Avansert søk

Nynorskordboka 76 oppslagsord

vri 2, vride

vrida

verb

Opphav

norrønt (v)ríða

Tyding og bruk

snu, svinge på noko så det skiftar stilling, kjem av lage eller mistar skapet sitt;
bende (2, bøye (3;
vrikke
Døme
- vri nøkkelen om, rundt (i låsen);
- vri graset av gulrota;
- vri opp dei våte kleda;
- vri hendene i hjelpeløyse;
- vri seg i smerte;
- liggje og vri seg utan å få sove
- i perfektum partisipp:
  krokete og vridne bjørker
- i overført tyding:
  vri det til slik at hine fekk skulda;
  hjartet vrir seg – det gjer vondt i hjartet (av kvide);
  vri seg unna alle tillitsverv;
  vri og vrengje på alt som blir sagt
knyte, lage knute
få ein liten usmak, surne litt
Døme
- suppa har vride seg;
- ølet vrei seg

vri 1

substantiv hankjønn

Opphav

Tyding og bruk

vriding;
bøyg, knute;
ringvokster, kvervel i ved
Døme
- ei fjøl med vri på;
- lage ein vri av eit vidjeband
i overført tyding: ny (og tiltalande) form
Døme
- ein salsframstøyt med ein ny vri;
- gjere ein vri – finne ein lur måte å løyse ei (vanskeleg) oppgåve på
ikt, verk (av trolldom)
Døme
- verk og vri
kortspel der ein kan vri spelet frå ein farge til ein annan etter visse reglar

gimpe 2, gjempe

gimpa, gjempa

verb

Opphav

samanheng med gaman; gamp

Tyding og bruk

vri eller slengje med overkroppen

Døme

gimpe på seg;
gimpe seg til

skru opp

Tyding og bruk

Sjå: skru

gjere nivå høgare ved å snu eller vri på knott eller liknande
Døme
- skru opp volumet;
- skru opp ei parafinlampe
få til å stige
Døme
- skru opp prisane

skru på

Tyding og bruk

slå på ved å vri eller trykkje på brytar, knott eller liknande;

Sjå: skru

Døme

skru på fjernsynet

skru av

Tyding og bruk

slå av ved å vri eller trykkje på brytar eller knott;

Sjå: skru

Døme

skru av radioen

kaste seg

Tyding og bruk

slengje eller vri brått på kroppen;

Sjå: kaste

Døme

ho låg og kasta seg i senga heile natta;
han kastar seg mot døra;
keeperen kasta seg over ballen

vrengje seg

Tyding og bruk

vri seg til sides; oftast overf: tverke (, vere vrangvillig;

øne seg inn på

Tyding og bruk

vri seg inn på nokon med tullsnakk og renging;

Sjå: øne

fri 2

adjektiv

Opphav

av lågtysk vri

Tyding og bruk

om person, stat eller styre: som har eller gjev fulle politiske rettar
Døme
- frie borgarar;
- innbyggjarane er frie;
- landet har ein fri riksskipnad;
- den frie verda;
- frie val
politisk sjølvstyrt;
uavhengig
Døme
- eit fritt land;
- eitt fritt folk;
- den frie pressa
verna av lova;
trygg for åtak
Døme
- ha fritt leide
ikkje innesperra eller i fangenskap
Døme
- på fri fot
- brukt som adverb
  sleppe fri;
  setje nokon fri
utan stengsel eller hinder (for ferdsel, rørsle, sikt eller liknande)
Døme
- fritt armslag;
- fritt farvatn;
- fri bane;
- fritt utsyn;
- på fri mark;
- i Guds frie natur
- brukt som adverb
  puste fritt;
  vekse fritt;
  falle fritt;
  garden ligg fritt til
ikkje kontrollert eller regulert (av det offentlege);
tillaten for alle;
allmenn, open
Døme
- fri konkurranse;
- den frie marknaden;
- fritt fiske;
- fritt tilgjenge;
- fritt ord
ikkje strengt bunden til reglar, mønster, førebilete eller liknande;
sjølvstendig, fordomsfri
Døme
- fri oppseding;
- fri rytme;
- fri assosiasjon;
- fri fantasi;
- fri kjærleik
- brukt som adverb
  fritt omsett etter tysk
utan særleg påverknad eller omsyn av noko slag;
uavhengig, upåverka
Døme
- ha fritt val;
- av fri vilje;
- den frie viljen;
- på fritt grunnlag;
- fri utvikling
- brukt som adverb
  kunne velje fritt;
  stille nokon fritt;
  stå heilt fritt
utan særleg tvang, restriksjonar eller liknande
Døme
- leve eit fritt liv
- brukt som adverb
  ha det fritt på jobben
lausriven frå band, plikter, ansvar og liknande
Døme
- kjenne seg fri som fuglen;
- vere fri og frank
trygg, open og direkte;
frimodig, beintfram (1)
Døme
- ha eit fritt blikk;
- føre eit fritt språk;
- det rådde ein fri tone i laget;
- vere fri av seg;
- får eg vere så fri å …
- brukt som adverb
  dette meiner eg fritt;
  snakke fritt ut
som har (mellombels) fritak frå arbeid, skule eller andre plikter;
friteken, unnateken
Døme
- ta seg fri frå skulen;
- ha fri frå jobben;
- eg vil be meg fri;
- sleppe fri frå militæret
som unngår;
som er spart for;
kvitt (3, 1)
Døme
- gå fri all sut;
- fri for angst;
- bli fri sjukdomen
ikkje skyldig eller innblanda;
jamfør frikjenne
Døme
- kjenne nokon fri;
- dømme nokon fri
som er utan;
tom (1)
Døme
- vere fri for mat;
- det er fritt for mus no;
- boka er fri for humor
- - alkoholfri
  - feberfri
  - feilfri
  - isfri
  - rentefri
brukt som etterledd i samansetningar: utan fare for;
trygg, sikker
- - dirkefri
  - frostfri
  - krympefri
  - rustfri
gratis
Døme
- fri kost og losji;
- fri skyss
- brukt som adverb
  få boka fritt tilsend
i fysikk og kjemi: som ikkje er bunden til noko;
ikkje i sambinding
Døme
- frie elektron;
- fri energi

Faste uttrykk

det er ikkje fritt for
ein kan ikkje nekte for
det er ikkje fritt for at det breier seg ein viss skepsis
frie hender
full handlefridom
ho fekk frie hender til å lage ein ny radioserie
fritt fall
- fall som ikkje blir hindra av mekanisk motstand
- rask og kraftig nedgang i verdi, prestisje eller liknande
  verdsøkonomien var i fritt fall
gå fri
sleppe straff;
sleppe unna
ha ryggen fri
- vere sikra mot kritikk og åtak fordi ein handla etter reglane eller på andre måtar har gardert seg
- vere sikra mot fysisk angrep bakfrå
i det fri
utandørs
frukost i det fri
ikkje vere fri for
måtte vedgå at nokon er eller gjer det som er nemnt
han er ikkje fri for å vere tjuvaktig

Side 1 av 8

Resultat per side: