Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
34 treff

Bokmålsordboka 18 oppslagsord

maksimal

adjektiv

Opphav

fra nylatin; av latin maximus ‘størst’, superlativ av magnus ‘stor’

Betydning og bruk

som har nådd toppen eller øvre grense for det som er mulig eller tillatt, størst eller høyest mulig;
motsatt minimal
Eksempel
  • få maksimalt utbytte;
  • maksimal fart
  • brukt som adverb:
    • satse maksimalt;
    • det blir maksimalt 50 deltakere
Artikkelside

tydelighet

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

det å være tydelig (2)
Eksempel
  • bli berømmet for sin språklige tydelighet

Faste uttrykk

  • med tydelighet
    med klarhet (2);
    tydelig
    • si noe med maksimal tydelighet og tyngde;
    • vise problemet med all tydelighet
Artikkelside

umettet, umetta

adjektiv

Betydning og bruk

ikke mettet
Eksempel
  • umettet behov

Faste uttrykk

  • umettede forbindelser
    forbindelser (for eksempel fettsyrer) som kan ta opp hydrogen, halogen og flere andre stoffer
  • umettet damp
    damp som ikke har maksimal tetthet
Artikkelside

trimme

verb

Opphav

av engelsk trim ‘klippe, stelle’

Betydning og bruk

  1. sette i god stand
  2. justere for å få maksimal yteevne (også til et ulovlig høyt nivå)
    Eksempel
    • trimme en motor
  3. drive lettere trening;
    Eksempel
    • hun trimmer hver kveld
  4. Eksempel
    • trimme skjegget;
    • han trimmer hekken

Faste uttrykk

  • trimme seilene
    stramme eller slakke skjøtene slik at seilene står riktig
Artikkelside

halv 1

adjektiv

Opphav

norrønt halfr

Betydning og bruk

  1. som utgjør den ene av to (mer eller mindre) like store deler
    Eksempel
    • de delte og fikk et halvt brød hver;
    • halve kongeriket;
    • en halv kilo;
    • to og en halv;
    • en halv omdreining
    • brukt som substantiv:
      • de fikk ikke engang det halve;
      • det halve hadde vært nok;
      • en halv kan vel ikke skade
    • brukt som adverb:
      • snu seg halvt på stolen
  2. om mengde, fart eller annen målenhet, som er fylt eller brukes ca. halvparten av maksimal kapasitet;
    halvfull, halvfylt
    Eksempel
    • båten gikk med halv fart;
    • spannet var halvt;
    • ta en halv øl
  3. om klokkeslett: 30 minutter før en hel time
    Eksempel
    • klokka er halv ti, altså 09.30 eller 21.30
  4. som utgjør opptil halvparten av noe;
    delvis (2), nesten
    Eksempel
    • være oppe halve natta;
    • en halv seier;
    • halve sannheter
  5. brukt som adverb: delvis, nesten, til en viss grad
    Eksempel
    • si noe halvt i spøk;
    • hun svarte halvt smilende
  6. om gjerning, karakter, løfte, sannhet, svar og lignende: ikke komplett, ufullkommen, ufullstendig
    Eksempel
    • et halvt løfte;
    • dette er bare en halv løsning

Faste uttrykk

  • ei halv ei
    en halvflaske brennevin
    • ha ei halv ei på lomma
  • en halv gang
    femti prosent (mer);
    ofte brukt i sammenligninger om mengde, størrelse eller lignende
    • dreie en halv gang rundt sin egen akse;
    • tenke seg om en halv gang til før man handler;
    • temperaturen sank én og en halv gang så raskt som forventet
  • flagge på halv stang
    la flagg henge et stykke ned på flaggstang som uttrykk for sorg ved dødsfall og begravelse
  • halvt om halvt
    (etter tysk halb und halb) bortimot, så å si
  • med et halvt øre
    uten å høre helt etter
    • lytte til radioen med et halvt øre
  • med et halvt øye
    uten å måtte se nøye;
    med et flyktig blikk
    • at du liker meg, kan jeg se med et halvt øye
  • på halv tolv
    ikke helt rett, skeivt, tilfeldig, uten styring;
    på skeive
    • med hatten på halv tolv;
    • innsatsen har vært litt på halv tolv
Artikkelside

blomst

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt blómstr

Betydning og bruk

  1. plantedel som består av en samling (godt synlige) fargede kronblader og andre deler som inngår i plantens formering
    Eksempel
    • orkidéens blomster;
    • en plante med rot, stengel, blader og blomst
  2. plante med en eller flere blomster og ikke-treaktig stengel
    Eksempel
    • plukke blomster;
    • avskårne blomster;
    • sommerens blomster;
    • vanne blomstene
  3. ting eller figur som ligner en blomst (1)
    Eksempel
    • en kjole pyntet med broderte blomster

