Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 9 oppslagsord

monarki

substantiv inkjekjønn

Opphav

av gresk monarkhia ‘einevelde’; jamfør -arki

Tyding og bruk

  1. styreform der ein konge, ei dronning eller ein annan fyrste er øvste representant for staten
    Døme
    • konstitusjonelt monarki
  2. stat som har monarki (1)
    Døme
    • Noreg er eit monarki
Artikkelside

monark

substantiv hankjønn

Opphav

frå gresk; jamfør mon- og -ark

Tyding og bruk

Døme
  • den danske monarken
Artikkelside

konstitusjonelt monarki

Tyding og bruk

styreform der makta til monarken blir regulert av riksskipnaden;
Døme
  • Noreg er eit konstitusjonelt monarki
Artikkelside

konstitusjonell

adjektiv

Tyding og bruk

  1. som gjeld eller er i samsvar med riksskipnaden
    Døme
    • konstitusjonell kontroll;
    • konstitusjonell naudrett;
    • landet kom i ei konstitusjonell krise
  2. om sjukdom: som kjem av medfødde særdrag
    Døme
    • ein konstitusjonell sjukdom

Faste uttrykk

  • konstitusjonelt monarki
    styreform der makta til monarken blir regulert av riksskipnaden
    • Noreg er eit konstitusjonelt monarki
Artikkelside

konge 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt konungr

Tyding og bruk

  1. mannleg statsoverhovud i eit monarki;
    hovding i ættesamfunn
    Døme
    • Hans Majestet Kongen;
    • bli konge etter far sin;
    • bli krona til konge
  2. i bunden form eintal: regjeringa
    Døme
    • gjelde frå den tid Kongen fastset
  3. herskar over eit (tenkt) rike;
    Gud, Kristus
    Døme
    • han som er konge frå æve til æve
  4. person som er den gjævaste eller mektigaste i sitt slag eller på sitt område
    Døme
    • kongen i norsk kulturliv;
    • han var kongen i gata
  5. dyr som er det største eller gjævaste innan ei gruppe, eller som har ein utsjånad som let seg assosiere med ein konge;
    jamfør kongeørn
    Døme
    • løva er kongen over dyra
  6. i kortspel: nest høgaste kort, mellom ess (2, 1) og dame (4)
    Døme
    • ha konge og knekt på handa
  7. i sjakk: viktigaste brikke
    Døme
    • setje kongen matt

Faste uttrykk

  • i kongens klede
    i soldatuniform
  • kongen på haugen
    • barneleik der målet er å nå toppen av ein haug først og hindre andre frå å gjere det same
    • i overført tyding: person som har overtaket eller er dominerande
      • ho har vore konge på haugen i narkotikamiljøet i mange år;
      • seniorlaget var dei verkelege kongane på haugen
  • kongens kar
    soldat
  • Kongens råd
    regjeringa
  • skogens konge
    elg
    • jakta på skogens konge var i gang
Artikkelside

kongedøme, kongedømme

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

  1. monarkisk styresett;
    Døme
    • republikanarar som vil kvitte seg med kongedømet
  2. Døme
    • kongedømet Danmark
Artikkelside

tronskifte

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

det at det kjem ein ny leiar for eit monarki eller fyrstedøme
Artikkelside

einevelde, einvelde

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

styreform der herskaren har uavgrensa makt, særleg om slike monarki frå 1600- til 1800-talet i Europa;

Faste uttrykk

  • opplyst einevelde
    styreform der ein eineveldig styrar sjølv set i verk reformer til beste for folket
Artikkelside

-arki

substantiv inkjekjønn

Opphav

av gresk -arkhia, av arkhos ‘leiar, styrar’

Tyding og bruk

suffiks som lagar ord for maktforhold eller styreform;
i ord som hierarki og monarki
Artikkelside