Avansert søk

Nynorskordboka 57 oppslagsord

rytme

substantiv hankjønn

Opphav

frå gresk ‘bølgjerørsle’

Tyding og bruk

regelfast skifte i trykk eller styrke i musikk, poesi eller tale
Døme
- eit dikt med rim og rytme;
- songen har drivande rytmar
i fleirtal: musikk
Døme
- latinamerikanske rytmar
regelfast rørsle eller skifte
Døme
- rytmen i hjarteslaga;
- føtene gjekk i ein jamn rytme
- - døgnrytme
  - hjarterytme

ubunden

adjektiv

Tyding og bruk

som ikkje er fastbunden
Døme
- hunden står ubunden
fri, uavhengig
Døme
- vere ubunden av tidlegare avtaler;
- ei politisk ubunden avis;
- ein ubunden stat
i språkvitskap, om substantiv og adjektiv: som ikkje er eintydig spesifisert;
til skilnad frå bunden (2)
Døme
- 'gut' er eit døme på ubunden form av eit substantiv

Faste uttrykk

ubunde pronomen
pronomenet ein (1 som har ein uspesifisert referanse
ubunden stil
uttrykksmåte utan metrisk rytme og rim;
prosa (1)

rim 3

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt rím; frå fransk

Tyding og bruk

vers eller strofe med enderim
Døme
- rim og regler
lydleg samsvar mellom to eller fleire ord
Døme
- diktet går på rim
- - bokstavrim
  - enderim
rimord
Døme
- finne eit rim på ‘våren’
samsvar, samanheng
Døme
- det er ikkje rim i det du seier

Faste uttrykk

kvinneleg rim
tostava rim;
til skilnad frå mannleg rim
mannleg rim
einstava rim;
til skilnad frå kvinneleg rim

mannleg

adjektiv

Opphav

norrønt mannligr

Tyding og bruk

som gjeld menn, som er mann (1);

jamfør kvinneleg

Døme

mannleg avkom;
mannleg lærar;
mannleg anatomi

Faste uttrykk

mannleg rim
einstava rim;
til skilnad frå kvinneleg rim
mannleg utgang
trykktung sluttstaving i ei verselinje;
til skilnad frå kvinneleg utgang

liggje, ligge

liggja, ligga

verb

Opphav

norrønt liggja

Tyding og bruk

om person eller dyr: vere i meir eller mindre vassrett stilling
Døme
- liggje både på magen og på sida;
- ho låg utstrekt;
- hunden låg på graset
- brukt som adjektiv
  liggjande stilling
vere på ein viss plass, ofte over tid;
vere i ei viss stilling
Døme
- boka ligg på bordet;
- pengane ligg i skuffa;
- byen ligg på nordsida;
- huset ligg fint til;
- prisen ligg på om lag 100 kr;
- liggje lågt i terrenget;
- reinhaldsverket ligg under kommunen;
- skipet ligg i land
i overført tyding: vere naturleg, forståeleg;
hengje saman med;
jamfør nærliggjande (2)
Døme
- det ligg nær å tru det;
- årsaka ligg i dei låge strømprisane
kvile i seng, halde senga
Døme
- liggje til sengs;
- liggje og fryse;
- liggje sjuk med feber
vere utbreidd over, dekkje
Døme
- snøen låg meterhøg;
- det låg rim på marka
vere i ein viss tilstand
Døme
- liggje på latsida;
- liggje i bløyt;
- liggje brakk;
- golvet låg fullt av klede;
- liggje vêrfast;
- liggje på lur;
- liggje i trening;
- liggje i tingingar