Faste uttrykk

  • i blomst
    med utsprungne blomster;
    i blomstring
    • trærne står i blomst
  • si det med blomster
    uttrykke beundring, takknemlighet eller lignende ved å gi blomster
  • slå ut i full blomst
    i overført betydning: komme til maksimal utfoldelse
    • en kunstner som er i ferd med å slå ut i full blomst;
    • fordommene slo ut i full blomst
Artikkelside

med tydelighet

Betydning og bruk

Eksempel
  • si noe med maksimal tydelighet og tyngde;
  • vise problemet med all tydelighet
Artikkelside

strekkfasthet

substantiv hunkjønn eller hankjønn

Betydning og bruk

maksimal spenning som et materiale kan tåle ved strekk i lengderetningen;
Artikkelside

umettet damp

Betydning og bruk

damp som ikke har maksimal tetthet;
Sjå: umettet
Artikkelside

slå ut i full blomst

Betydning og bruk

i overført betydning: komme til maksimal utfoldelse;
Se: blomst
Eksempel
  • en kunstner som er i ferd med å slå ut i full blomst;
  • fordommene slo ut i full blomst
Artikkelside

Nynorskordboka 16 oppslagsord

maksimal

adjektiv

Opphav

frå nylatin; av latin maximus ‘størst’, superlativ av magnus ‘stor’

Tyding og bruk

som har nådd toppen eller øvre grensa for det som er mogleg eller tillate;
størst eller høgast mogleg;
motsett minimal
Døme
  • maksimalt utbyte;
  • maksimal fart
  • brukt som adverb:
    • satse maksimalt;
    • det kjem maksimalt 17 personar på festen
Artikkelside

umetta

adjektiv

Tyding og bruk

ikkje metta
Døme
  • umetta mage;
  • umetta behov

Faste uttrykk

  • umetta damp
    damp som ikkje har maksimal tettleik
  • umetta sambindingar
    sambindingar (til dømes feittsyrer) som kan ta opp hydrogen, halogen og somme andre stoff
Artikkelside

pinne 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt pinni

Tyding og bruk

  1. lite og smalt stykke av tre eller anna materiale;
    Døme
    • fuglen sit på ein pinne;
    • ete sushi med pinnar
  2. noko som minner om ein pinne (1, 1), liten fisk eller liknande
    Døme
    • ingen storfisk, berre nokre pinnar
  3. liten dram eller matbit;
    Døme
    • ta seg ein pinne
  4. liten kjøt- eller fiskerett ved sida av eller etter eit grautmåltid;
    jamfør grautpinne
  5. brukt som etterledd i samansetningar: skrøpeleg eller småleg person;

Faste uttrykk

  • bli ein pinne i likkista til nokon
    bli årsak til at nokon døyr
  • dette av pinnen
    bli overraska
  • full pinne
    stor fart;
    maksimal yting
    • her blir det full pinne frå starten;
    • vi gav full pinne på dei siste etappane
  • ikkje leggje to pinnar i kross
    la vere å hjelpe til, ikkje lyfte ein finger
  • kjærleik på pinne
    sukkertøy festa på ein pinne
  • stiv som ein pinne
    svært stiv;
    urørleg
    • ho vart ståande stiv som ein pinne og venta på kva som ville kome
  • stå på pinne for nokon
    gjere alt som ein annan ynskjer
  • vandrande pinne
  • vippe av pinnen
    • skuve til sides;
      fortrengje
      • heimelaget let seg ikkje vippe av pinnen
    • gjere forvirra
      • mange blir vippa av pinnen av ny teknologi
  • vippe pinne
    i barneleik: støyte ein pinne av garde med ein annan pinne så langt som mogleg, og utan at motparten fangar han
Artikkelside

halv 1

adjektiv

Opphav

norrønt halfr

Tyding og bruk

  1. som utgjer den eine av to (meir eller mindre like store) delar
    Døme
    • dei delte og fekk eit halvt eple kvar;
    • halve kongeriket;
    • ein halv liter;
    • to og ein halv
    • brukt som substantiv
      • ikkje det halve;
      • det halve hadde vore meir enn nok;
      • ein halv må vere lov
    • brukt som adverb
      • snu seg halvt på stolen
  2. om mengde, fart eller anna måleining, som er fylt eller blir brukt ca. halvparten av maksimal kapasitet;
    halvfull, halvfylt
    Døme
    • ei halv flaske;
    • ta ein halv øl;
    • båten gjekk med halv fart
  3. om klokkeslett: 30 minutt før heil time
    Døme
    • klokka er halv ni, altså 08.30 eller 20.30
  4. som utgjer opp til halvdelen av noko;
    delvis (2), nesten
    Døme
    • vere oppe halve natta;
    • oppleve det som ein halv fridag;
    • ein halv siger
  5. brukt som adverb: delvis, nesten, i ein viss mon
    Døme
    • han sa det halvt i spøk;
    • dei sat halvt smilande;
    • ho stirra halvt forbi han
  6. om gjerning, karakter, lovnad, sanning, svar og liknande: ikkje heil, ufullkomen, ufullstendig
    Døme
    • ein halv lovnad;
    • eit halvt svar;
    • ta halve standpunkt

Faste uttrykk

  • ei halv ei
    ei halvflaske brennevin
    • ha ei halv ei på innerlomma
  • ein halv gong
    femti prosent (meir);
    ofte brukt i samanlikningar om mengde, storleik eller liknande
    • utgiftene vart ein halv gong større;
    • dreie mutteren ein halv gong til;
    • den norske kystlinja går to og ein halv gong rundt jorda
  • flagge på halv stong
    la flagg henge eit stykke ned på flaggstong for å vise sorg ved dødsfall og gravferd
  • halvt om halvt
    (etter tysk halb und halb) bortimot, så å seie
    • vere halvt om halvt trulova
  • med eit halvt auge
    med ein gong, med å sjå berre lausleg
    • at den er øydelagd, kan eg sjå med eit halvt auge
  • med eit halvt øyre
    utan å høyre godt etter
    • læraren lytta med eit halvt øyre
  • på halv tolv
    ikkje heilt rett, skeivt, tilfeldig, utan styring;
    på skeive
    • med hatten på halv tolv;
    • det har gått litt på halv tolv i det siste
Artikkelside

strekkfastleik

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

maksimal spenning som eit materiale kan tole ved strekk i lengderetninga;
Artikkelside

trimme

trimma

verb

Opphav

av engelsk trim ‘klippe, stelle’

Tyding og bruk

  1. setje i god stand
  2. justere for å få maksimal yteeven (også til eit ulvleg høgt nivå)
    Døme
    • trimme ein motor
  3. drive lettare trening;
    Døme
    • trimme tre gonger i veka
  4. Døme
    • trimme pelsen på puddelen;
    • han trimmar hekken
Artikkelside

full pinne

Tyding og bruk

stor fart;
maksimal yting;
Sjå: pinne
Døme
  • her blir det full pinne frå starten;
  • vi gav full pinne på dei siste etappane
Artikkelside

umetta damp

Tyding og bruk

damp som ikkje har maksimal tettleik;
Sjå: umetta
Artikkelside

minimal

adjektiv

Opphav

av latin minimus, superlativ av minor ‘mindre’

Tyding og bruk

som har nådd lågmålet for det som er mogleg eller tillate;
minst eller lågast mogleg;
motsett maksimal
Døme
  • vise minimal interesse;
  • båten heldt minimal fart gjennom sundet;
  • sjansane for å vinne er minimale
Artikkelside

maksi-

prefiks

Opphav

frå engelsk; kortform av latin maximum

Tyding og bruk

prefiks (1) i ord som uttrykkjer at noko er stort eller viktig;
i ord som maksimal, maksime og maksimere
Artikkelside
Side 1 av 2