Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 191 oppslagsord

skulle

skulla

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt skulu

Tyding og bruk

om framtid: kome til å
Døme
- toget skal gå om ein time;
- det skal bli ny formann i laget
vere skyldig (1 eller bunden til;
måtte (2)
Døme
- du skal gjere det;
- eg skulle helse frå mor – er beden om;
- sanninga skal fram
burde
Døme
- du skulle hjelpe meir til heime;
- alle skulle gjere si plikt
vere fastrådd på;
ha sett seg føre;
vilje (2, 1)
Døme
- eg skal nok greie det;
- eg skal tukte deg;
- kva skal han no der da?
- i lovnad:
  du skal ikkje mangle noko
- i stadfesting:
  det skal gudane vite;
  eg skal seie det gjekk bra;
  kvar skal du av?
ha ord på seg for
Døme
- ho skal vere flink;
- det skal vere reint gull
ha grunn, høve til
Døme
- det skal du rekne med;
- det skulle la seg gjere
- preteritum i uttrykk for tvil eller vørdsam førespurnad:
  skulle du reise dit?
  skulle det vere meir kaffi?
trengast;
vere spørsmål om
Døme
- det er ikkje mykje som skal til

Artikkelside

raude gardar

Tyding og bruk

Sjå: raud

avdelingar av væpna kommunistar som har spela ei rolle under uro og revolusjonar i fleire europeiske land
ungdomsgrupper som skulle gjennomføre kulturrevolusjonen i Kina 1966–68

Artikkelside

raud

adjektiv

Opphav

norrønt rauðr, samanheng med latin ruber; jamfør rubin

Tyding og bruk

som har ein farge som blod (og som ligg mellom oransje og fiolett i fargespekteret)
Døme
- raude roser;
- vere raud og frisk i kinna;
- eit raudt hus
politisk radikal;
kommunistisk;
revolusjonær (2, 1)
Døme
- politisk er han temmeleg raud

Faste uttrykk

den raude hanen gjel
det brenn;
det er brann
brannvernet har plikt til å rykkje ut når den raude hanen gjel
ikkje ha eit raudt øre
vere heilt blakk
på raude rappen
med ein gong;
på flygande flekken
raud dag
dag som er markert med raud skrift i kalender;
fridag
raud lykt
- lykt med raudt glas som blir tend (ved inngangen til ein sal) når billettane til ei framsyning eller ein konsert er utselde
- fullt hus (1)
  stykket vart vist kveld etter kveld for raude lykter
raud strek
- raudfarga strek som markerer feil i ein tekst
  få mange raude strekar
- grense mellom det som er akseptabelt og det som er uakseptabelt
  foreldre må setje nokre raude strekar for barna
raud tråd
berande idé, hovudtema
gå som ein raud tråd gjennom boka
raude gardar
- avdelingar av væpna kommunistar som har spela ei rolle under uro og revolusjonar i fleire europeiske land
- ungdomsgrupper som skulle gjennomføre kulturrevolusjonen i Kina 1966–68
raude hundar
barnesjukdom med raudt utslett;
Rubella
raude tal
tal som syner underskot i rekneskapen for ein driftsperiode
raudt kort
- i idrett: kort som domar viser til utøvar som blir utvist frå tevling eller kamp
- motseiing, innvending
  fleire av debattantane burde ha fått raudt kort
raudt lys
- stoppsignal (1)
  få bot for å køyre på raudt lys
- det å seie eller få nei til noko;
  avslag (2)
  regjering gav raudt lys for avgifta;
  dei fekk raudt lys for prosjektet
verke som ein raud klut
vere årsak til sinne

Artikkelside

dag

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt dagr; samanheng med døgn

Tyding og bruk

del av døgnet da det er lyst
Døme
- dag og natt;
- dagen gryr;
- langt på dag;
- han kom utpå dagen
brukt i helsing
Døme
- god dag!
- ha ein fin dag!
arbeidsdag
Døme
- arbeide full dag;
- vere ferdig for dagen
døgn som tidsrom
Døme
- ein dags tid;
- om 14 dagar;
- året har 365 dagar
døgn som tidspunkt;
dato
Døme
- kva for dag har vi i dag?
- tredje dag jul;
- til lykke med dagen!
- ord for dagen
brukt om ubestemt fastsetjing av tid
Døme
- frå den dagen;
- ein svart dag;
- ein dag hende det
tid nett no
Døme
- enno i dag;
- ungdomen av i dag;
- dagens problem
i fleirtal: brukt om tidbolk
Døme
- i dei dagar;
- i gamle dagar;
- han har gode dagar;
- huset har sett betre dagar
i fleirtal: liv, levetid
Døme
- ho er blitt berømt på sine gamle dagar
brukt som etterledd i fleirtal i nemning på arrangement, tilskiping som varer to dagar eller meir
Døme
- Olavsdagane