Faste uttrykk

liggje an
vere plassert (i høve til andre);
stille seg, teikne, ha utsikt (til)
liggje dårleg an;
det norske laget låg godt an etter første etappe
liggje att
vere att, vere gløymd
liggje etter
ikkje halde følgje
liggje for
passe til evnene og interessene til nokon
grammatikk ligg ikkje for dei
liggje for døden
vere døyande;
liggje på dødsleiet
liggje for døden i ei veke;
det året han låg for døden
liggje føre
vere til stades;
finnast (1), eksistere (1)
materialet ligg endeleg føre i bokform;
det ligg ikkje føre konkrete planar for gjennomføringa
liggje i
tyde, implisere
kva ligg det i den utsegna?
liggje med
ha samleie med
liggje nede
stå stille, ikkje vere i gang
straumnettet ligg nede
liggje noko under
vere skjult eller hemmeleg
her ligg det noko under
liggje over
- om person: overnatte
- om fartøy: halle på sida
liggje på likstrå
liggje på seng fram til gravferda
liggje på likstrå
liggje på seng fram til gravferda
liggje til
høyre til
det ligg til familien å vere snobbete
liggje til rette/rettes
høve, passe bra
forholda ligg godt til rette for effektivt arbeid no
liggje til grunn
vere årsak til eller grunnlag for
visjonane som ligg til grunn for satsinga
liggje under for
vere avhengig av
han låg under for alkoholen

kvinneleg

adjektiv

Opphav

norrønt kvennsligr

Tyding og bruk

som er kvinne eller gjeld kvinner

Døme

kvinneleg arbeidar;
kvinnelege prestar;
kvinneleg eigenskap

Faste uttrykk

kvinneleg rim
tostava rim;
til skilnad frå mannleg rim
kvinneleg utgang
tostava rim med trykklett sistestaving i ei verselinje;
til skilnad frå mannleg utgang

fryse 2

frysa

verb

Opphav

norrønt frjósa

Tyding og bruk

bli til is, bli dekt av is, stivne av frost;
bli frostskadd, lage tele
Døme
- vatnet fraus til is;
- elva har frose att;
- vassrøyra kan fryse sund
få til å fryse (2, 1);
kjøle ned noko til temperatur under frysepunktet til konservering;
djupfryse
Døme
- fryse ned fisken
i overført tyding: stoppe noko, halde i ei uendra stode;
leggje på is
Døme
- fryse fast prisane;
- fryse kapitalen;
- fryse avtala inntil vidare
bli plaga av kulde, vere frosen (2)
Døme
- fryse på føtene;
- hutre og fryse;
- fryse seg i hel;
- fryse fingrane blå
i overført tyding: skjelve som av kulde, grøsse
Døme
- eg frys når eg tenkjer på det

Faste uttrykk

fryse biletet
om film: stogge, setje på pause
fryse biletet og analysere omgjevnadene
fryse fast
låse seg fast, ikkje vere til å endre; jamfør fastfrosen
hjula fraus fast i bakken;
skriket fraus fast i halsen
fryse inne
verte omringa av is, særleg om båt
fryse på
gå mot frost (ute);
bli tele eller rim (på bakken)
fryse til
- bli heilt dekt med is eller bli stiv som is
  vatnet fraus til
- i overført tyding: bli heilt urørleg
  han fraus til da dei ropte på han
fryse ut
vere kjølig og avvisande mot nokon
dei fraus henne fullstendig ut
når helvete frys til is
aldri eller med svært lite sannsyn
dei reiser nok ikkje heim før helvete frys til is

bunden

adjektiv

Opphav

Tyding og bruk

som må følgje visse reglar, eit visst mønster eller liknande;
pålagd, forpliktande;
ikkje fri
Døme
- bunde mandat;
- bunden fullmakt;
- bunden arbeidstid;
- dei bundne kostnadene på budsjettet har auka
i språkvitskap, om substantiv og adjektiv: som står i ei form som tener til å individualisere og peike ut som kjend
Døme
- «guten» er bunden form eintal av «gut»;
- dei bundne formene av substantiva
brukt som etterledd i samansetningar
- - jordbunden
  - stadbunden
  - tradisjonsbunden

Faste uttrykk

bunden form
stil som følgjer visse faste reglar, særleg med omsyn til rim og rytme
Shakespeare skreiv stort sett i bunden form

ubunden stil

Tyding og bruk

uttrykksmåte utan metrisk rytme og rim;

tåkerim

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

rim ( av kjølte dropar frå tåke

Side 1 av 6

Resultat per side: