell mellom inntektene og utgiftene til et foretak, en stat eller lignende i et visst tidsrom
Eksempel
  • overskudd på driftsbalansen;
  • landet hadde negativ driftsbalanse i fjor
Artikkelside

Nynorskordboka 186 oppslagsord

stat

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom tysk; frå latin status ‘tilstand’

Tyding og bruk

  1. (del av eit større) rike
    Døme
    • sambandsstat;
    • ein fri og sjølvstendig stat;
    • statane i Europa
  2. nemning på dei organa som styrer eit land
    Døme
    • vere tilsett i staten;
    • betale skatt til stat og kommune;
    • staten bør hjelpe næringane i utkantstrøka
    • samskipnad, institusjon med (for) stor makt og sjølvstende
      • vere ein stat i staten
Artikkelside

papirtiger

substantiv hankjønn

Opphav

etter engelsk paper tiger, frå kinesisk

Tyding og bruk

person eller stat som framstår eller blir framstilt som stor, mektig og trugande, men som i røynda er ufarleg
Artikkelside

gjennommarsj

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

det at troppar marsjerer gjennom territoriet til ein annan stat
Artikkelside

setje under formyndarskap

Tyding og bruk

(mellombels) ta ifrå ein stat eller region sjølvråderett som følgje av vanstyre;
Døme
  • på grunn av den store skulda vart landet sett under formyndarskap
Artikkelside

god prise

Tyding og bruk

fartøy ått av ein fiendestat (eller nøytralt fartøy som har brote nøytralitetsreglane) som ein krigførande stat har rett til å føre i land og eigne til seg;
Sjå: prise
Døme
  • erklære skipet som god prise
Artikkelside

juridisk person

Tyding og bruk

rettssubjekt som ikkje er ein fysisk person, men ein institusjon med juridiske rettar og plikter, til dømes ein stat, ein kommune, eit firma eller ein samskipnad;
Sjå: juridisk
Artikkelside

offentleg

adjektiv

Opphav

frå eldre tysk , av offen ‘open’

Tyding og bruk

  1. som alle har tilgjenge til;
    som går føre seg for opne dører
    Døme
    • eit offentleg føredrag;
    • lova om offentleg dokumentinnsyn;
    • det er for få offentlege toalett i byen;
    • vi treng fleire friområde til offentleg bruk
  2. som gjeld alle;
    Døme
    • eit offentleg spørsmål
  3. som er alminneleg kjend;
    som er kunngjord
    Døme
    • trulovinga er ikkje offentleg enno
  4. som gjeld stat og kommune;
    som har med heile samfunnet å gjere
    Døme
    • ein offentleg bygning;
    • det er offentleg eigedom;
    • dei offentlege utgiftene er for høge
    • brukt som substantiv:
      • vere tilsett i det offentlege

Faste uttrykk

  • offentleg hemmelegheit
    noko som skal vere hemmeleg, men som likevel er allment kjent
    • skandalen er ei offentleg hemmelegheit
Artikkelside

fri 2

adjektiv

Opphav

av lågtysk vri

Tyding og bruk

  1. om person, stat eller styre: som har eller gjev fulle politiske rettar
    Døme
    • frie borgarar;
    • innbyggjarane er frie;
    • landet har ein fri riksskipnad;
    • den frie verda;
    • frie val
  2. politisk sjølvstyrt;
    uavhengig
    Døme
    • eit fritt land;
    • eitt fritt folk;
    • den frie pressa
  3. verna av lova;
    trygg for åtak
    Døme
    • ha fritt leide
  4. ikkje innesperra eller i fangenskap
    Døme
    • på fri fot
    • brukt som adverb
      • sleppe fri;
      • setje nokon fri
  5. utan stengsel eller hinder (for ferdsel, rørsle, sikt eller liknande)
    Døme
    • fritt armslag;
    • fritt farvatn;
    • fri bane;
    • fritt utsyn;
    • på fri mark;
    • i Guds frie natur
    • brukt som adverb
      • puste fritt;
      • vekse fritt;
      • falle fritt;
      • garden ligg fritt til
  6. ikkje kontrollert eller regulert (av det offentlege);
    tillaten for alle;
    Døme
    • fri konkurranse;
    • den frie marknaden;
    • fritt fiske;
    • fritt tilgjenge;
    • fritt ord
  7. ikkje strengt bunden til reglar, mønster, førebilete eller liknande;
    Døme
    • fri oppseding;
    • fri rytme;
    • fri assosiasjon;
    • fri fantasi;
    • fri kjærleik
    • brukt som adverb
      • fritt omsett etter tysk
  8. utan særleg påverknad eller omsyn av noko slag;
    Døme
    • ha fritt val;
    • av fri vilje;
    • den frie viljen;
    • på fritt grunnlag;
    • fri utvikling
    • brukt som adverb
      • kunne velje fritt;
      • stille nokon fritt;
      • stå heilt fritt
  9. utan særleg tvang, restriksjonar eller liknande
    Døme
    • leve eit fritt liv
    • brukt som adverb
      • ha det fritt på jobben
  10. lausriven frå band, plikter, ansvar og liknande
    Døme
    • kjenne seg fri som fuglen;
    • vere fri og frank
  11. trygg, open og direkte;
    Døme
    • ha eit fritt blikk;
    • føre eit fritt språk;
    • det rådde ein fri tone i laget;
    • vere fri av seg;
    • får eg vere så fri å …
    • brukt som adverb
      • dette meiner eg fritt;
      • snakke fritt ut
  12. som har (mellombels) fritak frå arbeid, skule eller andre plikter;
    friteken, unnateken
    Døme
    • ta seg fri frå skulen;
    • ha fri frå jobben;
    • eg vil be meg fri;
    • sleppe fri frå militæret
  13. som unngår;
    som er spart for;
    Døme
    • gå fri all sut;
    • fri for angst;
    • bli fri sjukdomen
  14. ikkje skyldig eller innblanda;
    jamfør frikjenne
    Døme
    • kjenne nokon fri;
    • dømme nokon fri
  15. som er utan;
    Døme
    • vere fri for mat;
    • det er fritt for mus no;
    • boka er fri for humor
  16. brukt som etterledd i samansetningar: utan fare for;
    trygg, sikker
  17. Døme
    • fri kost og losji;
    • fri skyss
    • brukt som adverb
      • få boka fritt tilsend
  18. i fysikk og kjemi: som ikkje er bunden til noko;
    ikkje i sambinding
    Døme
    • frie elektron;
    • fri energi

Faste uttrykk

  • det er ikkje fritt for
    ein kan ikkje nekte for
    • det er ikkje fritt for at det breier seg ein viss skepsis
  • frie hender
    full handlefridom
    • ho fekk frie hender til å lage ein ny radioserie
  • fritt fall
    • fall som ikkje blir hindra av mekanisk motstand
    • rask og kraftig nedgang i verdi, prestisje eller liknande
      • verdsøkonomien var i fritt fall
  • gå fri
    sleppe straff;
    sleppe unna
  • ha ryggen fri
    • vere sikra mot kritikk og åtak fordi ein handla etter reglane eller på andre måtar har gardert seg
    • vere sikra mot fysisk angrep bakfrå
  • i det fri
    utandørs
    • frukost i det fri
  • ikkje vere fri for
    måtte vedgå at nokon er eller gjer det som er nemnt
    • han er ikkje fri for å vere tjuvaktig
Artikkelside

maltesar

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

person frå Malta, stat og øy i Middelhavet
Artikkelside

lønsregulativ, lønnsregulativ

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

regulativ som mellom anna inneheld ein skala som viser kva løn dei ulike stillingane (i stat og kommune) har
Artikkelside
Side 1 av 19