Faste uttrykk

all sin dag
all si tid;
heile livet
han var stokk konservativ all sin dag
dags dato
i dag
per dags dato;
til dags dato har det ikkje hendt;
avtalen gjeld frå dags dato
den dag i dag
ennå
kva som skjedde med han, veit ho ikkje den dag i dag
ein av dagane
med det første;
snart
restlageret kjem til å bli seld ut ein av dagane
gje ein god dag i
ikkje bry seg om;
gje blaffen i
han gav ein god dag i arbeidet sitt
ha dagen
vere heldig;
lykkast
for å vinne, må ein ha dagen
her ein dag
nyleg
han ringde henne her ein dag
i alle dagar
brukt i uttrykk for undring
i alle dagar, kva er dette for noko?
kva i alle dagar skulle dei gjere no?
kvifor i alle dagar skulle vi gjere det?
i desse dagar
no, kva dag som helst
klart som dagen
innlysande
no minnest eg alt klart som dagen
kome for dagen
bli funnen eller kjend
eit stort arkiv har kome for dagen
leggje for dagen
vise
studentane har lagt for dagen ei stor interesse
no om dagen
no for tida
no til dags
no for tida
opp i dagen
- på jordyta;
  synberr
  plastleidninga ligg opp i dagen
- tydeleg, klart fram
  løyndomane kjem opp i dagen
sjå dagen
bli til
damelaget såg dagen i 2010
ta av dage
drepe
vere dags for
vere tid for eller på tide med
år og dag
lang tid
det er år og dag sidan eg såg han

Artikkelside

i alle dagar

Tyding og bruk

brukt i uttrykk for undring;

Sjå: dag

Døme

i alle dagar, kva er dette for noko?
kva i alle dagar skulle dei gjere no?
kvifor i alle dagar skulle vi gjere det?

Artikkelside

riddarorden

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

orden (5) av riddarar som opphavleg skulle stri for kristentrua
institusjon (2) som deler ut ein orden (6)
ordensteikn av graden riddar (6)

Artikkelside

at

subjunksjon

Opphav

norrønt at, truleg av þat ‘det’

Tyding og bruk

innleier ei leddsetning som gjev ei indirekte framstilling, som svarer til ei forteljande hovudsetning
Døme
- han sa at det regna;
- ho klagar over at prisane er så høge;
- presidenten sa at alle måtte gjere sitt for landet;
- mange meiner at levestandarden er høg nok
innleier ei skildring eller forklaring av ordet eller frasen som står rett før
Døme
- det at han alltid kjem for seint, er veldig irriterande;
- det faktum at feila ikkje vart avdekka, er eit problem;
- politikken er basert på at oljeprisen skulle auke
innleier ei leddsetning der det er formelt subjekt i oversetninga
Døme
- det er trist at ho ikkje kan kome i helga;
- det viste seg at dromedaren allereie hadde rømt frå dyreparken
innleier ei samanlikningssetning etter enn (1 eller som (2
Døme
- det er betre at folk syklar, enn at dei køyrer bil;
- eg veit ikkje meir om henne enn at ho liker å springe;
- vi kan ikkje late som at fotball ikkje er styrt av profitt
innleier ei leddsetning som uttrykkjer følgje;
så (4, 2)
Døme
- det gjekk så fort at det kila i magen;
- han vart så glad at han dansa;
- dei vart så forseinka at dei ikkje rakk flyet
innleier ei leddsetning som uttrykkjer følgje, måte, føremål eller årsak, ofte saman med ein annan subjunksjon eller preposisjon;
jamfør etter at, for at, slik at, sånn at og utan at
Døme
- eg er glad at vi har felles interesser;
- konserten gjekk så bra at dei skal spele fleire
brukt i utrop
Døme
- at du vågar!
- at du kunne vere så dum!
- dei er så fine, at!

Artikkelside

retningsvisar

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

visar som angjev retning, særleg om visar som blir brukt for å varsle endring av køyreretninga til eit køyretøy;
jamfør blinklys (2)
Døme
- bilen skulle svinge av til ein sideveg, men brukte ikkje retningsvisar
i overført tyding: noko som viser kva for veg utviklinga går
Døme
- kulturen er ein retningsvisar i samfunnsutviklinga

Artikkelside

skremsel

substantiv inkjekjønn

skremsle

substantiv hokjønn

Opphav

av skremme (

Tyding og bruk

det å bli skremd;
redsle
Døme
- få eit skremsel
noko som verkar skremmande, som ein skremmer med;
fæl skapnad, stygt syn
Døme
- bjørnen var eit skremsel for bygda
- - fugleskremsel
trugsmål
Døme
- tiltaket skulle verke til skremsel og åtvaring

Artikkelside

primsigne

primsigna

verb

Opphav

norrønt prímsigna; av mellomalderlatin prima signatio ‘første merking’

Tyding og bruk

om norrøne forhold: gjere krossteikn over (som ei førebels vigsling av eit menneske som seinare skulle døypast)

Artikkelside

Side 1 av 20

Resultat per side: